1, 2. (a) Yehowa mmwitufumbwile mwanda kinyi? (b) Mmulayilo kinyi wi mu mukanda wa Yeeshaya 46:10, 11 na 55:11?

MAYI a kumpala a mu Bible atwiapete mu uno mwaku upeela kadi wi na muulo ukata: “Ku mbangilo Efile Mukulu bapangile eyilu na nsenga.” (Kibangilo 1:1) Tukwete kumona nka penda ndambo ipela ya ku bintu byabadi bapangye kwi Efile Mukulu mwiyilu na pa nsenga, na atuuku myanda ipeela itale bintu bi mu lupunga, etaata, na bukome bwa nsenga bwa kukaka bintu (gravitation). (Mulungudi 3:11) Anka Yehowa mmwitufumbwile mpàngo yaye bwa nsenga na bwa bantu. Bapangile bantu mu kifwanyi kyaye na baadi akumina’shi bekale na muloo pa nsenga. (Kibangilo 1:26) Abaadi balombene kwikala bana baye, aye namu baadi mulombeene kwikala Nshabo.

² Kubanga mu shapitre a kasatu a mukanda wa Kibangilo, atusangana’shi mpàngo ya Yehowa ibapetele lukalakashi. (Kibangilo 3:1-7) Byabya, ta kwi mwanda wi bya kukambila Yehowa. Na dingi ta kwi muntu mulombene kumushikila eshinda nya. (Yeeshaya 46:10, 11; 55:11) Abitungu tushinkamishe’shi mpàngo ya Yehowa ya ku kibangilo ayikalombana binyibinyi pa nsaa ibuwa!

3. (a) Mmalongyesha kinyi e na muulo aetukwasha bwa kupusha mukandu wa mu Bible? (b) Bwakinyi abitungu kutaluula ano malongyesha binobino? (c) Nkonko kinyi yatukyebe kutalula?

³ Kushi mpaka, atuuku bi mpàngo y’Efile Mukulu bwa nsenga na  bantu, mpa na mudimo wa Yesu mu kulombana kwa ino mpàngo. Ano nyi malongyesha akata a bya binyibinyi bya mu Bible, na ngekale bu malongyesha a kumpala atulongaa nsaa ayibanga muntu kulonga Eyi dy’Efile Mukulu. Byabya twi na lukalo lwa kukwasha bangi bwabadya kuuka ano malongyesha e na muulo. Twi na mushindo wa kukita bino kubanga mu ano mafuku atukwete kwitanyina bantu ku Kitentekyesho kya lufu lwa Yesu. (Luka 22:19, 20) Su abafiki ku Kitentekyesho, abakalongo myanda ibungi itale mpàngo ibuwa y’Efile Mukulu. Ino ngi saa ibuwa kunangusheena ku nkonko yatudi balombeene kufuba nayo bwa kukankamika bantu bwabadya kutwela mu Kitantekyesho. Mu uno mwisambo, atukataluula ino nkonko isatu: Efile Mukulu e na mpàngo kinyi bwa nsenga na bwa bantu? Nkinyi kibalwishishe mpàngo yaye? Na bwakinyi mulambu wa nkuulo wa Yesu ngwikale bu nfungula ayitufungwila ku kibelo akitutwala mu kulombana kwa mpàngo y’Efile Mukulu?

4. Bipangwa ‘abiukisha ntumbo y’Efile Mukulu’ naminyi?

⁴ Yehowa Mupangi eetu nga kutshina. Bintu byoso byadi mupangye abitukaanyisha ngofu. (Kibangilo 1:31; Yeelemiya 10:12) Buwa na bulongame bwatumono mu bipangwa abitulongyesha kinyi? Abitulongyesha’shi bintu byoso byabadi bapangye kwi Yehowa, kubanga ku tuntu tupeela na ku bintu bikata bi na muulo. Na dingi, opushaa naminyi nsaa yonangusheena ku ma selile a bantu, pobandjila mwana tooka, sunga pobandjila buwa bwa nguba taadi kilongo? Atusankilaa bino bintu mwanda Yehowa mmwitupangye na ngobesha ya kuuka bintu bibuwa.​—Badika Misambo 19:1; 104:24.

