Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Nshaleelo A Muntu

Ne mwate kitshibilo kya’shi maasa ande taabofulanga

Ne mwate kitshibilo kya’shi maasa ande taabofulanga

BA NSONGWA bebungi be ku Betele abangitanyinaa bu “YAAYA,” bu “PAPA,” na bu “MASABA.” Bu bitandi na bipwa 89, nakuminaa bino byabangitanyina. Namonaa bino byabangitanyina bwa kundesha kifulo bu efuto dyabampa kwi Yehowa bwa mudimo wandi mumufubile munda mwa bipwa 72 mu mudimo wa nsaa yoso. Na dingi muyile myanda yandi mumone mu mufubo w’Efile Mukulu, ne mulombene kushinkamiisha bano ba nsongwa n’eshimba dyande dyoso’shi: ‘Anukapete efuto bwa mufubo wenu—su ta nwi batadile maasa eenu aabofula.’—2 Myanda 15:7.

BANTANDE NA BAKWETU

Nshami na nyinami babafilukile ku Ukraine benda ku Canada. Babadi bashale mu kibundji kya Rossburn mu provense a Manitoba. Nyinami betutandjile bana balume 8 na bana bakashi 8 kushii mpasa—ami ne mwana a 14. Nshami badi mufule Bible ngofu na badi etubadikila anka mu dya lubingo dyoso ku nakashika, anka badi apusha’shi bakata ba bipwilo mbepane ngofu mu kuteka bantu makuta pamutwe pa kwibakwasha, ngi bwakinyi badi eele bilele na kwibayipusha’shi: “Nanyi badi afutu Yesu bwa mudimo waye wa bulungudi na wa kulongyesha?”

Bakwetu 8—balume 4 na bakashi 4—babadi bakumine bya binyibinyi. Mukwetu mukashi Rose badi mbala-mashinda mpa na byadi mufwe. Mu efuku dyaye dya nfudilo, badi mukishe nsaa ibungi mu kunyingisha bantu boso bwabadya kutula binangu ku Eyi dy’Efile Mukulu. Bakwile’shi: “Nakumina nkemonena nenu mu nsenga ipya.” Tutu ande Ted ngi badi mwikale bu mulungudi a kumpala. Mu dya lubingo moso ku nakashika badi alambukisha ku kisashi, badi alungula bantu babadi abamutemesha’shi ba nkitshishi ba milwisho abakapi mu kaalo ka ikalayika. Kunyima, bekeele mufubi a Yehowa sha katshintshi na lulamato.

BINABANGILE MUDIMO WANDE WA NSAA YOOSO

Dingi efuku mu mweshi wa 6/1944 panadi naluka ku kalasa netwelele mu nshibo, ami nkusangana ka broshire ke na mutwe wa mwanda awamba’shi, The Coming World Regeneration * (Ndumbulwilo mupya mulumbulukye) ku mesa a mu nshibo yetu ya kudiila. Nadi mubadikye esaki dya kumpala, akupu nabadikile dya kabidi, na dingi ntshimulekye’nyi kubadika nya. Kunyima kwa kupudisha kubadika ka broshire koso kashima, nadi mwate kitshibilo mu eshimba dyande’shi—nakumina kufubila Yehowa nka bu bibakitshine Yesu.

Kano ka broshire kabadi kafikye kuno ku mesa naminyi? Tutu ande Steve bakwile’shi kubafikile bantu babidi na mikanda ikata na ipeela ku nshibo kwetu, “ami nkula penda umune, mwanda abadi abeudisha penda ku nfwalanga nkama itano.” Mu dya lubingo dibalondele, baba bantu babalukile dingi. Ngi abo nkwitulungula’shi babadi ba Temwe ba Yehowa, na dingi babadi bafube na Bible bwa kwalula ku nkonko ibabadi abebele kwi bantu. Tubadi basankye ngofu mwanda baledi betu babadi abetukwasha bwatudya kunemeka Eyi dy’Efile Mukulu. Dingi baba bantu babidi babetulungwile’shi ba Temwe ba Yehowa bena kikongeno mu eumbo dya Winnipeg, mu kibundji mubadi mushaleele mukwetu mukashi Elsie. Natshile kitshibilo kya kutwela mu kyakya kikongeno.

Nadi mwende na nkinga yande ku kikongeno ku Winnipeg mu bilometre 320, kadi nayimene bwa kwikisha mu kibundji kya Kelwood mubadi ba Temwe babidi babadi abetutembela ku nshibo yetu kubatudi bashale. Panadi mu kino kibundji, natwelele mu bisangilo ami nkuuka abikalaa kakongye. Nadi mufikye mu kushinkamisha’shi bantu boso, balume na bakashi mpa na bana abendaa mu kulambukisha ku nshibo na nshibo, nka bibadi abyende Yesu.

