Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Ikala na lukumino, ata bitshibilo bibuwa!

Ikala na lukumino, ata bitshibilo bibuwa!

“Teka na lukumiino, kushii kwialasheena.”​—SHAKE 1:6.

NGONO: 81, 70

1. Nkinyi kibatakwile Kayine mu kwata kitshibilo kibubi, na mbipeta kinyi bibatukile?

KAYINE badi kumpala kwa kitshibilo kikata. Baadi mulombene kusangula kukambila eshimba dyaye dya milwisho, su badya kukita bino badya kutusha bipeta bibuwa. Sunga’shi baadi mulombene kutadila eshimba dyaye bwadidya kumukunkusha mu bikitshino byaye, anka bino bibaadi bilombene kutusha bipeta bibubi. Bible etulungula’shi Kayine batshile kitshibilo kibubi. Kitshibilo kyaye kibadi kitushe lufu lwa mukwabo Abele, na dingi baadi mulwishe kipwano kyaye na Mupangi aaye.​—Kibangilo 4:3-16.

2. Bwakinyi kwata bitshibilo bibuwa kwi na muulo?

2 Mu mushindo umune, boso bwetu twi na lukalo lwa kwata bitshibino mu muwa wetu. Bingi bitshibilo mbilombene kwikala bikata kukila bingi. Na dingi, bitshibilo byetu bibungi bi kwikala na bukitshishi bukata mu muwa wetu. Su tubaata bitshibilo bibuwa, atupete nkalakashi ipeela na kushala mu butaale. Anka nsaa yatwata bitshibilo bibubi, twi kufumankana na myanda ibubi mu nshalelo eetu.​—Nkindji 14:8.

3. (a) Bwa kwata bitshibilo bibuwa, abitungu twikale na lukumino mu kinyi? (b) Nkonko kinyi yatukyebe kutalula?

3 Nkinyi kilombene kwitukwasha bwa kwata bitshibilo bibuwa? Abitungu twikale na lukumino mwi Efile Mukulu, na kukulupila’shi aketukwasha na kwitupa binangu byatudi nabyo lukalo bwa kwata bitshibilo bibuwa. Na dingi abitungu twikale na lukumino mu Eyi dyaye, na kukulupila malango e mwanka. (Badika Shake 1:5-8.) Su tubefubwila pepi na Yehowa, na kufula Eyi dyaye, abiketukwasha bwa kukulupila’shi, aye auku myanda ilombene kwitwikasha bibuwa. Akupu, atukekala na kyubishi kya kubadika Eyi dyaye kumpala kwa kwata bitshibilo. Byabya, twi kwikala na ngobesha ya kwata bitshibilo bibuwa naminyi? Na dingi twi balombene kushintuula bitshibilo byatudi baate su?

ATWE BOOSO TWI NA LUKALO LWA KWATA BITSHIBILO

4. Adame badi mwate kitshibilo kinyi, na kibadi kituushe bipeta kinyi?

4 Kubanga ku kibangilo, bantu abaadi nka na lukalo lwa kwata bitshibilo. Mulume a kumpala, Adame, baadi na lukalo lwa kwata kitshibilo kya kuteemesha Mupangi aaye, Yehowa, sunga kya kuteemesha mukashi’aye, Eeva. Adame basangwile bwadya kuteemesha Eeva, bamutakwile bwa kwata kitshibilo kibubi bukile. Pa mwanda wa byabya, Yehowa babingile Adame mu lupango lwa Edene, kunyima kwa mafuku bafwile. N’atwe namu lelo uno, tukwete kukyenga pa mwanda wa kitshibilo kibubi kya Adame.

5. Mushindo kinyi watudi balombene kumona bushito bwa kwiatshila bitshibilo?

5 Bangi bantu be kupwandjikisha’shi nshalelo badya kwikala mupelepele su ta twi na lukalo lwa kwata bitshibilo. Pangi n’obe namu we na binangu bya uno mushindo umune. Anka bibuwa kutentekyesha’shi, Yehowa tamupangye bantu bwabadya kwikala bu kyamo kya robo kishii kilombene kwata kitshibilo nya. Mmwitupe Eyi dyaye, aditulongyesha byatudi balombene kwata bitshibilo bibuwa. Yehowa akumina’shi twikale atwiatshila bitshibilo, na bino mbilombene kwitukwasha. Banda kunangushena pa kino kileshesho akilondo.

