Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

NSHALEELO A MUNTU

Twi bamone kalolo kakata k’Efile Mukulu mu bipaso bibungi

Twi bamone kalolo kakata k’Efile Mukulu mu bipaso bibungi

NSHAMI Arthur bu bibaadi nsongwalume mufule Efile Mukulu, baadi na lukalo lwa kufika bu mufubi mu kipwilo kya Metodiste. Anka bashintulwile binangu byaye nsaa ibaadi mubadikye ingi mikanda ya Balongi ba Bible aye nkubanga kwibunga nabo. Nshami baadi mubatshishwe pabalombeshe bipwa 17, mu kipwa kya 1914. Mu Ngoshi ya kumpala ya nsenga ishima abaadi bamusangule bwa’shi ende busalayi, anka bapelele. Pa mwanda wa byabya abaadi bamutshibile kibawe kya myeshi isatu mu lukano lwa Kingston Penitentiary ku Ontario, mu Canada. Kunyima kwa kutuuka mu lukano bafikile bu Colporteur, eshina dyabadi abetamina ba mbala-mashinda mu aa mafuku.

Mu kipwa kya 1926 nshami bayibakiile Hazel Wilkinson. Nyinaaye baadi mulongye bya binyibinyi mu 1908. Ami nkutandjikwa mu 24/4/1931 bu mwana a kabidi mu bana bananka. Papa baadi mufule na kwata Bible na muulo na baadi etulongyesha bya kumufula namu. Lulangwilo lwa Yehowa lubaadi kintu kya muulo ukata mu muwa wetu. Nsaa yooso atwe booso tubaadi atwende mu bulungudi.​—Bikitshino 20:20.

NKA BU NSHAMI, NE MUPELE KUTWELAKANA MU NGOSHI, NAFUBA BU MBAALA-MASHINDA

Mu kipwa kya 1939, Ngoshi ya kabidi ya nsenga ishima ibabangile. Kipwa kibalondele, mudimo wa ba Temwe ba Yehowa ubaadi ukandjikwe mu Canada. Ku kalasa bibaadi abitungu’shi bana batshibile ebendela mpala na kuyimba loono lw’eumbo. Misusa ibungi mulongyeshi baadi etupa matalwa a kutuuka mu kalasa ami na Dorothy mukwetu mukashi nsaa ya kwimba lono lw’eumbo. Kadi dingi efuku mulongyeshi eetu baadi mutompe kunkwatshisha buufu pa kungamba’shi ntshii kapu. Kunyima kwa kalasa, balongi nami bebungi ababangile kungolomona, abo nkumponesha paashi. Bino bibaadi bintakule bwandya kutungunuka na kitshibilo kya “kukookyela Efile Mukulu pee kukookyela bantu.”​—Bikitshino 5:29.

Mu mweshi wa musambo mu kipwa kya 1942, panaadi na bipwa 11, naadi mubatshishibwe mu ntuku a mema baadi mwifuba. Naadi nakumiina kukita mudimo wa bu mbala-mashinda mu mafuku abetutshibi ku kalasa. Lelo uno atwibwitanyina’shi mbu mbala-mashinda mukwashi. Nayiile na bangi bakwetu kunundu kwa kibundji kya Ontario atwe nkulambukisha ngofu munda mwa kipwa kishima.

Mu 1/5/1949 nabangile mudimo wa bu mbala-mashinda a myeshi yooso. Kunyima abangitanyine bwa kwenda mu kukwasha ku mudimo wa lwibako ku Betele a mu Canada, akupu abo nkuntwesha mu kifuko kya beena Betele. Abantudile ku mudimo wa kutuusha mikanda, kunabangile kulonga mushindo wa kutumika na byamo bya kukita mikanda. Natentekyesha panaadi mufube bufuku bushima munda mwa mbingo ibungi bwa kukwasha ku mudimo wa kukita ma trakte aesambila kubingwabingwa kwa bafubi ba Yehowa mu Canada.