Mu eumbo dya Winnipeg, nafumankene na tutu ande Jack badi mukatukile kunundu kwa eumbo dya Ontario bwa kufika ku kikongeno. Efuku dya kumpala dya kikongeno, mukwetu mulume bakwile’shi kwi bantu abakyebe lubatshisho. Ami na Jack tubaatshile kitshibilo kya kubatshibwa ku kyakya kikongeno. Atwe boso tubatshile kitshibilo kya kufuba bu ba mbala-mashinda atwe abapu kubatshishibwa. Jack babangile mudimo wa bu mbala-mashinda a nsaa yooso nka musango umune kunyima kwa kikongeno. Panadi na bipwa 16, nadi nki ku kalasa, kadi mu kipwa kibalondele nami namu natshile mudimo wa bu mbala-mashinda.

NADI MULONGYE MYANDA IBUNGI

Ami na Stan Nicolson, tubabangile mudimo wa bu mbala-mashinda mu kibundi kya Souris ki mu provense a Manitoba. Mu kapindji kapeela naukile’shi mudimo wa bu mbala-mashinda tangubofule nya. Tubamwene abipu makuta abatudi nao, kadi tubadi atukyengye. Dingy’efuku tubadi balukile ku nshibo na nsala kunyima kwa kulungula mukandu wi buwa, kadi tatubadi na makuta nya. Tubadi bakeme pa’twe kusangana mufuko wa bya kudya pa kibelo kyetu! Mpa na lelo uno, tatuuku badi mwitutudile wawa mufuko. Kyakya kyolwa, tubadile nka bu ba nfumu. Tubamwene efuto p’atwe kupela kuleka maasa eetu bwa’shi taabofulanga! Kukatusha byabya, ku nfudilo kwa wawa mweshi, nadi mupete kinemo kyansha mpetele dingi mu nshalelo ande.

Kunyima kwa myeshi ipeela, abadi betutume mu eumbo dya Gilbert Plains, di mu bilometre 240 kunundu kwa kibundi kya Souris. Mu aa mafuku ooso, tukongye toso tubadi na ma karte abadi aalesha bukata bwa ma teritware a tukongye ku mweshi oso. Nsaa ibadi ayipu mudimo mu wawa mweshi, nadi nakitshi mwisambo mu kakongye bwa kulesha’shi bakwetu balume na bakashi bekele na lukalo lwa kukita myanda i buwa. Kunyima kwa bisangilo, ungi mukwetu mukashi mbala-mashinda tadi mununu, badi na mulume shii Temwe, bandungwile na kudila’shi: “Nemukite mwande moso, anka nkimobeshe kukita kukila byabya binadi nakitshi nya.” Ngi babangile kudila dingi, ami nkumuteka lusa.

Bibadi bu lukalakashi lukaka kwandi, mwanda nadi na ba nsongwalume babadi abalungula na katshintshi babadi abakyebe kusuka mwanda abatshobolokyele banabene pa mwanda wa bilubilo bya bangi. Anka ami nadi mumone’shi pamutwe pa kulekyela maasa ande abofula, bibuwa kupeta dilongyesha ku bilubilo na kutentekyesha dyanka mu mafuku aafiki. Na dingi mudimo wande wa lulamato aukampetesha efuto.

NGOSHI YA MU QUEBEC

Nadi mupete mwabi ukata panalombeshe bipwa 21 nsaa inatwelele mu kalasa ka Gileade ka 14, kabapwile mu mweshi wa 2/1950! Kya mbinanka kya bantu babadi mu kaka kalasa abadi bebatume mu Provense abakula Nfwalanse mu Quebec mu eumbo dya Canada, mubadi bena bipwilo abakyengyesha ba Temwe ngofu. Ami babantumine mu kibundji kya Val-d’Or kibadi bantu ababundula mabwe a Oòlo dya kunundu. Dingi efuku, tubayile mu kulungula mukandu wibuwa mu kisaka mu kibundji ki pepi na Val-Senneville. Tshite mwakwidi a mu kino kibundji badi mwitutshinyishe pa kwitulungula’shi abetukitshi bibubi su ta twi bakatukye mu kibundji bukidibukidi. Bino bibadi mwitutshinyishe bibadi bitutakule bwa kwenda mu kumufunda ku tumiladi. Babadi batshibile uno tshite mwakwidi kibawe kya kufuta.