6, 7. Nkitshibilo kinyi kibadi akitungu’shi bena Isaleele baate, na bwakinyi bibadi bibelele bukopo bwa kwikyata? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

6 Pababadi mu Nsenga ya mulayilo, bibadi abitungu’shi bena Isaleele basangule su abakumina kulangwila Yehowa sunga kufubila bangi b’efile. (Badika Yooshwa 24:15.) Kino kitshibilo nkilombene kumweka bu kibofule. Anka, kibaadi kilombene kwibapetesha muwa sunga kwibafisha ku lufu. Mu mafuku a ba nsushi, bena Isaleele abatungunukile na kwata bitshibilo bibubi. Abalekyele kulangwila Yehowa na kubanga kulangwila b’efile ba madimi. (Bansushi 2:3, 11-23) Kunyima, mu mafuku a mutemuki Eliya, bibadi abitungu’shi mwilo w’Efile Mukulu wate kitshibilo kya kufubila Yehowa sunga kya kufubila Baale efile a madimi. (1 Banfumu 18:21) Bi kumweneka’shi kwata kitshibilo ki bino kubadi kubofule, mwanda kufubila Yehowa nyi kwibuwa. Muntu sha binangu ta mulombene kukumina kufubila efile shii na muwa nya. Anka mwilo taubadi aumono bya kwata kitshibilo nya. Bible akula’shi bena Isaleele babadi “abakumbakana.” Bu bibadi Eliya na binangu, badi mukankamikye mwilo bwaudya kusangula kulangwila Yehowa Efile Mukulu a binyibinyi.

7 Bwakinyi bibadi byelele bano bena Isaleele bukopo bwabadya kwata kitshibilo kibuwa? Kya kumpala, babadi bakutwe lukumino mwi Yehowa, na kupela kumupushisha. Tababadi na lukulupilo mwi Yehowa, na dingi tababadi abaata nsaa ya kulonga bwa kumuuka na kulonga bi bukata bwa binangu byaye nya. Su babakitshine bino, myanda ibabadya kulonga ibadi ilombene kwibakwasha bwabadya kwata bitshibilo bibuwa. (Misambo 25:12) Kya kabidi, bena Isaleele abadi abalondo mwikelo wa bantu ba ingi miilo. Bano bantu beenyi abadi abebatakula bwabadya kunangushena mpa na kwata bitshibilo pa mbalo ya bena Isaleele. Pa mwanda wa byabya, bena Isaleele ababangile kulonda bano bantu beenyi na kulangwila b’efile babo ba madimi. Yehowa badi mupwe kudimusha bena Isaleele ku uno mwanda kumpala kwa bipwa bibungi.​—Efilu 23:2.

BANGI BANTU MBALOMBEENE KWITWATSHILA BITSHIBILO SU?

8. Ndilongyesha kinyi di na muulo dyatupetela ku kileshesho kya bena Isaleele?

8 Kileshesho kya bena Isaleele akitulongyesha’shi, su atukumina kwata bitshibilo bibuwa, abitungu tufube n’Eyi dy’Efile Mukulu. Mukanda wa Beena-Ngalatea 6:5 awitutentekyesha’shi muntu ooso akasemuna bushito bwa bitshibilo byaye’ye nabene. Abimweneka kalolo’shi, ta twi balombene kupa ungi muntu bushito bwa kwitwatshila bitshibilo nya. Anka, muntu ooso a kwatudi e na bushito bwa kulonga myanda ibuwa ku meso kwa Yehowa na kusangula bwa kwiyitumikila.

9. Bwakinyi kutadila bangi bantu betwatshile bitshibilo kwi masaku?

9 Twi kulekyela bangi bantu bwa’shi bekale abetwatshila bitshibilo naminyi? Twi kukita bino nsaa yatutadiila bwa’shi betutakule mu kwata kitshibilo kibubi. (Nkindji 1:10, 15) Kukita bino kwi kwitupetesha masaku akata. Atwe banabene ngi be na bushito bwa kulonda kondo ketu k’eshimba kalongyeshibwe na Bible. Su tubatadiila bangi bwa’shi betwatshile bitshibilo, kunyima atukabanga kwibalonda. Na bino mbilombene kwitufisha ku masaku.

10. Mpoolo badi mudimushe bena Ngalatea naminyi?

10 Mpoolo mutumibwa badimwishe bena Ngalatea bwabadya kupela kulekyela bangi bantu bebatshile bitshibilo. (Badika Beena-Ngalatea 4:17.) Bangi bakwetu balume ba ku Ngalatea abadi abakyebe kwata bitshibilo pa mbalo ya bangi bena kakongye. Nkinyi kibadi akibatakula bwa kukita bino? Bano bantu abadi bafule kwisankisha abadi abakyebe’shi bakwabo bebalonde pamutwe pa kulonda batumibwa. Tababadi na kwiyisha nya, na dingi tababadi abanemeka matalwa a bakwabo a kwiatshila bitshibilo.