Kuyima kwa mafuku, nafubile mu kibambalo kya mudimo. Naadi na mudimo wa kwela ba mbala-mashinda nkonko abaadi na kya kwenda mu Quebec, mubaadi kubingwabingwa kwi bukopo. Umune a kwabadi nyi Mary Zazula a mu Emonton, ku Alberta. Nshaye na nyinaaye abaadi beena kipwilo kya Orthodox. Nsaa ibaadi ipele Mary na tutu aaye kuleka kulonga Bible, abebabingile ku nshibo. Mary na tutu aaye abaadi babatshishibwe mu mweshi wa Kasamombo 1951, abo nkubanga mudimo wa bu mbala-mashinda kunyima kwa myeshi isamombo. Panaadi nebeele nkonko, natundwile’shi Mary mmufule Yehowa ngofu. Natentekyesha panaadi namba’shi uno ndjo mukashi andya kwibakila. Kunyima kwa myeshi kitema, atwe nkwiyibakishena mu 30/01/1954. Kunyima kwa lubingo lumune, abetutumine mu kulonga mudimo wa kukunkusha bifunda. Ami nkufuba munda mwa bipwa bibidi bibalondele bu mukunkushi a kifunda kunundu kwa Ontario.

Pabaadi apende na kutama mudimo wa bulungudi mu nsenga ishima, kubaadi lukalo lwibungi lwa ba misionere. Ami na Mary tubaadi atwamba’shi su twi na mushindo wa koobesha mashika e bukopo a mu Canada mu kipungo ky’eshipo na tumwe mu kipungo kya minanga, twi balombeene koobesha ingi mbalo. Tubatwelele mu kalasa ka 27 ka Gileade, ami nkupeta diplome mu mweshi wa Musambo 1956. Mu mweshi w’Ekumi na umune tubatwelele mu nshibo yetu ipya mu Brézil.

MUDIMO WA BU MISIONERE MU BRÉZIL

Pabatufikile mu Brézil, tubabangile kulonga ludimi lwa Portugais. Bwa musango wa kumpala tubabangile kulonga bya kubanga kwisamba na muntu. Akupu, atwe nkulamiina mushindo upelepele wa kupa muntu jurnale. Tubayiile mu mudimo wa bulungudi, atwe nkufumankana na nsongwakashi baadi mukumine mukandu watubamutwadiile. Tubatshile kitshibilo kya’shi su mwina nshibo bakumina, twi kumubadikila verse akwila nshalelo akekala mu Bufumu bw’Efile Mukulu. Nabadikile mukanda wa Kibafumbwilwe 21:3, 4​—ami nkusuusa! Ntshinaadi mubile mbalo i mashika na kibobo. Kanya kabaadi bu lukalakashi lukata kwandi.

Teritware abaabadi betutume bu ba misionere nyi mu kibundji kya Campos. Lelo uno tamudi tukongye 15! Kadi pabatufikile kubaadi penda kasaka kamune ke pa bwako mu kyakya kibundji na nshibo ya ba misionere mubaadi bakwetu bakashi bananka: Esther Tracy, Romana Bauer, Luiza Schwarz, na Lorraine Brookes (binobino abamwitamina bu Wallen). Mudimo unaadi nao ku nshibo ya ba misionere ubaadi buwa sunga mbibaudi wa kutumpa bilamba na kutshiba nteete ya kuteeka nayo. Dingi efuku mu dimune bufuku kunyima kwa kulonga Kitenta kya Mulami, Mary baadi mwalame mu nkwasa. Tubaadi atwisamba bibakidi efuku dyetu. Nsaa ibebwele Mary, nyoka nkutuuka muushi mwa nkwasa! Uno nyoka batuukile mu kabasamushi baadi mwibweshe tuleo twi bungi mpa na binaadi mumwipee.

Kunyima kwa kipwa kya kulonga ludimi lwa Portugais, tubabangile mudimo wa kukunkusha kifunda. Tubaadi bafube mu ma mbalo mushibaadi nsembwe. Tubaadi atulala mu kyata na kutambukila ku nfwalasa na matempu. Tubaadi atukamina ku mashuwa a ndjandja bwa kwenda ku kingi kibundji mu myengye bwa nkalungula mu ma mbalo e kula. Tubaadi atufutshila nshibo kwanka. Ku biro bya filiale abaadi betutumine ma jurnale 800 atudya kufuba nao. Tubaadi atwende misusa ibungi ku mbalo yabatudilaa mikanda bwa nkaata ma karton a ma jurnale.