Uno mwanda na ingi i bino ngi ibabadi abetanyina bu “Ngoshi ya mu Quebec.” Provense a Quebec babadi abamukunkusha kwi kipwilo kya Katolike ka bena Looma munda mwa bipwa bikile pa 300. Bakata ba kipwilo na bakata ba politike babadi bepushene na bantu abadi ababingabinga ba Temwe ba Yehowa. Ano mafuku taabadi abofule nya, na tubadi bantu bapeela; anka ta twi batadile bwa’shi maasa eetu abofule nya. Bantu ba mu Quebec basha mashimba ebuwa babadi abakumina kwituteemesha. Nadi na mwabi wa kulonga Bible na bantu bebungi babakuminyine bya binyibinyi. Munkatshi mwa bantu banadi nalongo nabo, mubadi kingi kifuko kya bantu ekumi. Bantu ba mu kino kifuko kyoso kishima ababangile kufubila Yehowa. Kileshesho kyabo kya kunyinga mashimba kibadi kitakule bangi bantu bwabadya kukatuka mu kipwilo kya Katolike. Tubatungunukile nka na kulungula mukandu wibuwa, na kunfudilo a byoso tubatshokwele ino ngoshi!

KULONGYESHA BAKWETU BALUME MU LUDIMI LWABO LWA BUTANDWA

Mu kipwa kya 1956, abantumine bwandya nkafuba mu Haïti. Ba misionere bapya bebungi babadi abetatshisha bwa kulonga Fwalanse, bantu abebateemeshe. Ungi misionere abetanyinaa bu Stanley Boggus bambile’shi: “Tubadi atukeme ngofu pa kumona bibadi abitatshisha bantu bwabadya kwitukwasha bwa kwakula.” Ami nadi biya mwanda nadi mupwe kulonga Fwalanse mu Quebec. Anka mususa umune tubamwene’shi bakwetu bebungi ba mu dino eumbo babadi abakula nka penda ludimi lwabetanyinaa bu Créole a mu Haïti. Byabya bwatudya kufuba mudimo wetu wa bu misionere kalolo, bibadi abitungu’shi tulongye ludimi lwa bantu ba mu eumbo mwatudi. Tubalongyele lwanka, atwe nkupeta bipeta bibuwa bwa kwitatshisha kwetu.

Bwa kukwasha bakwetu ngofu, Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabetupeele matalwa a kwaluula Kitenta kya Mulami na ingi mikanda mu ludimi lwa Créole a mu Haïti. Bungi bwa bantu abatwele mu bisangilo bubadi bukaamine ngofu mu eumbo dishima. Mu kipwa kya 1950, mu Haïti mubadi penda balungudi 99. Anka munkatshi mwa kipwa kya 1960, bungi bwa balungudi bubadi bukaamine bwafika balungudi 800! Mu aa mafuku, abadi bantume bwa kufuba ku Betele. Mu kipwa kya 1961, nadi na muloo wa kukwatshishena mu kukunkusha Kalasa ka mudimo wa Bufumu. Tubadi na mushindo wa kulongyesha bakulu ba mu tukongye 40, na ba mbala-mashinda ba nsaa yoso. Ku kikongeno kya mu mweshi wa Kumpala mu kipwa kya 1962, tubadi bakankamikye bakulu ba mu dino eumbo balombashe myanda itekibwe bwabadya kutamisha mudimo wabo wa bulungudi, na bamo ba kwabadi babadi batumibwe bu ba mbala-mashinda ba nsaa yooso. Uno mwanda ubadi ukitshikye pa nsaa ilombane mwanda mu aa mafuku kubatuukile kubingwabingwa.

Mu mafuku 23/1/1962, mafuku apeela kunyima kwa kikongeno, ami na Andrew D’Amico abadi betukwate pabatudi ku biro bya filiale, abo nkwitunyenga ma Réveillez-vous ! a mu efuku dya 8/1/1962 (mu Fwalanse) abatudi balame. Mu uno Réveillez-vous ! mubadi mwaku ubabadi baate mu ma jurnale a mu Fwalanse ubadi aulesha’shi mu Haïti bakwete kupaka manga abetanyinaa bu voodoo. Bangi bantu tababadi basankye pababadi bamone uno mwaku nya, babadi abamba’shi uno mwisambo tubeufundu ku biro bya filiale. Kunyima kwa mbingo ipeela, babadi balushe ba misionere kwabo. * Anka bakwetu balume babadi balongyeshibwe babatungunukile na kukunkusha mudimo kalolo. Lelo uno, ne na muloo wibungi pa mwanda wabo pa kumona mushindo wabadi banyingiile na byabadi bende kumpala mu kikudi. Binobino tabadi mpa na Bible a Traduction du monde nouveau mu ludimi lwa Créole a mu Haïti—aku namu mu mafuku a kala tubadi atumono uno mwanda nka bu kuloota.

