Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Ambula lusa na kalolo ka Yehowa

Ambula lusa na kalolo ka Yehowa

“Yehowa, Yehowa, Efile sha lusa na kalolo.”​—EFILU 34:6.

NGONO: 142, 12

1. Yehowa badi mwifumbule kwi Moyiise naminyi? Bwakinyi uno mwanda wi na muulo?

UNGI musango, Efile Mukulu badi mwifumbule kwi Moyiise p’aye kumulungula eshina Dyaye na imo ngikashi Yaye. Yehowa badi mulombene kushimika kasele pa bukome sunga binangu byaye, anka badi mubande kwakule bwa lusa na kalolo kaye. (Badika Efilu 34:5-7.) Moyiise badi na lukalo lwa kuuka su Yehowa amukwatshishena. Ngi bwakinyi Yehowa badi mushimikye kasele pa ngikashi ayilesha’shi akakwasha bafubi baye binyibinyi. (Efilu 33:13) Opusha naminyi nsaa youku’shi Yehowa etupasukilaa? Uno mwisambo aukamba kwakula pabitale lusa na kalolo, ngikashi ayilesha kwituula pa mbalo ya bantu abakyengye na lukalo lwa kwibakwasha.

2, 3. (a) Nkinyi akilesha’shi bantu mbapangibwe na mushindo wa kwikala na lusa na kalolo? (b) Bwakinyi abitungu kutalula akyakula Bible pabitale lusa na kalolo?

2 Yehowa e na lusa na kalolo, na bantu mbapangibwe mu kifwanyi kyaye. Ngi bwakinyi bantu abapasukilaa bakwabo. Mpa na baba bashi’abauku Yehowa, ingi misango abekalaa na kalolo na lusa. (Kibangilo 1:27) Mu Bible, mwi myanda ibungi ayilesha bantu abadi baleshe lusa na kalolo. Bu kileshesho, nsaa ibadi Salomone na lukalo lwa kuuka nyina mwana pankatshi pa bakashi babidi babadi abalwila mwana, badi mwibatompe pa kutusha eyi dya’shi babaale mwana bipese bibidi. Nyina mwana badi mupushe lusa lukata bwa mwan’aye, ngi bwakinyi badi musendeele nfumu bwa’shi bape mukashi badi elwilena naye mwana. (1 Banfumu 3:23-27) Kingi kileshesho kya muntu badi muleshe lusa nyi mwana mukashi a Faraone. Nsaa ibasangene Moyiise pabadi ki mwana tooka, baukile’shi uno mwana nga bena Ebelu na badi mulombene kumwipaa. Anka “bamupushishe lusa,” aye nkwata kitshibilo kya kumukusha bu mwan’aye.​—Efilu 2:5, 6.

3 Bwakinyi abitungu tulongye myanda ibungi pabitale lusa na kalolo? Mwanda Yehowa akumina’shi tumwambule. (Beena-Efeso 5:1) Suga byekala’shi twi bapangibwe na ngikashi ya lusa na kalolo, twi bantu bakutwe kupwidika na binangu byetu abitutakulaa mu kwikumina atwe banabene. Ingi nsaa ta mbilombene kwikala bibofule bwatudya kwata kitshibilo kya kukwasha bangi sunga kwimena pa myanda itutale atwe banabene. Nkinyi kilombene kwitukwasha bwa kunyisha kupasukila bangi bantu? Kya kumpala, tubandeyi kutalula mushindo wabadi baleshe ino ngikashi kwi Yehowa na kwi bangi bantu. Kya kabidi, atukamono mushindo watudi balombene kwambula lusa na kalolo k’Efile Mukulu na bwakinyi abitungu tumwambule.

YEHOWA NYI NKILESHESHO KIPWIDIKYEKYA LUSA NA KALOLO

4. (a) Bwakinyi Yehowa batumine ba mwikeyilu mu Sodoma? (b) Mwanda wa kifuko kya Loota awitulongyesha kinyi?