Mu kipwa kya 1962 Kalasa ka mudimo wa bufumu kabaadi katwele mu ma mbalo elekeene a mu Brésil. Munda mwa myeshi isamombo abaadi bantume bupenka bwandya kwenda na kutala kalasa na kalasa kooso. Ami nkulongyesha kalasa ka mu Manaus, Belém, Fortaleza, Recife, na ka mu Salvador. Panaadi mu Manaus, natwesheshe kikongeno kya distrike mu nshibo ikata yabayimbilaa misambo yabetanyinaa bu opera. Mwanda wa mpeshi ebukopo, takubaadi mema ebuwa a kutoma, na tatubaadi na mbalo ibuwa ya kutuula bakwetu balume na bakashi bwabadya kupeta ka kudya nsaa ya kikongeno. Nalungwile mukata a basalayi lukalakashi lwetu. Aye nkwata mpàngo ya kupa bantu booso mema a kutoma ku kikongeno. Batumine dingi basalayi bwabadya kukita bitanda bya mapema bibidi, atwe nkwibituula bu kikuku na nshibo ya kudiila.

Panadi mu lwendo, Mary baadi mulambukishe mu ingi mbalo ya busunga mushibaadi muntu akumiina kwisamba myanda ya mu Bible. Bantu abaadi abakatuka ku Portugal bwa kwenda mu kusunga mu Brézil. Mary baadi mubofule kwishimba aye nkulungula loole aaye’shi, “mbalo penda immune pa nsenga i bu ya nfudiilo yandya kushaala nyi mu Portugal.” Kunyima kwa mafuku apeela, tubapetele mukanda. Abaadi betutume bwa nkafubila mu Portugal, mubaabadi bakandjikye mudimo wetu wa bulungudi. Mary bapushishe bubi ngofu! Tubaadi bakumine, akupu atwe nkwenda mu Portugal.

PABABETUTUMINE MU PORTUGAL

Tubafikile mu kibundji kya Lisbon, mwiumbo dya Portugal mu mweshi wa Mwanda mu 1964. Ba mpulushi abaadi abende mbufyebufye, abaadi abakyengyesha bakwetu balume ngofu. Nyi bwakinyi ku mbangilo tubamwene’shi tabibuwa kwimonena na ba Temwe ba mu dino eumbo nya. Kumpala tubaadi bashale mu nshibo ya kufutshila. Akupu atwe nkupeta mukanda wa kushaala mwiumbo. Tubabangile kufutshila nshibo ikata. Kunyima kwa myeshi itano, bibaadi bibofule bwa’shi twimonene na bakwetu ba ku filiale. Tubaadi na muloo pabatumwene’shi binobino twi balombeene kwenda mu bisangilo!

Bu bibaadi mudimo wetu ukandjikwe, Mashibo a Bufumu abaadi ashite na bisangilo bibaadi abikitshikila mu mashibo a bakwetu. Ba mpulushi abaadi abende na kutala mu mashibo aabo. Bakwetu balume na bakashi bebungi babaadi abende nabo ku biro bya ba mpulushi bwa nkebeela nkonko. Ba mpulushi abaadi bebakyengyeshe na kwibatakula bwa kutemuna mashina a bakwetu abaadi abakunkusha. Byabya bwa kwikalwila, bakwetu abapelele kwiyitamishena mu mashina a bukalanga abo nkubanga kwiyitamishena mu mashina a munda.

Lukalo lukata lubaatudi nalo nkutala su bakwetu bakwete kupetanga mikanda ilombeene kwibakwasha bwabadya kunyingiila. Mary baadi afundu miisambo ya Kitenta kya Mulami na ingi mikanda mu masaki a ungi mushindo. Kunyima abaadi abatentula myanda i ku aa masaka bwa kwiafiimisha na kwiatumina bangi bakwetu.

KUSAMBA BWA KWAKWILA MUKANDU WIBUWA KU TUMILADI

Mu mweshi wa Kasamombo 1966 kubaadi kilumbu kikata ku tumiladi twa mu Lisbon. Bantu booso 49 ba mu kakongye ka Feijó abaadi bebafunde’shi bakwete kutwela mu bisangilo byabadi bapele kwi mbulamatadi mu nshibo ya muntu. Bwa kwibakwasha bwabadya kwilumbuula mu kusamba, natompele kwikala bu nsushi akyebe kulesha’shi bakwetu mbapiile. Anka bu bibaatudi atupwandikisha, tatubaadi babingye. Bakwetu balume na bakashi 49 abaadi bakishe nsaa mu lukano, kubanga mafuku 45 mpa na ku myeshi itano na kipindji. Anka luno lukalakashi lubatushishe bu kamonyi bukata. Nyi bwakinyi mu nsaa ya kusamba, avoka sunga muntu baadi etusambila baadi mutemune bishima bya Gamaliele bi mu Bible. (Bikitshino 5:33-39) Kunyima kwa byabya abaadi bakule mwanda wa kino kilumbu mu ma jurnale na ku bisashi. Tubaadi na muloo wibungi nsaa ibabangile avoka eetu kulonga Bible na kutwela mu bisangilo.