11. Mushindo kinyi watudi balombene kukwasha bangi nsaa yabakyebe kwata bitshibilo?

11 Boso bwetu twi balombene kulonga myanda ibungi ku kileshesho kya Mpoolo mutumibwa. Badi auku’shi bakwabo be na matalwa a kwiatshila bitshibilo, na badi anemeka ano matalwa aabo. (Badika 2 Beena-Kodinda 1:24.) Lelo uno, bakulu mu kakongye mbalombene kwambula kino kileshesho kyaye nsaa yabatusha elango pa mwanda autungu’shi muntu nabene esangwile. Be na muloo wa kulesha bakwetu balume na bakashi myanda i mu Eyi dy’Efile Mukulu. Anka bakulu, abatadila mwina Kidishitu nabene bwa’shi eatashile bitshibilo byaye mwanda aye nabene ngi akasemuna bushito bwa bitshibilo byaye. Dilongyesha di na muulo ukata ndino: Twi balombene kukwasha bangi bwabadya kupusha malango a mu Bible epushene na mwanda wabo. Anka, bakwetu balume na bakashi banabene nyi be na matalwa na bushito bwa kwiatshila bitshibilo. Su abata bitshibilo bibuwa, abakapete masanka. Abimweneka kalolo’shi, ta twi balombene kunangushena’shi twi na matalwa a kwatshila bangi bakwetu bitshibilo bya myanda yabadi balombene kukita nya.

Bakulu be na kifulo abakwashaa bangi pa kwibalongyesha byabadya kwikala abeatshila bitshibilo (Tala kikoso kya 10, 11)

TOLEKANGA ESHIMBA DYOBE DIKUKUNKUSHE MU BITSHIBILO BYOBE

12, 13. Bwakinyi mbilombene kwikala masaku su twata bitshibilo nsaa yatudi na nsungu sunga patudi babofule?

12 Lelo uno, bantu bebungi bakwete kulonda mashimba aabo bwa kwata bitshibilo. Anka kukita bino kwi masaku. Bible etudimusha’shi tatwatanga bitshibilo muyiile abikumina mashimba eetu akutwe kupwidika. (Nkindji 28:26) Ta twi balombene kukulupila eshimba dyetu mwanda “ta kwi kikile eshimba dya muntu bulamalama.” (Yeelemiya 17:9) Mu Bible mwi bileshesho bibungi abilesha bipeta bibubi abituukila mu kukulupila eshimba dikutwe kupwidika. (1 Banfumu 11:9; Yeelemiya 3:17; 13:10) Byabya, nkinyi kilombene kwitukitshikila su twalonda eshimba dyetu nsaa yatwata bitshibilo?

13 Yehowa etutekye bwatudya kumufula na mashimba eetu oso, na kufula bantu netu bu byatudi befule atwe banabene. (Mateo 22:37-39) Byabya, abitungu twikale badimukye. Ma verse e mu kikoso ki kunundu aalesha’shi kulonda eshimba dyetu bwa’shi ditukunkushe mu bikitshino na mu binangu byetu kwi masaku. Bu kileshesho, bi bukopo bwa’shi muntu e na nsungu aate kitshibilo kibuwa. (Nkindji 14:17; 29:22) Bi bukopo dingi bwa’shi muntu mubofule kwishimba aate kitshibilo kibuwa. (Mbadiko 32:6-12; Nkindji 24:10) Abitungu tulekyele miiya y’Efile Mukulu ikunkushe binangu byetu. (Beena-Looma 7:25) Nsaa yatwata bitshibilo bikata, tabitungu’shi tulekye eshimba dyetu ditukunkushe nya.

NSAA KINYI AYITUNGU KUSHINTUULA BITSHIBILO BYOOBE?

14. Atuuku naminyi’shi bibuwa kushintuula bingi bitshibilo byatudi baate?

14 Abitungu twate bitshibilo bibuwa. Anka, muntu sha binangu auku’shi ingi nsaa mulombene kutalula bitshibilo byadi mwate mu mafuku akile na kutala su e kwibishintuula. Yehowa Efile Mukulu mmwitulekyele kileshesho kipwidikye. Banda kutala bibakitshine pa mwanda wa bena Ninive ba mu mafuku a Yoona: ‘Pabamwene Efile Mukulu bibabakitshine, bibabadi baalulukye, baaleka eshinda dyabo dibubi. Baalulwile namu kitshibilo kyaye kya kwibafwambusha bu bibaadi [mwibafunyine, EEM].’ (Yoona 3:10) Yehowa pabamwene’shi bena Ninive abashintuluka na kuleka kukita myanda ibubi, aye namu baadi mushintuule kitshibilo kyaye. P’aye kukita bino balesheshe’shi e na nkatshinkatshi, kwiyisha na lusa. Mu kwilekena na bangi bantu, Yehowa tataa bitshibilo kushii kunangushena nya, sunga nsaa yadi na nsungu.

