Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Ba Massorètes babaadi abatentula Bifundwe kalolo na katoonya

MIISAMBO YA MBANGILO | BIBLE BAADI MUPANDE NAMINYI?

Bible mmupande ku kushintuulwa kwa mukandu wi mwanka

Bible mmupande ku kushintuulwa kwa mukandu wi mwanka

MASAKU: Masaku a kulwila na mushikwa wa bantu, tambyobeshe kushimisha Bible nya. Anka, bamo baluudi mpa na bantu babaadi abatentula bifundwe babatompele kulwisha mukandu wi mwanka. Ingi saa babaadi abakitshi bwa’shi Bible alonde bipikwa byaabo pamutwe pa kukimba bya’shi bipikwa byabo bilonde akyamba Bible. Binobino tubande kutala bingi bileshesho:

  • Mbalo ya lulangwilo: Munkatshi mwa siekele a kananka na a kabidi K.B.B. (Kumpala kwa bipungo byetu), bafundji ba mu Samariya babafundjile mikanda itano ya kumpala ya mu Bible (Pantateke) babatwesheshe mu mukanda wa Efilu 20:17 kino kishima “mu Aargaareezem. Na kwakwa okebaka kilambwilo.” Beena Samariya abaadi abakumiina’shi Bifundwe bikwatshishene kipikwa kyabo kya kwibaka tempelo pa “Aargaareezem,” sunga mwengye wa Gerizim.

  • Dilongyesha dya busatu bwiselele: Bipwa bu nkama 300 kunyima kwa kufudiisha mudimo wa kufunda Bible, ungi mufundi mukumiine dilongyesha dya busatu bwiselele baadi mukumbashe bino bishima mu mukanda wa 1 Yowano 5:7 “mwiyilu, Yaaya, Eyi na kikudi kiselele: na bano booso basatu be mu Efile Mukulu umune.” Uno mwaku taubaadi mu bifundwe bya kala nya. Bruce Metzger, muntu mulongye myanda ya mu Bible bafundjile’shi: “Kubanga mu siekele a kasamombo na kukaamina, ano mayi abaadi ende na kufiima mu ma maniskri a Latin ya kala na mu Latin ya bantu booso.”

  • Eshina dy’Efile Mukulu: Baluudi ba Bible bebungi abafubaa na kipikwa kya beena Yuuda bu kabingilo ka kukatusha eshina dy’Efile Mukulu mu Bible. Mbedipyanyishe na myasu bu “Efile Mukulu” sunga bu “Mwanana,” aku namu mu Bible bino bishima tabileesha nka penda Mupangi nya, abileesha mpa na bantu, bintu byabalangwila kwi bantu, mpa na Satana Diabulu.​—Yowano 10:34, 35; 1 Beena-Kodinda 8:5, 6; 2 Beena-Kodinda 4:4. *

BIBAPANDILE BIBLE: Kya kumpala, sunga bibaadi bangi bafundji abatentula kushii katoonya, sunga kushii kutaluula myanda yooso kalolo, bangi namu babaadi na katoonya na kubekyeela ngofu. Kubanga pankatshi pa siekele a kasamombo na mu siekele a ekumi B.B., bangi bafundji babetanyinaa bu ba Massorètes babaadi batentule Bifundwe bya kina Ebelu batuusha bifundwe byabetanyinaa bu texte Massorétique. Kunyima kwa kutentula babaadi ababadika bungi bwa bishima na bwa maleeta bwa kupela bilema byatwela mwanka. Mu kubadika kwabo, mbalo ibaabadi abamono bu pe kilema mu bifundwe bya kala, babaadi abebifundu mu lupese. Ba Massorètes babaadi abapele kushintuula myanda i mu Bible. Moshe Goshen-Gottstein muntu mulongye ngofu bafundile’shi: “Kutwesha ingi myanda mu bifundwe kubaadi bu kibeshi kikile bukata kwabadi.”