KWIBAKA MASHIBO MU RÉPUBLIQUE CENTRAFRICAINE

Kunyima kwa kufuba mu Haïti, abadi bantume bwa nkafuba bu misionere mu République centrafricaine. Kunyima, napetele mwabi wa kufuba bu mukunkushi a kifunda mu dino eumbo, akupu abantuudile bu mukunkushi a filiale.

Mu aa mafuku, Mashibo a Bufumu ebungi abadi nka bu mashibo bisumanga. Nalongyele bya kutshiba nsonyi mu kisuku na bya kushimpa nshibo. Bantu babadi abakidi babadi abakeme ngofu pa kumona byankwete kwikitshisha bwa kufuba ino midimo. Bibadi bikankamikye dingi bakwetu bwabadya kwipaana ngofu mu kwibaka na kulumbuula Mashibo aabo a Bufumu. Bakata ba bipwilo babadi abetusepe mwanda mitondo ya ku bipwilo byabo ibadi ibuwa kukila yetu. Ta twi babofule nya, anka tubatungunukile na kutwela nka mu Mashibo eetu a Bufumu e na mitondo ya nsonyi. Kwitusepa kwabo kubayimeene nsaa ibafikile kipapi na mpeshi e bukopo mu Bangui, epata dya dino eumbo. Kipapi kibadi kikatushe mutondo wa kipwilo na kwiusumbula mu museese ukata. Mashibo eetu a Bufumu e na mitondo ya nsonyi abashadile nka eemane. Bwa kunyisha kukunkusha mudimo wa Bufumu kalolo, tubayibakile biro bya filiale bipya na nshibo ya ba misionere munda mwa penda myeshi itano.

NSHALELO A MU DIBAKA NA MUKASH’ANDE E NA KATSHINTSHI

Efuku dya kwiyibakishena kwetu

Mu kipwa kya 1976 babadi bakandjikye mudimo wa Bufumu mu République centrafricaine, abo nkuntuma mu N’Djamena epata dya eumbo dya Chad. Mwanda wa muloo, nadi mufumankane na Happy, ungi mukwetu mukashi mbala-mashinda a nsaa yoso, badi mufikye mu Cameroon. Tubadi beyibakishene mu efuku dya 1/4/1978. Mu wawa mweshi umune, kubatuukile ngoshi ya bisamba, atwe nkusuuka pamune na bangi bantu kuushi kwa dino eumbo. Pabaimene ngoshi, tubalukile atwe nkusangana’shi mu nshibo yetu ngi amwikalanga kishalelo kikata kya kisaka kya bantu be na ma mputu. Tubadi bashimishe mikanda yetu mpa na bilamba bya Happy bibafwadile mu efuku dya kwiyibakishena na bintu byoso bibabadi betupe mu efuku dya kwiyibakishena. Anka tatwi balekye bwa’shi maasa eetu abofule nya. Tubatungunukile na kwikankamishena na kutula binangu byetu ku ingi midimo ayitutengyela.

Kunyima kwa bipwa bibidi, abakatwishe kitshibilo kya kukandjika midimo yetu mu République centrafricaine. Tubalukile mwanka dingi mu kufuba mudimo wa kutala tukongye. Nshibo yetu ibadi penda mootoka wi na lusala lwa kukonya, mwi ngungulu badi atwele litre 200 ya mema, frigo, na réchaud. Kwenda mu nyendo takubadi kubofule nya. Mu lungi lwendo, babadi betwimikye kwi ba mpulushi bwa kutaluula mu bintu byetu misusa ikile pa 117.

Misusa ibungi kubadi akwele kibobo ki bukopo bwa 50°C. Pabatudi ku bikongeno, ingi nsaa bibadi bukopo bwa kupeta meema alombane bwa kubatshisha bantu. Ngi bwakinyi bakwetu balume babadi ababundula mu mbalo yuume ayikalanga mwela, na kutapula mema ndambo ndambo bwabadya kulombasha mema alombane bwa kubatshisha bantu, misusa ibungi babadi abeele mu ngungulu. Ku kingi kikongeno, umune a ku bantu abadi abakyebe kubatshishibwa badi bula ngofu. Batwelele mu ngungulu badi na meema afikye pankatshi, aye nkukonya mikoolo. Kunyima mukwetu badi abatshisha bantu bamufiinyikile mu mema mpa na bibadi mwiyine aye oso. Lelo uno kwete kufuba bu mukulu mu kakongye.