15. Bwakinyi twi balombene kushintuula bitshibilo byatudi baate?

15 Twi balombene kwata nsaa ibuwa yatudya kutaluula bitshibilo byetu, bu nsaa ayishintuluka myanda. Tentekyesha’shi ingi nsaa Yehowa ashintuulaa bitshibilo byaye. (1 Banfumu 21:20, 21, 27-29; 2 Banfumu 20:1-5) Ingi nsaa yatudi balombene kushintuula bitshibilo byetu mpatushinguula ingi myanda ipya. Banda kutentekyesha kileshesho kya Nfumu Daavide. Baatshile kitshibilo pabitale Mefiboshete mwikulu a Saule muyiile myanda ya madimi ibabadi bamulungule. Kunyima kwa mafuku, Daavide bashintulwile kitshibilo kyaye pabapetele myanda ya binyibinyi. (2 Samwele 19:24-29) Ingi nsaa, bi kwikala buwa bwatudya kukita namu byabya.

16. (a) Mmyanda kinyi ilombene kwitukwasha patwata bitshibilo? (b) Bwakinyi twi balombeene kutaluula bitshibilo byatudi bapwe kwata, na twi kwibikita naminyi?

16 Bible etulungula’shi tabitungu twekala atwata bitshibilo bikata mu kimpulunkamba nya. (Nkindji 21:5) Abitungu twate nsaa ya kunangushena kalolo pabitale myanda yoso ilombene kwitukwasha bwa kwata kitshibilo kibuwa. (1 Beena-Tesalonika 5:21) Kumpala kwa kwata kitshibilo, abitungu mutwe wa kifuko waate nsaa ya kukimbuula myanda mu Bifundwe na mu mikanda ya ndumbulwilo. Bibuwa dingi kupusha mweneno sunga abyakula bangi bena kifuko. Tentekyesha’shi Efile Mukulu balungwile Abrahame bwadya kupusha akimulungula mukashi’aye. (Kibangilo 21:9-12) Abitungu bakulu bekale abaata nsaa ya kukimbuula myanda. Pabapete myanda ipya ayileesha’shi abitungu bashintuule kitshibilo kyabo, tabapushanga moo wa kushimisha kanemo kabebapanga kwi bangi bantu. Bakulu be na binangu bibuwa na be na kwipeelesha abakumina kushintuula binangu na bitshibilo byabo nsaa yabamono’shi abitungu kwibikita. Bi kwikala buwa bwa’shi atwe boso twambule kileshesho kyabo. Kukita bino kwi kukwasha kakongye bwakadya kushala mu buumune.​—Bikitshino 6:1-4.

LOMBASHA BITSHIBILO BYOBE

17. Nkinyi kilombene kwitukwasha bwa kwata bitshibilo bibuwa?

17 Bingi bitshibilo abikalaa bikata kukila bingi. Bu kileshesho, kwata kitshibilo kya kwibakila na kusangula muntu a kwiyibakishena naye nyi kitshibilo kikata ngofu. Kingi kitshibilo kikata kya kubanga mudimo wa nsaa yooso. Kumpala kwa kwata bino bitshibilo, abitungu tunangushene kalolo pa ino myanda na kuteka bukwashi kwi Yehowa. Kukita bino nkulombene kwata mafuku ebungi, kadi su atukumina kwata bitshibilo bibuwa, abitungu tukulupile mwi Yehowa, tuteemeshe mayi aaye a kulonda, na kulonda bukunkushi bwaye. (Nkindji 1:5) Yehowa mmwitupe malango akile buwa mu Eyi dyaye. Ngi bwakinyi abitungu tukimbuule myanda mu Bifundwe na kuteka Yehowa bwa’shi etukunkushe. Mulombene kwitupa ngikashi ayitungu bwatudya kwata bitshibilo bipushene na kikyebe ky’eshimba dyaye. Kumpala kwa kwata bitshibilo bikata, abitungu twikale atwiyipusha misango yoso’shi: ‘Kino kitshibilo akilesha’shi ne mufule Yehowa? Akikafwisha muloo na kufukama mu kifuko kyande su? Akikalesha’shi ne na lwishinko na kalolo su?’

18. Bwakinyi Yehowa etutekye bwatudya kwiatshila bitshibilo atwe banabene?

18 Yehowa tetukitshisha bwatudya kumufula na kumufubila pa bukopo nya. Anka, mmwitupe bulungantu bwa kwiatshila kino kitshibilo. Anemekaa bushito na matalwa eetu a kusanguila su atukumina kumufubila. (Yooshwa 24:15; Mulungudi 5:4) Anka etutekye bwatudya kulombasha bitshibilo byatudi baate bimeene mu Eyi dyaye. Nsaa yatudi na lukumino mu bukunkushi bwa Yehowa na kutumikila mayi a kulonda aadi mwitupe, twi balombene kwata bitshibilo bibuwa. Na dingi atukalesha’shi twi bashimate mu mashinda eetu.​—Shake 1:5-8; 4:8.