Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MU BINTU BYETU BYA KALA

Mushindo ubabadi bakune mbyo ya Bufumu ya kumpala mu Portugal

Mushindo ubabadi bakune mbyo ya Bufumu ya kumpala mu Portugal

NSAA ibadi mashuwa a mema e mu kishiba kya Atlantique aende mu Europe, umune a ku bantu babadi mwanka, George Young, badi anangushena na muloo pa mwanda wa bipeta bibuwa bibadi mulekye kunyima kwaye mu Brésil. * Anka, pababadi abatungunuka na lwendo, mukwetu Young badi mutume binangu byeye ku mbalo ipya ibabadi bamutume—mu Espagne na mu Portugal teritware mukata abashabandile kulungula dingi mukandu wibuwa. Pabafikile mwanka, badi akulupila’shi abalumbuula bwa’shi mukwetu Joseph Rutherford akite mwisambo akupu baabile ma trakte 300 000!

George Young badi musabukye mema a tulunga misango ibungi mu nyendo ya bulungudi

Aye kyafiki mu Lisbonne mu kipwa kya 1925, mukwetu Young basangene myanda ya kafutakanyi. Bantu babadi abalu bwa kushintuula myanda babetanyina bu bena Révolution républicaine ba mu kipwa kya 1910, babadi bafudishe mbulamatadi ababadi abakunkusha nka penda kwi bantu ba mu kifuko kimune (monarchie) abo nkufisha bena Katolike mu kushimisha matalwa aabo a bu kipwilo kyabadi bakumine kwi mbulamatadi. Mwilo ubadi upete bulungantu bukata, anka bantu babatungunukile na kutomboka mu eumbo.

Pabadi mukwetu Young alumbuula bwa’shi mukwetu Rutherford akite mwisambo, mbulamatadi badi mutumine basalayi eyi dyabadya kukwata bantu boso abakitshi kafutakanyi mwanda kwi bantu babatompele bya kwipaa mukata a eubo bwa’shi abo bamupyane. Sekretere a sosiete atalaa myanda ya kutusha ma bible mu ndimi ya mu Grande-Bretagne balungwile mukwetu Young’shi, akafumankana na nkalakashi ibungi. Sunga mbyabya, mukwetu Young batekyele nshibo ya mu Camões yabakitshina kalashishi ya ku kalasa kakata, abo nkumupa matalwa a kulumbuula ino nshibo!

Mu efuku dya 13 mu mweshi wa Katano—ngi efuku dibabadi balumbuule bwa’shi mukwetu Rutherford akite mwisambo. Bantu babadi na kisukusuku kya kumuteemesha! Babadi balamikye mikanda ku mashibo na kupalakasha mu ma jurnale’shi abakyebe kukita mwisambo wi na mutwe wa mwanda awamba’shi: “Bya kwikala na muwa wa ikalaika pa nsenga.” Beshikwanyi ba mu bingi bipwilo babatushishe na kupalakasha bukidibuikidi jurnale e na mwisambo audimusha bantu’shi “batemuki ba madimi” babafiki. Ku kibelo kya nshibo ibabadi abakitshina kalashishi, beshikwanyi babadi bakwate ma broshire e bungi e na malongyesha ekutwene na myanda yabalongyesha kwi mukwetu Rurtherford.

Sunga mbyabya, bantu bafikye ku 2 000 babakutshilwe kutwela mu nshibo pa mwanda wa’shi ta kwi mbalo yabadya kushala. Bangi bantu babadi na lukalo lukata lwa kupusha babadi bakaamine ku bikamino bwa kuteemesha mu bwipi mwa nshibo ya kwashila maasha; bangi namu babadi bakashale kunundu kwa bintu bya kukita nabyo kalashishi.

Myanda yoso tangikitshikye nka kalolo nya. Beshikwanyi babadi abeele misaase na kusanyisha ma nkwasa. Anka mukwetu Rutherford batungunukile na kwakula n’eyi di bukopo na badi mukamine ku mesa bwa’shi bantu bapushe eyi dyaye. Kunyima kwa mwisambo—pepi na nsaa ya munkatshi mwa bufuku—bantu bakile pa 1200 babadi na lukalo lwa kulonga myanda ibungi babatushishe mashina aabo na ma mbalo abadi bashale bwa’shi bekale abebatwadila mikanda ayipatula myanda ya mu Bible. Butokye bwa dyady’efuku, jurnale a O Século badi mwisambile mwisambo wa mukwetu Rutherford.