KUTUNGUNUKA NA MUDIMO WETU MU ANGI MAUMBO A MU AFRIQUE

Mu kipwa kya 1980 abetutumine mu Nigeria. Tubafubile munda mwa bipwa bibidi na kipindji bwa kulumbuula lwibako lwa biro bya filiale bipya. Bakwetu babaudile mashibo abidi ababadi abalamina bintu abadi aatungu kubuula na kutwala bintu pa mbalo ibatudi atwibakila. Dingi efuku ku namashika, nakamiine kwiyilu kwa ino nshibo bwa kukwasha mu kupongola bintu. Pepi na midi, nabangile kwika nka mu mushindo unadi mukaamine. Anka pa mwanda wa kupongola bintu, bingi bintu bibadi bipwe kukatuka ami nkushala mu lupunga—na naponene paashi. Bantu babamwene’shi nasakuka ngofu, anka kunyima kwa’bo kumpima ku radio, na kunkita bingi bipimo, munganga balungwile Happy’shi: “Twenyongolanga. Nka penda mishila ya mu binyingwa ndjo isaane na apusha biya kunyima kwa mbingo ipeela.”

Twi mu mootoka atwende ku kikongeeno

Mu kipwa kya 1986 tubakatukile twenda mu Côte d’Ivoire, mubatutungunukile na kufuba mu mudimo wa kutala tukongye. Uno mudimo nguketufishe mpa na pepi na eumbo dya Burkina Faso. Kumpala ntshinadi mupwandikishe’shi eumbo dya Burkina Faso, ngi adikekala bu eumbo dyetu mu angi mafuku.

Pabatudi mu mudimo wa kutala tukongye, mootoka ngi ubadi nshibo yetu

Nakatukile mu Canada mu kipwa kya 1956, anka mu 2003, bipwa 47 kunyima kwa’mi kwimukatuka, abemungalwishe mwanka dingi ku Betele na Happy. Ku mikanda ngi kubatudi atuuku’shi twi batandjikilwe mu Canada, anka tubadi atupusha’shi twi bantu ba mu Afrique.

Nkwete kulonga na muntu Bible mu Burkina Faso (kuushi)

Mu kipwa kya 2007, panadi na bipwa 79, babadi betutume dingi mu Afrique! Mu Burkina Faso, munadi nafubu bu mwina komite a dino eumbo. Kunyima kwa mafuku, bino biro bibafikile bu biro bya kwaluula mikanda byabakunkusha kwi biro bya filiale bya mu Benin, na mu mweshi wa Mwanda wa kipwa kya 2013, bekele betutume ku Betele a mu Bénin.

Ami na Happy, pabatudi atufubu ku biro bya filiale bya mu Bénin

Sunga mbyandi na kukumba na bununu, mudimo wa bulungudi wi nka na muulo ukata kwandi. Mu bipwa bisatu bishale, ku bukwashi bwa bakulu na bwa mukashi’ande, ne mupete muloo wa kumona balongi bande ba Bible babidi, Gédéon na Frégis, ababatshishibwa. Binobino bakwete kufubila Yehowa na katshintshi.

Kunyima kwa mafuku, ami na mukashi’ande mbetutume ku biro bya filiale bya mu Afrique du Sud, mwabakwete kwitupasukila na kalolo koso kwi bakwetu be ku Betele. Mu Afrique du Sud nyi eumbo dya mu Afrique dya musambo dyandi mupete mwabi wa kufuba. Na dingi mu mweshi w’Ekumi, mu kipwa kya 2017, twi bapete mwabi ukata. Twi bapete mushindo wa nkapetekyelwa nsaa ya kufungula biro byetu bikata bya nsenga ishima bi ku Warwick, mu New York. Uno nyi mwanda ukata wanshi ʹmulombene kwilwankana!

Mukanda wa—Annuaire 1994, awakula mu esaki dya 255 shi: “Atutekye baba boso banyingiile mu mufubo munda mwa bipwa bebungi’shi: ‘Nyingayi mashimba na tanutadilanga maasa eenu aabofula, mwanda nwi na efuto dikata bwa mudimo wenu.’—2 Myanda 15:7.” Ami na Happy twi na kitshibilo kya kulonda ano mayi na kunyingisha bangi bwabadya kwialonda.

^ par. 9 Mbeutushe kwi ba Temwe ba Yehowa mu kipwa kya 1944, anka binobino tabeutushaa dingi nya.

^ par. 23 Mbapatuule myanda ibungi mu—Annuaire 1994 des Témoins de Jéhovah esk. 148-150.