Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

1918—Kubapu kulombana bipwa lukama

1918—Kubapu kulombana bipwa lukama

Kitenta kya Mulami kya mu 1/01/1918, kibadi na lukonko alwamba’shi: “Mmyanda kinyi ayitutengyela mu kipwa kya 1918?” Ngoshi ikata ibadi iki’ayitungunuka mu Europe, anka myanda ibakitshikile ku mbangilo kwa kino kipwa ibadi ayilesha’shi kwi myanda ibuwa ayitengyela Balongi ba Bible na bantu boso be mu nsenga ishima.

BANTU BOSO ABAKULA BWA BUTAALE

Mu efuku dya 8/01/1918, Woodrow Wilson, Nfumu a eumbo dya États-Unis badi mukite mwisambo mu kisangilo kya maumbo esangye, aye nkulesha myanda 14 ibadi amono’shi i na muulo bwa kutwesha “butaale bwa binyibinyi na abwisha mafuku ebungi.” Badi muleshe’shi abitungu ba nfumu ba maumbo bekale abepushena, bapeeleshe bungi bwa ma mputu, na’shi batuule “ndumbulwilo a miilo isangye” mulombene kukwasha “maumbo akata na apeela mu mushindo umune.” Mwanda waye “w’eukumi na wa kananka” ubadi mwakule abadi beufubishe bwa kukita ndumbulwilo abetanyinaa bu Société des Nations na kukita kipwano kyabetanyinaa bu Traité de Versailles na uno mwanda ubadi wimikye Ngoshi ikata.

BESHIKWANYI ABAKAMBILWA

Sunga mbibakudi kafuutakanyi kakata mu kipwa kishale, * bibadi abimweneka’shi Balongi ba Bible abakekala mu butaale, bu bibabidi bimwenekye mu kisangilo kya ku kipwa kya Sosiete a Watch Tower Bible and Tract.

Mu kino kisangilo kibatwelele mu efuku dya 5/01/1918, bantu bakata bebungi babadi babingibwe ku Betele abatompele kukimba byabadya kubanga kukunkusha ndumbulwilo. Richard Harvey Barber, ungi mukunkushi a kifunda sha lukumino bafungwile kino kisangilo na luteko. Kunyima kwa kukita mwisambo aulesha bikitshikye mudimo mu kipwa kishale, ababangile kwela tukanda bwa kusangula bantu balombene kukunkusha ndumbulwilo. Mukwetu Barber batemwine Joseph Rutherford na bangi bakwetu basamombo. Kunyima nsushi badi ku lupese lwa ba ntomboshi batemwine bangi bantu musambo, munkatshi mwa bano bantu mubadi mpa na bantu bababadi babingye ku Betele. Abadi bakambilwe. Bantu bebungi ngofu, babasangwile mukwetu Rutherford na bangi bakwetu basha lukumino basamombo bwabadya kukunkusha ndumbulwilo.

Bantu bebungi babadi mu kino kisangilo babadi abekitanyina bu “kikongeno kyabadi belele myabi ibungi kwi Yehowa kukila bingi bikongeno byoso.” Anka muloo wabo ubadi wa kapindji kapeela.

BIBAKITSHINE BANTU PABITALE MUKANDA WA LE MYSTÈRE ACCOMPLI

Munda mwa myeshi ibungi, Balongi ba Bible babadi abaabila bantu mukanda wa Le mystère accompli. Bantu ba sha mashimba ebuwa babadi abapusha buwa nsaa ibabadi ababadika bya binyibinyi bya mu Bible bi mu uno mukanda.

Edward Crist, badi mukunkushi a kifunda mu Canada badi mwakule pabitale ungi mulume na mukashi babadi ababadika mukanda wa Le mystère accompli abo nkukumina bya binyibinyi penda munda mwa mbingo itano! Bambile’shi: “Boso bwabo mbepane ngofu na bakwete kwenda kumpala mu mushindo wa kukaanya.”

Ungi mwana mulume badi mupete uno mukanda babangile kwiulesha bakuuku baye mususa umune. Mukandu wi mwanka ubadi umukume kwishimba. Akula’shi: “Nadi natambuka mu museese ami nkupusha kintu kibankupila ku epampa. Neelele binangu’shi nyi etafwadi, aku namu nyi mukanda wa ‘Le mystère accompli.’ Neutwadile ku nshibo ami nkwiubadika ooso ushima. . . . Kubanga nka papa naukile’shi nyi mmulungudi a mukandu wibuwa . . . badi musumbule uno mukanda kwididishi dya nshibo yaye ya kwiyilu . . . Ne mushinkamishe’shi bantu bebungi mbalongye bya binyibinyi ku bukwashi bwa ino mikanda ibabadi abasumbula kwididishi kwi uno mulungudi kukila ungi mulungudi badi akitshi miisambo sunga kulungula mu ingi mishindo. . . . Ku bukwashi bwa nsungu ya uno mulungudi, tukwete kutumbisha Efile Mukulu binobino.”