5. Yehowa mmukite kinyi akikwasha bwa’shi bipangwa byaye bifube kalolo pamune?

⁵ Yehowa mmwelele bipangwa byaye byoso midyanyino. Mmwele miiya mu bipangwa, na mu binangu bya bantu. Belele ino miiya bwa’shi bintu byoso bi mwiyilu na bi pa nsenga bifube kalolo pamune. (Misambo 19:7-9) Kintu kyoso ki mwiyilu sunga pa nsenga ki na mbalo na mufubo wakyo. Bu kileshesho, mwiya wa bukome bwa nsenga bwa kukaka bintu (gravitation) aulama kapapi sunga atmosphere peepi na nsenga, na abulama bishiba bikata bya meema (oceans) na mbunda-mbunda ya mema. Su buno bukome bwa nsenga bwa kukaka bintu ta bwi kwanka, takubadya kwikala muntu su ngumune sunga kintu ki na muwa pa nsenga nya. Mikalo yabadi belele bintu bi mwiyilu na bi pa nsenga kwi Yehowa ayikwasha bwa’shi bintu bikale mu bulongame mu kipaso kipwidikye. Bino abilesha’shi Yehowa e na mpàngo bwa nsenga na bantu. Patudi mu bulungudi, twi kukwasha bantu bwabadya kuka Mupangi a bino bintu bya kukaanya bi mwiyilu na pa nsenga.​—Kibafumbwilwe 4:11.

6, 7. Mbintu kinyi bibabapeele Adame na Eeva kwi Yehowa?

⁶ Mpàngo ya Yehowa ngya’shi bantu bekale na muwa wa ikalaika pa nsenga. (Kibangilo 1:28; Misambo 37:29) E na kalolo, na bapeele Adame na Eeva bintu bibuwa bilekene. (Badika Shake 1:17.) Yehowa bebapeele bulungantu bwa kwisangwila na ngobesha ya kunangushena, kufula, na kusankila kwikala mu kipwano na bangi bantu. Mupangi badi esamba na Adame na kumulongyesha byadya kukita myanda ibuwa. Balongyeshe dingi Adame byadya kwikala epasukila aye nabene, kupasukila nyema na kudima. (Kibangilo 2:15-17, 19, 20) Yehowa bapeele Adame na Eeva ngobesha ya kupusha mwenyi, kukuma, kumona, kupusha, na kupusha eshiko dya bintu bibuwa bibadi mwibakitshine. Mu kino kipaso, abaadi balombene kusangela kwikala na muwa na mbalo ibuwa ibadi mwibatule. Adame na Eeva abadi na midimo ibuwa ibungi ya kukita. Na dingi abaadi bya kutungunuka na kulonga mpa na kushinguula bingi bintu bwa ikalaika.

 ⁷ Ngingi myanda kinyi ibadi mu mpàngo y’Efile Mukulu? Yehowa bapeele Adame na Eeva ngobesha ya kutanda bana bapwidikye. Bana babo namu abaadi balombene kwitandeena, mpa na bibadya kuula bantu pa nsenga ishima. Yehowa badi akumina’shi ba nambutwile bafule bana babo, nka bibadi mufule bana baye ba kumpala, Adame na Eeva. Bapeele bantu nsenga na bintu byoso bibuwa bi mwanka. Nsenga ngi ibaadi kishalelo kyabo, na tababaadi balombene kwibamaana yanka nya.​—Misambo 115:16.

