Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Oukanga su?

Oukanga su?

Mordekayi baadi kuanka binyibinyi?

MUINA Yuda baadi n’eshina bu Mordekayi baadi na mudimo ukata mu mianda i mu mukanda wa Eshitele wa mu Bible. Baadi muina Yuda baadi mu bupika, baadi mufube muibalasa dia mfumu a bena Perse. Bino bibaadi bikitshikie ku mbangilo kua siekele a katano kumpala kua bipungo bietu, (K.B.B.), “mu mafuku a mfumu Asirise.” Lelo uno bantu be bungi abamuuku bu mfumu Kesersese. Mordekayi baadi muimikie bantu babaadi abadi lukuku bua kuipa mfumu. Bua kulesha lutumbo, mfumu baadi muate mpango ya kupa Mordekayi kinemo kumpala a bantu. Kunyima kua lufu lua Amane muishikuanyi a Mordekayi na bangi bena Yuda, mfumu bamukamishe muasu, amutula bu muntu a kumpala mu bufumu buaye. Uno muasu ubaadi upe Mordekayi mushindo wa kuela muiya ubaadi aukaluila bena Yuda babaadi mu Ampire a Perse bua’shi tala bayipayibua.—Eshitele 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Bangi bantu abatala mianda ya kala ba mu siekele a 20, abamba’shi mianda i mu mukanda wa Eshitele, ngipuandikishue, na’shi, Mordekayi kashaa tekele kuanka. Anka mu 1941 bantu abakimbulaa bintu bia kala, mbasangane’shi kui bishinkamisho abikuatshishena binangu bia mu Bible pabitale Mordekayi. Nkinyi kibabadi bapete?

Mu kukimbuula kuabo, mbapete mu mikanda ya bena Perse eshina dia muntu difunde’shi Marduka (mu Kisongie Mordekayi). Baadi afubu bu mukunkushi mu kadimbo kakata mu kibundi kia Shushane. Mukanda ubabaadi mupete kui Arthur Ungnad, bafundile’shi ubaadi musango wa kumpala wa kusangana eshina dia Mordekayi difunde mu mukanda ushi wa mu Bible.

Ku bukuashi bua luapolo lua Ungnad, bantu balongie tulasa mbalule ingi mikanda binunu mu ludimi lua bena Perse (cuneiforme). Mu biabia bifundue bibabadi bapete, mubaadi bifundue bia ku mabue a Persepolis bibabapetele, bibaadi bipue kuluila mu mbalo ibabadi be bifie pepi na mudimba wa kibundi. Ano babaadi beafunde mafuku abaadi amunane mfumu Kesersese. Abaadi mu ludimi lua Elamite na mashina e bungi abaadi muanka atuiapete mu mukanda wa Eshitele. a

Eshina dia Mordekayi sunga Marduka dinka bi babadi bedifunde mu bifundue bia bena Perse (cuneiforme)

Bifundue bi bungi bia Persepolis bibaadi bifundue ku mabue bibaadi bitemune eshina dia Marduka, baadi mufube muibalasa dia bufumu dia ku Shushane, bubabadi abakunkusha kui mfumu Kesersese. Kingi kifundue kia ku mabue kibaadi kileshe Marduka bu mualudi. Bino biabadi baleshe pano, mbipushene na abiamba Bible pabitale Mardekayi. Baadi muntu mukata baadi afubu kuibalasa dia mfumu Asirise (Kesersese) baadi akula ndimi ibidi. Mordekayi baadi ashala ku kiibi ki’ebalasa dia mfumu mu Shushane nsaa yoso. (Eshitele 2:19, 21; 3:3) Kino kiibi babaadi bekibakie kikata kila, na ibaadi mbalo ya mudimo, ibabadi abafubu kui bena ebalasa dia mfumu.

Pe kuipushena kukata pankatshi pa Marduka abadi batemune mu bifundue bia ku mabue na Mordekayi abadi batemune mu Bible. Ingi nsaa babaadi abashala mbalo imune na baadi na miasu i mumune pa mbalo imune ya mudimo. Ino mianda yoso ayilesha’shi, Marduka na Mordekayi nyi muntu umune.

a Mu kipua kia 1992, Professere Edwin M. Yamauchi baadi mutushe mashina ekumi atusangana mu bifundue bia Persepolis, e dingi mu mukanda wa Eshitele.