Bantu bebungi abakitshine nka bino bibakitshine uno mulungudi. Bakata ba mbulamatadi a mu Canada abadi bakandjikye uno mukanda mu efuku dya 12/02/1918, abo nkwamba’shi mwi myanda ayilubisha bantu na kutunyisha bantu bwabadya kwenda ku ngoshi. Kunyima kwa mafuku apeela, bakata ba mbulamatadi a mu États-Unis abadi beukandjikye nabo. Bena mbulamatadi abafikile ku mashibo a Betele e mu New York, mu Pennsylvanie, na mu Californie, bwa kukimba myanda yabadi balombene kukwatshila bakwetu babadi abakunkusha ndumbulwilo. Mu efuku dya 14/03/1918, tumiladi twa mu États-Unis tubadi tukandjikye mukanda wa Le mystère accompli, abo nkwamba’shi kutusha kwa uno mukanda na kwiupalakasha akutakula bantu bwabadya kupela kwenda ku ngoshi, na kupelesha bantu bwabadya kufuba mudimo wa bu mpuupa.

BABADI BEBELE MU LUKANO!

Mu efuku dya 7/05/1918, tumiladi tubapetele mukanda wa kukwata Giovanni DeCecca, George Fisher, Alexander Macmillan, Robert Martin, Frederick Robison, Joseph Rutherford, William Van Amburgh, na Clayton Woodworth. Abadi bebafunde’shi “bakwete kutakula bantu bwabadya kupela kwikala na lulamato ku eumbo dyabo, mba nsesa, na bakwete kutakula bantu bwabadya kupela kukookyela bakata, na kupela kutwela mu mudimo wa busalayi bwa bena États-Unis.” Ababangile kwibasambisha mu efuku dya 3/06/1918, anka bibadi abimweneka’shi tabakapiila kilumbu nya. Bwakinyi?

Nsushi mukata a mu États-Unis badi mwakule’shi abebafundu pa mwanda wa’shi abatupilwa mwiya wa bu mpuupa, “uno mwiya ngwikale bu mputu ikata ayimika kupalakasha kwa myanda ya madimi.” Mu efuku dya 16/05/1918, bantu babadi mu kisangilo abapelele mwiya ubabakyebele kutusha bwa kukalwila bantu abapalakasha “myanda ya binyibinyi, be na binangu bibuwa, na bwa myanda ibuwa.” Mu kisangilo kyabo abadi bakule ngofu pabitale mukanda wa Le mystère accompli. Pabitale uno mukanda, ungi mukanda wa mu États-Unis awakwila myanda ibabadi besambile mu kino kisangilo awamba’shi: “Umune wa ku mikanda ikile bubi ayipalakasha myanda ya madimi nguno wabetanyina bu ‘Le mystère accompli’ . . . Uno mukanda autakula basalayi bwabadya kutombokyela mudimo wabo na kutakula bantu bwabadya kupela mudimo wa busalayi.”

Mu efuku dya 20/06/1918, tumiladi tubadi tutshibe kilumbu’shi bakwetu mwanda mbapiile bwa myanda yoso yabadi bebafunde. Butookye, nsushi badi mwibatshibile kibawe. Bambile’shi: “Myanda ya madimi yabadi batushe na kupalakasha kwi bano bantu . . . i masaku kukila kisaka kya basalayi ba bena Allemagne. . . . Abitungu kwibatshibila kibawe ki bukopo.” Kunyima kwa mbingo isatu, bano bakwetu 8 abatwelele mu lukano lukata lwa ku Atlanta, mu Georgie na kibawe kya lukano kubanga ku bipwa 10 na ku 20.

MUDIMO WA BULUNGUDI AUTUNGUNUKA

Mu ano mafuku, Balongi ba Bible abapetele kubingwabingwa kukata. Ba mpuupa na ba mpulushi babetanyinaa bu Federal Bureau of Investigation (FBI) babadi abataluula midimo yabo ngofu, na babadi abatusha mikanda ibungi. Ino mikanda ibadi ayilesha’shi bakwetu babadi nka na kitshibilo kya kutungunuka na kulungula mukandu wibuwa.

Ungi mukanda ubabadi bafundile bena FBI, kwi mukata a bano ba mpulushi ba mu Orlando, Florida, bafundile’shi: “[Balongi ba Bible] bakwete kulungula ku nshibo na nshibo na mu misoko ikata na ipeela na bakwete kukita uno mudimo bufuku. . . . Na dingi be na kitshibilo kya kutungunuka na kulungula mukandu wibuwa sunga byabafumankana na mushikwa wa bantu.”