8. Bwakinyi Efile Mukulu baadi mwelele Adame na Eeva mwiya wi mu Kibangilo 2:16, 17?

⁸ Kunyima kwa mafuku, myanda tangikitshikye mu kipaso kibadi akikumina Yehowa nya. Mmwanda kinyi wibubi ubakitshikile? Yehowa bapeele Adame na Eeva mwiya upelepele bwabadya kuuka’shi bulungantu bwabo bwi na mikalo. Aye kwamba’shi: “Wekala na matalwa a kudya kikuba kya mutshi ooso wa mu lupango, anka, tookudya kikuba kya ku mutshi wa kushingula buuwa sunga bubi, mwanda efuku dyoodi kyanka, wekala na kya kufwa.” (Kibangilo 2:16, 17) Uno mwiya taubaadi bukopo bwabadya kwiupusha nya. Na taubaadi bukopo bwabadya kwiutumikila, mwanda abaadi na bya kudya bibungi na bibuwa mu lupango.

9, 10. (a) Satana badi mutopekye Yehowa bwa myanda kinyi? (b) Adame na Eeva abasangwile kukita kinyi? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

⁹ Satana Diabulu bafubile na nyoka bwadya kutakula Eeva mu kutombokyela mwiya wa Nshaye, Yehowa. (Badika Kibangilo 3:1-5; Kibafumbwilwe 12:9) Satana baadi mwele lukonko lwimeene pa mwanda wa’shi bantu bekale bana b’Efile Mukulu ta be “na matalwa a kudya kikuba kya mutshi ooso wa mu lupango.” Bibaadi nka bu badi akula’shi: ‘Okyebe kwamba’shi ta nwi balombeene kukita kyoso kyanukumina?’ Akupu, bamulungwile’shi: “Nya, taanufu’nwe.” Bino bibakwile mbya madimi. Kunyima, Satana bakimbile bya kukuminyisha Eeva’shi tabaadi na lukalo lwa kuteemesha Efile Mukulu nya. Aye nkwamba’shi: “Efile Mukulu auku’shi, efuku dyaanwikidi, meeso eenu aabuuluka.” Satana baadi akula’shi Yehowa tabadi akumina’shi badye kikuba, mwanda kwikidya kubadya kwibapetesha kiukilo ki pa bwakyo. Nfudilo a byoso, baadi mwibalee uno mwanda wa madimi: “Anwikala buu beefile, balombene kushinguula buuwa na bubi.”

¹⁰ Bibaadi abitungu’shi Adame na Eeva basangule kyabadya kukita. Abaadi balombene kukookyela Efile Mukulu, su abaadi balombene kuteemesha nyoka? Mwanda wa malwa, abasangwile kutombokyela Efile Mukulu. Abapelele Yehowa bu Nshabo na kulonda Satana. Kubanga nka papa, ababangile kwikitshina myanda, na tababadi mu bulami bwa Yehowa nya.​—Kibangilo 3:6-13.

11. Bwakinyi Yehowa tabadi mulombene kulekyela mulwisho wa Adame na Eeva?

¹¹ Adame na Eeva pababatupilwe mwiya w’Efile Mukulu, abafikile bantu bakutwe kupwidika. Na dingi, abafikile beshikwanyi n’Efile Mukulu mwanda aye mmushikwe bu ntomboshi. E na “meeso akile kutooka bwa kumona bubi.” (Abakuke 1:13) Su Yehowa badya kukutwa kunyoka Adame na Eeva bwa mulwisho wabo, bipangwa byaye byoso tabibadya kwikala abimukokyela nya. Ba mwikeyilu na bantu booso abadya kwikala na mpaka bwa kutumikila mayi aaye. Anka Yehowa e na lulamato ku miiya yaye; aye nabene teyitupilwaa nya. (Misambo 119:142) Sunga bibadi Adame na Eeva na bulungantu bwa kwisangwila, tabaabadi balombene kukutwa kupeta masaku a kutombokyela kwabo kw’Efile Mukulu nya. Abafwile binyibinyi, na kwalukila ku lufufi lwa nsenga kubabatukile.​—Kibangilo 3:19.