4 Mu Bible mwi myanda ibungi ayilesha bi lusa na kalolo ka Yehowa. Bu kileshesho, banda kunangushena bibakitshine pa mwanda wa Loota. Loota badi muntu mululame “baadi mukalakashwe” pa mwanda wa bantu babi babadi mu Sodoma na Gomore. Bano bantu tababadi abanemeka Efile Mukulu su nkapeela, na Yehowa batshile kitshibilo kya kwibabutula. (2 Mpyeele 2:7, 8) Yehowa batumine ba mwikeyilu kwi Loota bwabadya kumulungula’shi abakyebe kubutula Sodoma na Gomore na’shi abitungu asuukye. Bible akula’shi: “Bu bibanyengakananga [Loota], baaba [ba mwikeyilu] babidi nkumukaka kwiyaasa, aye, mwina kwaaye na bana baye bakashi babidi, mwanda Yehowa bamufwilanga lusa, abo nkumutuusha bwa kumutuula paasha pa lupata.” (Kibangilo 19:16) Bu bibadi Yehowa auku mwanda wa Loota kalolo, n’atwe namu twi kwikala bashinkamishe’shi auku lukalakashi loso lwatufumankana nalo.​—Yeeshaya 63:7-9; Shake 5:11; 2 Mpyeele 2:9.

5. Eyi dy’Efile Mukulu aditulongyesha byatudya kulesha lusa na kalolo naminyi?

5 Yehowa badi mulongyeshe mpa na bafubi baye bwabadya kwikala na lusa na kalolo. Banda kunangushena ku uno mwiya ubapeele bena Isaleele. Su muntu e na dibasa dya ungi muntu, yawa muntu ababadi baate dibasa badi na matalwa a kwata kilamba kya muntu sha dibasa dyaye bu kyeko akilesha’shi afiki amupe makuta aaye. (Badika Efilu 22:26, 27.) Anka, bibadi abitungu’shi yawa muntu amwalwishe kilamba kyaye pa kupona kwa nguba bwa’shi amone bya kwikipuuta bufuku. Muntu shi na lusa tabadi mulombene kukumina kwalusha kilamba nya, anka Yehowa badi mulongyeshe bafubi baye bwabadya kwikala na lusa na kalolo. Mayi a kulonda e mu uno mwiya aetulongyesha kinyi? Aetulongyesha’shi ta twi balombene kulenguula nkalo ya mukwetu mwina Kidishitu. Nsaa yoso yatudi na mushindo wa kukwasha mukwetu mulume sunga mukashi e mu dikyenga, abitungu tumukwashe.​—Beena-Kolose 3:12; Shake 2:15, 16; Badika 1 Yowano 3:17.

6. Lusa na kalolo ka Yehowa kwi bena Isaleele nsaa ibabadi abakitshi milwisho abitulongyesha kinyi?

6 Yehowa badi apusha bena Isaleele lusa mpa na mu nsaa ibabadi abakitshi mulwisho kumpala kwaye. Atubadika bino: “Yehowa Efile Mukulu a ba mashabo bebatumiine mikyendji ya kwibasopesha misusa na misusa, mwanda badi na lusa bwa mwilo waye na bwa kishalelo kyaye’ye nabeene.” (2 Myanda 36:15) Mu mushindo umune, abitungu twikale na lusa bwa bantu bashabandile kuuka Yehowa kadi balombene kwinyongola ku milwisho yabo na kufika bakuuku baye. Yehowa takumina’shi muntu su ngumune akabutudibwe ku kiimu akifuki nya. (2 Mpyeele 3:9) Byabya pakukii nsaa, atukumina kulungula mukandu waye wa kudimusha kwi muntu ooso atudi na mushindo wa kulungula na kukwasha bantu bebungi muyile ngobesha yetu bwabadya kupeta lusa na kalolo k’Efile Mukulu.

7, 8. Bwakinyi bena kifuko kya Milan babadi bashinkamishe’shi Yehowa mmwibaleshe lusa na kalolo?