Kya kabidi, ma maniskri ebungi e kwanka lelo uno akwete kukwasha bantu balongye myanda ya Bible bwa kutundula bilema. Bu kileshesho, munda mwa bipwa nkama na nkama bakata ba bipwilo babaadi abalongyesha bantu’shi mu ma Bible aabo a mu Latin mwi bifundwe bya Bible bya ku kibangilo. Anka, mu mukanda wa 1 Yowano 5:7, babaadi batweshe mwaku wa madimi watudi bateemune mu uno mwisambo. Kino kilubilo kibaadi mpa na mu Bible a mu Anglais a Bible du roi Jacques! Anka pababapetele angi maniskri, babaadi bakule naminyi? Bruce Metzger bafundjile’shi: “myanda i mu mukanda wa 1 Yowano 5:7 ta i mu maniskri ooso a kala nya (Syriaque, Copte, Armenien, Ethiopien, Arabe, Slavon), nka penda mu mikanda ya mu Latin. Pa mwanda wa byabya, nsaa ibaabadi bafunduule Bible du roi Jacques na angi, abaadi bakatushe wawa mwaku watwikalanga batemune kunundu.

Chester Beatty P46, mufungofungo wa papyrus wa maniskri a Bible wa mu siekele a kabidi B.B.

Ano maniskri a kala aalesha’shi mukandu wa Bible ubaadi ulamibwe kalolo su? Pababapetele uno mufungofungo mu kalunga kafwe mu kipwa kya 1947 bantu balongye myanda ya Bible babaadi bapwandikishe Bifundwe bya mu kina Ebelu byabetanyina bu texte Massoretique na mufungofungo ubaadi ufundibwe takudi bipwa bibungi. Umune a ku bantu be mu kasaka ka bafundji ba mufungofungo wa ku Kalunga kafwe bambile’shi mufungofungo umune “autuusha bishinkamiisho abileesha’shi kutentula kwa ku maboko kwa beena Yuuda kwa bifundwe bya mu Bible mu kipungo kya bipwa bikile pa kinunu akuleesha’shi babaadi abatentula kalolo na lulamato looso.”

Mu nshibo ya mikanda ya Chester Beatty mu Dublin, mu eumbo dya Ireland, mwi bisasa bya mifungofungo ya papyrus ilombeene kwikala biifundwe byoso bya kina Greke bya beena Kidishitu, kusanga na Maniskri a kubanga mu siekele a kabidi B.B.—bipwa 100 kunyima kwa’bo kupudisha kufunda Bible. Ungi mukanda wa kukimbuula myaku ya mu Bible (The Anchor Bible Dictionary ) auleesha’shi: “Sunga ma papyrus ekala na myanda ibungi pabitale Bifundwe, ayileesha dingi’shi bantu babaadi abatentula bifundwe bya mu Bible babafundjile myanda y’eyendo.”

“Twi kwamba kushii mpaka’shi takwi ungi mukanda wa kala wabadi batentule na kupatuula kalolo bino nya”

KIPETA: Pamutwe pa kushintuula mukandu wa mu Bible, bungi bwa bipwa na bungi bwa ma maniskri bibakwasha bwa’shi Bible anyiishe kulumbuluka. Sir Frederic Kenyon bafundjile bino pabitale Bifundwe bya kina Greke bya beena Kidishitu: “Takwi ungi mukanda awitushinkamiisha myanda ya kala na ya binyibinyi bu uno, na muntu ooso mulongye myanda ya mu Bible shii na mpaka tamulombeene kupela’shi Bifundwe byatudi nabyo lelo uno bya binyibinyi nya.” Na dingi William Henry Green ungi muntu mulongye ngofu bambile bino pabitale Bifundwe bya kina Ebelu: “Twi kwamba kushii mpaka’shi takwi ungi mukanda wa kala wabadi batentule na kupatuula kalolo bino nya.”

^ par. 6 Bwa kuuka ingi myanda, tala mu Mukanda aukwasha bwa kulonga eyi dy’Efile Mukulu 1-13, we kwiupeta mu www.pr418.com/sop.