12. Bana ba Adame abadi bashimishe myanda kinyi?

 ¹² Pabadile Adame na Eeva kikuba kya mutshi ubadi mwibatunyishe, Yehowa tabadi mulombene kwibakumina mu kifuko kyaye nya. Bebatushishe mu lupango lwa Edene, na tababadi balombene kwimwaluka dingi efiku su ndimune. (Kibangilo 3:23, 24) Yehowa badi mwibatadiile bwa’shi bamone masaku a kitshibilo kyabo. (Badika Miiya Ikituulwe 32:4, 5.) Ngi bwakinyi tababadi balombene dingi kwambula ngikashi ya Yehowa mu kipaso kipwidikye nya. Adame bashimishe myanda ibuwa ibadya kupeta mu mafuku aafiki kushii nka penda bwaye, kadi na bwa bana baye. Badi na kya kwambukisha bana baye kukutwa kwa kupwidika, mulwisho, na lufu. (Beena-Looma 5:12) Adame badi mushimishe muwa wa ikalaika ubabadya kwikala nao. Adame na Eeva tababaadi bya kutanda mwana mupwidikye, mpa na bana baye namu tababadi balombene kutanda bana bapwidikye nya. Kubanga nka papa, Satana badi mutakule Adame na Eeva bwabadya kutombokyela Efile Mukulu, na dingi Diabulu kwete kukita mwaye mooso bwa kutakula bantu booso bwabadya kutombokyela Efile Mukulu.—Yowano 8:44.

13. Yehowa akumina’shi bantu bekale naminyi?

¹³ Yehowa tamushimishe kifulo kyaye na bantu nya. Sunga mbibabadi bamutombokyele kwi Adame na Eeva, baadi nka na lukalo lwa’shi bantu bekale mu kipwano kibuwa naye. Na takumina’shi bantu bekale abafu nya. (2 Mpyeele 3:9) Nyi bwakinyi, Efile Mukulu batshile mpango bukidi bwa’shi bantu bamone mushindo wa kwalusha kipwano kyabo naye. Badi mulombene kukita bino naminyi kushi kutupilwa miiya yaye? Tubandeyi kutala bibadi mwibikite.

14. (a) Muyiile mukanda wa Yowano 3:16, Efile Mukulu mmukite kinyi bwa kupasha bantu ku mulwisho na ku lufu? (b) Nndukonko kinyi lwatudi balombene kutaluula na bantu?

¹⁴ Badika Yowano 3:16. Bantu bebungi batwitanyina ku Kitentekyesho kya lufu lwa Yesu abauku uno verse mu binangu. Byabya, mulambu wa Yesu awitupa mushindo wa kupeta muwa wa ikalaika naminyi? Twi na mushindo wa kukwasha bantu bwabadya kupusha lwalulo ku luno lukonko nsaa yatwibetanyina ku Kitentekyesho, patudi nabo ku Kitentekyesho, na nsaa yatwaluka mu kwibatala kunyima kwa Kitentekyesho. Su abapusha myanda ibungi itale nkuulo, abakanyiisha kuuka bi bukata bwa kifulo kya Yehowa bwa bantu na bi binangu byaye. Mmyanda kinyi yatudi balombene kulongyesha bantu pabitale mulambu wa nkuulo?

15. Yesu badi mwilekene na Adame mushindo kinyi?

¹⁵ Yehowa batushishe muntu mupwidikye badi na kyakutusha muwa waye bu nkuulo. Uno muntu mupwidikye badi na kya kushala na lulamato kwi Yehowa. Badi na kya kukumina bwa kutusha muwa waye bwa bantu. (Beena-Looma 5:17-19) Yehowa bakatwishe muwa wa Yesu, mwikale kipangwa kyaye kya kumpala mwiyilu eutuma pa nsenga. (Yowano 1:14) Ngi bwakinyi Yesu bafikile muntu mupwidikye, nka bibadi Adame. Anka mu kwilekena na Adame, Yesu balondele miiya ya Yehowa mu kipaso kipwidikye. Mpa na pabadi mu bitompwanga bikile bukopo, ta mutupilwe miiya y’Efile Mukulu nya.