7 Lelo uno, bafubi ba Yehowa bebungi mbamone bi lusa na kalolo kaye. Bu kileshesho, mu kipwa kya 1990 mu Bosnie, bisamba bilekene bibadi bitukene ngoshi na kwiyipayishena. Mu kingi kifuko mubadi mwana mulume e na bipwa 12 atwitanyina bu Milan. Milan, mukwabo mulume, baledi baye, na bangi ba Temwe ba Yehowa babadi mu mootoka abakatuka ku Bosnie bwa kwenda ku Serbie. Babadi abende ku kikongeno, na baledi ba Milan abadi abakyebe kubatshishibwa ku kino kikongeno. Pababadi mwishinda, bamo basalayi babamwene’shi kifuko kya ba Milan nkya mu kingi kisamba, abo nkwibatusha mu mootoka. Kunyima abalungwile bangi bakwetu bwabadya kutungunuka na lwendo. Basalayi babadi bakwate kino kifuko munda mwa mafuku abidi. Ku nfudilo, mukata a basalayi bayitanyine aaye mukata bwa kumwipusha kyadi mulombene kukita nabo. Bena kifuko kyabo boso abadi bemane na abateemesha abyalula mukata aaye. Bamwalulwile’shi, “Nda nabo okebayipee!”

8 Nsaa ibadi musalayi kwete kwisamba, bangi bantu beenyi babidi abafikile pe kino kifuko, abo nkwi basonga n’eyi dipeela’shi, nabo namu mba Temwe ba Yehowa na’shi bakwetu be mu mootoka wabekalanga bapwile kwibalungula myanda yoso ayikalanga ikitshikye. Bano bakwetu babidi abalungwile Milan na mwin’aye bwabadya kutwela mu mootoka wabo na kukila pa ino mbalo i basalayi mwanda basalayi tababadi abatala mikanda ya bana bakinga nya. Kunyima, babalungwile nshaye na nyinaye na Milan bwabadya kubanga lwendo bwa’shi bakafumankane kumpala. Milan badi apusha moo mu kipaso kyashi badi amono su mbya kusepa sunga bya kudila. Baledi babo abayipwishe’shi, “Omono’shi basalayi abetutadila bwatudya kwenda?” Anka bu bibabadi abende, basalayi ta mbebamone dingi nya. Milan na mukwabo abadi bakafumankane na baledi babo kumpala kwa mbalo ibadi imane basalayi, na abatungunukile na lwendo lwa ku kikongeno. Abadi bashinkamishe’shi Yehowa baluula nteko yabo! Bible etulungula’shi Yehowa takitaa bilengyeleshi nsaa yoso bwa kupasha bafubi baye mu kino kipaso nya. (Bikitshino 7:58-60) Anka pa uno mwanda, Milan bambile’shi: “Ami namono’shi ba mwikeyilu babadi babwikile meeso a basalayi, na Yehowa ngi badi mwitupashe.”​—Misambo 97:10.

9. Yesu badi apusha naminyi bwa kisaka kya bantu babadi abamulondo? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

9 Yesu badi kileshesho kibuwa bukile kya lusa na kalolo. Badi apusha bantu lusa mwanda badi amono’shi, “babadi bakookye, na bafwambukye bu mikooko ishii na mulami.” Byabya, bakitshine kinyi? “Baabangile kwibalambukisha myanda ibungi.” (Mateo 9:36; Badika Maako 6:34.) Mu kwilekena na Yesu, ba Fadisee tababadi na lusa na kalolo na tababadi abakumina kukwasha bantu nya. (Mateo 12:9-14; 23:4; Yowano 7:49) Wambulaa kileshesho kya Yesu p’obe kwikala na lukalo lwi bukopo lwa kukwasha bantu na kwibalambukisha bwabadya kuuka Yehowa su?

10, 11. Bibuwa twikale atulesha lusa na kalolo nka mu myanda yooso su? Patuula.