Mu mweshi w’Ekumi na wa kabidi 1966, abampele mudimo wa bu mukunkushi a filiale; nsaa ibungi naadi nafubu ku biro bitale miiya y’eumbo. Tubakitshine mwetu mooso bwa kulesha ku bukwashi bwa miiya bwakinyi abitungu ba Temwe ba Yehowa bekale na bulungantu bwa kulangwila mu Portugal. (Beena-Fidipe 1:7) Akupu, mu 18/12/1974 mbulamatadi betupeele matalwa. Mukwetu Nathan Knorr na Frederic Franz abakatukile ku biro byetu bikata bya nsenga ishima bafika bwa kusangala pamune netu. Tubaadi bakite kisangilo kyansha kuluba mu Oporto na mu Lisobone atwe nkutwela mwanka bantu 46870.

Yehowa bakitshine mushindo wa’shi mukandu wibuwa upalakane mu bisangi bya mema mwabakula ludimi lwa Portugais, bu mu Azores, mu Cap Vert, mu Madeira, mu São Tomé na mu Príncipe. Bu bibaadi abyende na kufwima bungi bwa ba Temwe mu ino mbalo, bibaadi abitungu’shi tutuule Betele panka. Kunyima kwa mafuku, abayibakile, na mukwetu Milton Henschel bakitshine mwisambo wa kufungula nao Betele mu 23/4/1988. Tubatwelele bantu 45522, kusanga na ba misionere 20 babadi mu Portugal na bangi babadi bafikye bwa uno musangeelo.

TWI BALONGYELE KU BILESHESHO BYA BANTU BASHA LUKUMIINO

Munda mwa bipwa bibungi ami na Mary twi balongyele ku bileshesho bya lukumiino lwa bakwetu. Bu kileshesho, panaadi nafubu na mukwetu Theodore Jaracz mu mudimo wa kutala ma filiale, naadi mulongye mwanda umune ukata. Mu Betele abatuyile mu kutala mubadi mwanda ukata, na bakwetu ba mu komite a filiale abaadi bakite mwabo mooso bwa kwiupudisha. Abaadi benyongole mwanda tababaadi na kingi kya kukita bwa kwiupudisha nya. Mukwetu Jaracz nkwibanyingisha na ano mayi: “Ino nyi nsaa ya kuleka mbalo bwa’shi kikudi kiselele kikite mudimo wakyo.” Ntshii mulombeene kuluba bibaadi byakule mukwetu Franz takudi bipwa bibungi patubaadi bende na Mary mu kutemba ku Brooklyn. Mu kisaka kyetu tubaadi bamutekye elango, aye nkwitulungula’shi: “Elango dya nenupa ndino: Shalayi mu kipindji kya ndumbulwilo a Yehowa akimweneka bya kwikala myanda ikata sunga ipeela. Mudimo umune ubaabadi batumine balondji eyi bwa kukita kwi Yesu, nyi penda nkulungula mukandu wibuwa wa Bufumu!”

Kukita kwa uno mudimo nkwitupe muloo na Mary. Atutentekyesha dingi myanda ibuwa yatudi bafumankane nayo patubaadi atwende mu kutala ma Betele. Tubaadi na muloo wa kwibunga na bafubi ba Yehowa be mu bipwa bilekene na kwibashinkamiisha’shi, mudimo wabakwete kukita wi na muulo ku meso kwa Yehowa. Tubaadi nka atwibanyingisha bwabadya kutungunuka na kumufubila.

Kubapu kukila bipwa bibungi, booso bwetu tatudi mu bipwa 80. Mary kwete kukumba ngofu. (2 Beena-Kodinda 12:9) Na twi bapete ingi nkalakashi. Na ino nkalakashi nginyingishe lukumiino lwetu na kwitukwasha bwa kwata kitshibilo kya kulama lulamato lwetu kwi Yehowa. Nsaa yatutentekyesha bipwa bungi bibatukisha mu mudimo wa Yehowa, atuuku’shi mwitwelele myabi ku bukwashi bwa kalolo kaaye kakata mu mishindo ikile bungi. *

^ par. 29 Douglas Guest mmufwe na lulamato looso ku meso kwa Yehowa mu 25/10/2015 pabalumbulanga bwa kutuusha uno mwisambo.