Ungi mukata a basalayi badi mufundile ba mpulushi mukanda pabitale mudimo wa Frederick Franz, badi mufube kunyima mu Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu. Uno mukata bafundile’shi: “Fredrick Franz . . . mmwipaane ngofu mu kuudisha binunu na binunu bya mukanda wa ‘Le mystère accompli’.”

Charles Fekel, badi mufube naye namu mu Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu, badi mufumankane na kubingwabingwa kukata. Abadi bamukwate pa mwanda wa’shi kwete kupalakasha mukanda wa Le mystère accompli na dingi babadi abataluula mikanda yoso ibabadi abamutumina pabadi mu lukano. Abadi bamwele mu lukano lwa mu Baltimore, na mu Maryland, munda mwa mweshi umune, abo nkumuudika bu “muntu mwipushene na beshikwanyi ba mu Australie.” Nsaa ibadi atuulu bu kamonyi pababadi abamusambisha, badi atentekyesha mayi a Mpoolo e mu 1 Beena-Kodinda 9:16, aamba’shi: “Nee a malwa su ntanguukisha mukandu wibuuwa!” *

Kunundu kwa katshintshi kabo mu bulungudi, Balongi ba Bible babadi abatumu mikanda na katshintshi bwa’shi batuushe bakwetu babadi mu lukano mu Atlanta. Anna Katherine Gardner babwelele’shi: “Tubadi atwikitshisha bwa kukimba bya’shi su abebatusha mu lukano. Nsaa ibabelele bakwetu mu lukano, mudimo upya ubatudi nao ngwa kwenda mu kumona bantu bwa’shi bele byala ku mukanda. Tubadi atwende ku nshibo na nshibo. Bantu binunu na binunu babeelele byala! Tubadi atulungula bantu’shi bano bantu mbena Kidishitu ba binyibinyi babadi bele mu lukano kwabashi basoole mwanda.”

BIKONGENO

Mu kino kipungo ki bukopo, kubadi kukitshikye bikongeno bibungi bwa kunyingisha bakwetu be mu nsenga ishima mu kikudi. Kitenta kya Mulami kibambile’shi: “Kubakitshikile . . . bikongeno bikile pa makumi ananka mu kyakya kipwa . . . na dingi ku bino bikongeno kubadi akutuku ma rapore ebuwa. Kumpala, bikongeno bibadi abikitshika penda ku mbangilo sunga ku nfudilo kwa kipungo kya été; anka binobino bikongeno bibadi abikitshika mu mweshi oso.”

Bantu be na mashimba ebuwa babadi nka abakumina kutemesha mukandu wibuwa. Ku kingi kikongeno kibadi kikitshikye mu Cleveland, mu Ohio, kubadi kutwele bantu 1200 na bantu 42 babadi babatshishibwe, munkatshi mwabo mubadi ungi nsongwalume badi “asankila kupusha myanda y’Efile Mukulu na badi mukumine kwilambula kwadi na uno mwanda ubadi ukemeshe bantu bakulu bebungi.”

NKINYI KIBAKITSHIKILE KUNYIMA?

Ku nfudilo kwa kipwa kya 1918, Balongi ba Bible abadi bafumankane na myanda ibukopo. Amo mashibo a ndumbulwilo abadi ku Brooklyn abadi beawudishe na kukatusha biro byetu bikata bya nsenga ishima bebituula ku Pittsburgh, mu Pennsylvanie. Mu mafuku abadi bakwetu abakunkusha ndumbulwilo mu lukano, abatuudile kisangilo kya kusangula bakwetu balombene kutungunuka na kukunkusha ndumbulwilo mu efuku dya 4/01/1919. Nkinyi kibakitshikile?

Bakwetu abatungunukile nka na kufuba mudimo wabo. Abadi na lukumino lwi bukopo mu kipaso kibabadi basangule kifundwe kya kipwa kya 1919: akyamba’shi: “Kilwilwa kyoso kyabakafusha pa mwanda wa kulwa n’obe, t’akikakukitshi kintu.” (Yeeshaya 54:17, EEM) Babadi belumbuule bwa kuno kushintuluka kwa mu kimpulunkamba na bino bibadi binyingishe lukumino lwabo na kwibanyingisha bwa mudimo ukata ubadi awibatengyela kumpala.

^ par. 6 Tala mwisambo awamba’shi: « Il y a cent ans : 1917 » wi mu Annuaire des Témoins de Jéhovah 2017 esk. 172-176.

^ par. 22 Tala mwisambo wa nshalelo a mukwetu Charles Fekel, awamba’shi: «Les joies que procure la persévérance dans toute bonne œuvrewi mu Kitenta kya Mulami kya mu 15/11/1970 mu Fwalanse.