10 Bino tabilesha’shi bibuwa twikale na lusa na kalolo nka mu myanda yoso nya. Bu kileshesho, Nfumu Saule badi mulombene kwela binangu’shi badi muleshe lusa na kalolo nsaa ibapelele kwipaa nfumu Agage, badi nfumu a bena Amaleke na mwishikwanyi na mwilo w’Efile Mukulu. Saule bapelele kwipaa dingi nyema ya bena Amaleke. Aku namu Yehowa bamulungwile bwadya kwipaa bena Amalake boso na nyema yabo yoso. Pa mwanda wa kukutwa kukookyela kwa Saule, Yehowa badi mumusumbushene na kumukatusha bu nfumu. (1 Samwele 15:3, 9, 15) Yehowa nyi nsushi mululame. E na ngobesha ya kumona bi mu mashimba a bantu, na auku nsaa ishi’ayitungu kulesha lusa na kalolo. (Kwidila kwa Yeelemiya 2:17; Esekyele 5:11) Mu mafuku apeela’mu, akatshibila bantu boso bashi’abamukookyela kiimu. (2 Beena-Tesalonika 1:6-10) Mu ino nsaa Yehowa takalesha lusa na kalolo kwi bantu babi nya. Anka, p’aye kwibabutula, akalesha lusa na kalolo kwi bantu balulame bakapaasha.

11 Byabya, atwe ta twi na matalwa a kutshibila bantu kimu kya’shi abakapanda sunga’shi abakafu. Anka, abitungu tukite mwetu moso kubanga binobino bwa kwibakwasha. Mmishindo kinyi yatudi balombene kulesha bangi bantu lusa na kalolo? Tubandeyi kutala ino mishindo ipeela.

BYATUDI BALOMBENE KULESHA LUSA NA KALOLO

12. We kulesha bangi lusa na kalolo mu mushindo webakitshina myanda naminyi?

12 Ikala okwasha bantu mu muwa oobe. Yehowa atekye bena Kidishitu boso bwabadya kulesha lusa na kalolo kwi bantu nabo na kwi bakwabo balume na bakashi. (Yowano 13:34, 35; 1 Mpyeele 3:8) Umune wa ku mishindo ya kulesha lusa “nkukyenga nabo pamune.” Muntu alesha lusa na kalolo ekitshishaa bwadya kukwasha bantu abakyengye. Byabya abitungu tukimbe mishindo ya kukwasha bangi, pangi pa kwibakitshina mudimo wibukopo wabadi na lukalo lwa bukwashi.​—Mateo 7:12.

Lesha lusa lobe na kalolo p’obe kukwasha bangi (Tala kikoso kya 12)

13. Bafubi b’Efile Mukulu abakitaa naminyi nsaa ayikitshika masaku e bukopo?

13 Ikala ofubu midimo ya kukwasha bantu. Nsaa yatumono bantu abakyengye pa mwanda wa masaku, twi balombene kwibalesha lusa na kalolo. Bafubi ba Yehowa abaukibwa kalolo pa mwanda wa bukwashi bwabo bwabapeyaa bantu be na myanda i bino. (1 Mpyeele 2:17) Bu kileshesho, ungi mukwetu mukashi a mu Japon badi mushale mu mbalo ibadi ilwile pa mwanda wa kutshinkakana kwa nsenga na kupalakana kwa mema kubadi kukitshikye mu kipwa kya 2011. Akula’shi badi “munyingishibwe na kusambibwa ngofu” nsaa ibamwene bakwetu betuukile ba mu bingi bipindji bya nsenga bya mu Japon na ba mu angi maumbo abafikile mu kulumbuula mashibo a bakwetu na Mashibo a Bufumu. Akula dingi’shi: “Uno mwanda ubankwashishe bwandya kumona’shi Yehowa kwete kumpasukila. Na bangi bakwetu ba Temwe abetupasukila ku muntu na muntu. Na’shi bakwetu balume na bakashi be mu nsenga ishima bakwete kwitutekyela.”