Mu mweshi wa Kitema mu kipwa kya 1925, Kitenta kya Mulami kya mu ludimi lwa Portugais kibabangile kutuuka mu Portugal. (Kumpala, babadi abekitusha mu Brésil mu ludimi lwa Portugais) Mu aa mafuku, Virgílio Ferguson, ungi mulongi a Bible a mu Brésil, baatshile mpango ya kwenda mu Portugal mu kulungula mukandu wa Bufumu. Badi mufube kumpala na mukwetu Young mu ka filiale kapela ka Balongi ba Bible mu Brésil. Kunyima kwa mafuku, Virgílio bayile dingi na mukashi aaye Lizzie bwabadya nkemonena na mukwetu Young. Mukwetu Ferguson bafikile pa nsaa mwanda mukwetu Young badi na kya kukatuka mu yaya mbalo bwa kwenda mu kulungula mu ingi mbalo, mpa na mu Unions soviétique.

Residence permit of Lizzie and Virgílio Ferguson, 1928

Nsaa ibadi ungi musalayi munyengye bufumu pa bukopo na kubanga kukunkusha bantu na kifita mu Portugal, kubingwabingwa kubadi kukaamine. Mukwetu Ferguson banyingile eshimba enda mu kukalwila kasaka ka Balongi ba Bible na kunyingisha mudimo wabo. Batekyele matalwa a kutumikisha nshibo yaaye bwa kukitshina bisangilo mwanka. Bapetele aa matalwa mu mweshi w’Ekumi 1927.

Mu kipwa kya kumpala kya bwabwa bukunkushi, bantu bafikye ku 450 ba mu Portugal abatekyele bwa kupeta Kitenta kya Mulami. Dingi, ku bukwashi bwa ma trakte na mikanda ipeela, eyi dya bya binyibinyi dibadi dipalakane dyenda kula mu maumbo abadi bamune kwi Ampire a Portugal—bu mu Angola, mu Açores, mu Cap-Vert, mu Timor-Oriental, mu Goa, mu Madère, na mu Mozambique.

Ku nfudilo kwa 1920, Manuel da Silva Jordão mwina Portugal adimaa mafuba, bafikile mu Lisbonne. Pabaadi mu Brésil, bapushishe mwisambo wa bantu booso ubabadi bakite kwi mukwetu Young. Batundwile musase wa bya binyibinyi luntuluntu na badi akumina kwenda mu kukwasha mukwetu Ferguson bwa kutamisha mudimo wa bulungudi. Bwa kukita bino, Manuel babangile kufuba bu colporteur, bibabadi abetamina ba mbala-mashinda kumpala. Ku bukwashi bwa mudimo wa kutusha na kwabila mikanda ayipatuula Bible wabadi balumbuule kalolo, kakongye kapya ka mu Lisbonne kababangile kutama!

Mu 1934, mukwetu Ferguson na mukashi aaye babalukiile mu Brésil. Anka, ntete ya bya binyibinyi ibaadi ipwe kukunyibwa. Munkatshi mwa kushintuluka kukata mu Europe mu ngoshi ya beena Espagne na Ngoshi ya kabidi ya Nsenga ishima, kisaka kya bakwetu basha lulamato ba mu Portugal kibashadile kilamate Yehowa. Munda mwa kapindji babekeele bu makala aakyebe kushima, anka mu kipwa kya 1947 kaalo ka kyakya kisaka kababangile kutemba dingi nsaa ibafikile misionere a kumpala badi mutwele mu kalasa ka Gileade John Cooke. Kunyima kwa byabya, bungi bubadi bukamine. Sunga nsaa ibadi mbulamatadi mwimikye mudimo wa ba Temwe ba Yehowa mu 1962, balungudi abadi bende na kufwima. Mu mweshi w’Ekumi na wa kabidi 1974 nsaa ibabadi bakumine ba Temwe ba Yehowa ku mbulamatadi, mwiumbo mubaadi balungudi bakile 13 000.

Lelo uno, kwi balungudi ba Bufumu bakile pa 50 000 bakwete kulungula mukandu wibuwa wa Bufumu bw’Efile Mukulu mu Portugal na mu bisangi bya mema mwabesamba ludimi lwa Portugais, mpa na mu Açores na mu Madere. Mu bano balungudi, mwi kipungo kya kasatu kya bantu abapushishe mwisambo wa mukwetu Rutherford wende nkumo mu kipwa kya 1925.

Atutumbula Yehowa na bakwetu balume na bakashi boso basha lulamato ba kumpala babadi banyingye mashimba na kubaala eshinda dya kupalakasha bulungudi bu ‘bafubi ba Yesu Kidishitu munkatshi mwa beena maumbo.’—Beena-Looma 15:15, 16.—Mu bintu byetu bya kala mu Portugal.

^ par. 3 Tala mwisambo awamba’shi: « Il y a beaucoup à faire dans la moisson » wi mu Kitenta kya Mulami, kya mu 15/5/2014, esk. 31-32, mu Fwalanse.