16. Bwakinyi mulambu wa nkuulo ngwikale kya buntu ki na muulo?

¹⁶ P’aye kufwa muntu mupwidikye, Yesu mmulombeene kupasha bantu ku mulwisho na ku lufu. Badi mulombashe myanda yoso ibadi ayitungu’shi Adame ekale nayo. Yesu badi muntu mupwidikye, sha lulamato, na badi mukookyele Efile Mukulu mu myanda yoso. (1 Timote 2:6) Badi mwitufwile, na mulambu waye  aupa bantu boso, balume na bakashi, bakulu mpa na bakinga mushindo wa kupeta muwa wa ikalaika. (Mateo 20:28) Mulambu wa nkuulo nyi ndufungula alwitufungwila ku kibelo akitutwala mu kulombana kwa mpàngo y’Efile Mukulu.​—2 Beena-Kodinda 1:19, 20.

17. Nkuulo ayitupa mushindo wa kupeta myanda kinyi?

¹⁷ Bwa kutusha nkuulo, Yehowa mmutushe kintu ki na muulo ukata ku meso kwaye. (1 Mpyeele 1:19) Mmwitwate na muulo ngofu mu kipaso kyadi mukumine’shi Mwan’aye aadi mufule etufwile. (1 Yowano 4:9, 10) Mu ungi ngakwilo, twi kwamba’shi Yesu mmwikale nshetu pa mbalo ya Adame. (1 Beena-Kodinda 15:45) Yesu ta mmwitupe nka penda mushindo wa kupeta muwa wa ikalaika nya, kadi mwitupe na mushindo wa’shi dingi efuku tukaalukile mu kifuko ky’Efile Mukulu. Ku bukwashi bwa nkuulo, bantu abakekala bapwidikye, na Yehowa akakumina kwibalusha mu kifuko kyaye kushii kwipa miiya yaye. Banda kupwandikisha muloo watukekala nao nsaa ayikafiki baba boso be na lulamato kwi Yehowa bu bantu bapwidikye! Ku nfudilo a byoso, bantu boso be mwiyilu na be pa nsenga abakekala mu buumune bu bena kifuko kimune. Boso bwetu atukekala bana b’Efile Mukulu.​—Beena-Looma 8:21.

18. Yehowa “akamunana loso panundu pa byoso” nsaa kinyi?

¹⁸ Sunga byekala’shi Adame na Eeva abaadi batombokyele Yehowa, tamulekye kufula bantu nya, ngi bwakinyi mmutushe nka nkuulo. Na dingi sunga twekala bantu bakutwe kupwidika, Satana ta mulombene kwitukutshishwa kwikala na lulamato kwi Yehowa nya. Ku bukwashi bwa nkuulo, Yehowa etukwasha bwatudya kwikala bantu balulame mu myanda yoso. Banda kunangushena abikekala nshalelo eetu mu mafuku abakapete muwa wa ikalaika kwi bantu boso ‘abamono Mwana naa abamukumiina!’ (Yowano 6:40) Nshetu a kifulo na sha binangu akalombasha mpàngo yaye na kukwasha bantu bwabadya kwikala bapwidikye. Kunyima Yehowa “akamunana loso panundu pa byoso.”​—1 Beena-Kodinda 15:28.

19. (a) Abitungu lutumbu lwetu bwa nkuulo lwitutakule mu kukita kinyi? (Tala kashibo akamba’shi: “ Tuyididiileyi na kukimba bantu bapwandikile.”) (b) Mu mwisambo aulondo atukalongo mwanda kinyi?

¹⁹ Abitungu lutumbu lwetu bwa nkuulo lwitutakule mu kulungula bangi pabitale kino kya buntu ki na muulo ukata. Bantu be na lukalo lwa kuuka’shi Yehowa mmupe bantu boso mushindo wa kupeta muwa wa ikalaika ku bukwashi bwa nkuulo. Anka nkuulo ayipudisha ingi myanda ibungi. Ayipudisha mwanda ubabadi bebweshe kwi Satana mu lupango lwa Edene. Atukamono uno mwanda mu mwisambo aulondo.