14. We kukwasha bantu be na maladi na bantu banunu naminyi?

14 Ikala okwasha basha mikumbo na bantu banunu. Nsaa yatumono bantu abakyengye pa mwanda wa mikumbo na bununu, atwibapusha lusa. Atutengyela na meso kwishinda bwa kumona efuku adikapu ino myanda, ngi bwakinyi atutekaa bwa’shi Bufumu bw’Efile Mukulu bufikye. Pano patuki’atutengyela, atukitshi mwetu moso bwa kukwasha be na maladi na bantu banunu. Ungi munfundi bafundile’shi dingi efuku nyinaye tadi mununu, badi na mukumbo wa mu bongo wabetanyina bu Alzheimer, aye nkufitshisha bilamba byaye. Nsaa ibabangile kukumuna, ngunga a ku kibelo badidile. Ba Temwe babidi babadi abamutembela nsaa yoso babafikile papa. Bakwetu bakashi babamwipwishe su akumina bamukwashe. Bambile’shi: “Nakumina nunkwatshe anka abinkalakasha.” Bakwetu babamukwashishe pa kumutumpila bilamba. Kunyima abamupeele ekopo dya tshayi na abashalele babanga kwisamba naye. Mwan’aye mulume badi na lutumbu lwibungi na bambile’shi, ba Temwe “abatumikilaa myanda yabalongyesha.” Lusa na kalolo kobe bwa bantu be na maladi na bantu banunu abikutakulaa bodya kukita na moobe moso bwa kwibakwasha su?​—Beena-Fidipe 2:3, 4.

15. Mudimo wetu wa bulungudi aukwasha bangi bantu naminyi?

15 Kwasha bantu bwabadya kuuka Yehowa. Mushindo ukile buwa watudi balombene kukwasha bantu nkwibalongyesha bwabadya kuuka Efile Mukulu na Bufumu bwaye. Ungi mushindo watudi balombene kulesha bantu lusa na kalolo nkwibakwasha bwabadya kuuka myabi yabakapete su abatumikila miiya ya Yehowa. (Yeeshaya 48:17, 18) Mudimo wa bulungudi awitupa mushindo wibuwa wa kupa Yehowa kinemo na kulesha bangi bantu lusa na kalolo. We kwikitshisha bwa kufuba ngofu mu bulungudi su?​—1 Timote 2:3, 4.

KWIKALA NA LUSA NA KALOLO AKUKUKWASHA NOBE NAMU!

16. Su tubekala na lusa na kalolo atupete myabi kinyi?

16 Bantu balongye ngofu myanda ya binangu bya muntu abakula’shi kwikala na kalolo kwi na bukwashi mu mbidi yetu na mu kipwano kyetu na bangi bantu. Su bwekala okwasha bantu abakyengye, okekala na muloo wibungi, okekala dingi na lukulupilo mpa na kupeelesha twinyongoshi, na kukatusha binangu bibubi. Kwikala na lusa na kalolo akukukwasha mpa n’obe nabene. (Beena-Efeso 4:31, 32) Su kifulo akitutakula bwa kukwasha bangi bantu, bino abilesha’shi twi na kondo k’eshimba kebuwa mwanda atuku’shi tukwete kukita myanda yabetutekye kwi Yehowa. Kwikala na lusa na kalolo akwitukwasha bwatudya kwikala ba nambutwile be buwa, balume sunga bakashi be buwa, na kwikala bakuuku bebuwa. Na dingi, bantu abaleshaa bangi lusa na kalolo abebakwashaa namu mu nsaa yabadi na lukalo lwa bukwashi.​—Badika Mateo 5:7; Luka 6:38.

17. Okumina kwikala na lusa na kalolo bwakinyi?

17 Sunga byekala’shi kulesha bangi lusa na kalolo akwitukwasha mpa n’atwe banabene, kabingilo kakata ka kulesha ino ngikashi nka’shi atukumina kwambula Yehowa na kumutumbisha. Aye ngi nsulo ya kifulo, lusa na kalolo. (Nkindji 14:31) Mmwitulekyele kileshesho kipwidikye. Byabya twikitshisheyi na mwetu moso bwatudya kwambula Efile Mukulu pa’twe kulesha lusa na kalolo. Su tubakitshi byabya, atukefubwila pepi na bakwetu na atukekala mu kipwano kibuwa na bantu betwifunyishe.​—Beena-Ngalatea 6:10; 1 Yowano 4:16.