Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MWISAMBO WA KULONGA 12

Nsaa kinyi ibuwa kwakula?

Nsaa kinyi ibuwa kwakula?

“Kwi kipungo bwa kuumiina na kipungo bwa kwakula.”​—MUL. 3:1, 7.

LOONO 124 Twikale na lulamato

KYABAKWILA MWANKA *

1. Mukanda wa Mulungudi 3:1, 7 awitulongyesha kinyi?

BANGI ba kwatudi abakumiina kwakula ngofu. Bangi namu mbaumine. Anka bu byabebilesha mu kifundwe kya uno mwisambo, kwi nsaa ya kwakula na ya kuumiina. (Badika Mulungudi 3:1, 7.) Anka ingi nsaa atukuminaa’shi bakwetu bena Kidishitu bekale abakula bibungi. Ingi nsaa namu atukumiinaa’shi bakule bipela.

2. Nnanyi e na matalwa a kwela miiya pabitale nsaa na mushindo watudya kwakula?

2 Kwakula nyi kya buntu akifiki kwi Yehowa. (Efi. 4:10, 11; Kibaf. 4:11) Mmwitukwashe n’eyi dyaye bwa kuuka bya kufubisha kino kya buntu kalolo. Mu uno mwisambo, atukyebe kutaluula bileshesho bya mu Bifundwe abikyebe kwitukwasha bwa kuuka nsaa ya kwakula na ya kuumiina. Atukyebe kumona dingi bi mweneno a Yehowa pabitale myanda yatwakula. Tubandeyi kutaluula nsaa ayitungu’shi twakule.

NSAA KINYI AYITUNGU’SHI TWAKULE?

3. Muyile Beena-Looma 10:14, nsaa kinyi ayitungu’shi twakule?

3 Abitu twikale belumbuule bwa kwakula pabitale Yehowa na Bufumu bwaye. (Mat. 24:14; badika Beena-Looma 10:14.) Su twakita byabya, atwambula Yesu. Kamune ka ku tubingilo tukata tubaadi Yesu mufikile pa nsenga nka kulungula bangi bya binyibinyi pabitale Nshaye. (Yo. 18:37) Kadi abitungu tutentekyeshe’shi kipaso kyatwisamba ki na muulo. Byabya, nsaa yatwisamba na bangi pabitale Yehowa, abitungu twibikite “mu kufukama na kineemo,” na abitungu twikale atunemeka mweneno na nkumiino ya bangi. (1 Mp. 3:15) Yaya nsaa twi balombene kwakula kalolo; twi balombene kulongyesha bangi mpa na kukuma pangi mashimba aabo.

4. Muyile Nkindji 9:9, mayi eetu ngalombene kukwasha bangi naminyi?

4 Nsaa yabamono’shi mukwetu mwina Kidishitu e na lukalo lwa malango, bakulu tambalombene kwikaka bwa kwakula nya. Anka abitungu basangule nsaa ibuwa ya kwakula bwa kupela kumukalakasha. Mbalombene kutengyela mpa na nsaa ayikatuka bangi bantu bwa kwisamba. Bakulu abetatshishaa misusa yoso bwa kwakula na kaneemo kwi muntu ebatemesha. Dingi abaleshaa bangi mayi a kulonda a mu Bible alombene kwibakwasha bwa kwikala na binangu. (Badika Nkindji 9:9.) Bwakinyi bi na muulo bwa’shi twikale atwakula n’eshimba dinyingye nsaa ayitungu kwakula? Tubandeyi kutaluula bileshesho bibidi bilekene: Mu kileshesho kya kumpala, ungi muntu e na kya kunyoka bana baye balume, na mu kya kabidi, ungi mwana mukashi e na kya kwakula kumpala kwa muntu akekala bu nfumu.

5. Nsaa kinyi ibaadi Tshite mwakwidi mukata Eliya mukutwe kwakula?

5 Tshite mwakwidi mukata Eliya baadi na bana babidi balume na baadi mwibafule ngofu. Bano bana, tababadi abanemeka Yehowa nya. Abaadi na mudimo ukata wa kufuba bu ba tshite mwakwidi ku tabernakele. Anka abaadi abafubisha matalwa aabo bibubi, tababadi abanemeka milambu ibaadi ayifiki nayo bantu bwa kulambula kwi Yehowa, na babaadi abatambuka lusandi patoka. (1 Sam. 2:12-17, 22) Muyile Mwiya wa Moyiise, bana ba Eliya abaadi na kya kufwa, kadi Eliya baadi ebasashila na kwibengeleka, na baadi ebatadiila abatungunuka na kufuba mu tabernakele. (Miy. 21:18-21) Yehowa baadi mumone kipaso kibaadi Eliya mukile na uno mwanda naminyi? Balungwile Eliya’shi: “Bwakinyi we mupe baana boobe balume kineemo kunkila’mi?” Akupu, Yehowa batshile kitshibilo kya kwipaa bano bana babidi babi.​—1 Sam. 2:29, 34.

6. Nkinyi kyatubalongyela ku kileshesho kya Eliya?

6 Kileshesho kya Eliya akitupa dilongyesha di na muulo ukata. Su twamona’shi kuuku sunga mukwetu a mu kifuko batupilwa ku mwiya w’Efile Mukulu, abitungu twakule, tumutentekyeshe miiya ya Yehowa. Dingi abitungu twikale bashinkamishe’shi bapete bukwashi bwadi nabo lukalo kwi baaba babadi batuule kwi Yehowa. (Shak. 5:14) Tatukumiina kwikala bu Eliya pa kupa kuuku sunga mukwetu a mu kifuko kineemo kukila Yehowa. Abikyebe eshimba dinyigye bwa kupa muntu elango, anka kwitatshisha nkulombene kutusha bipeta bibuwa. Tala kwilekena kwi pankatshi pa Eliya na ungi mwana mukashi mwina Isalele abetamina bu Abigaile.

Abigaile mmulekye kileshesho ki buwa pa kusangula nsaa ibuwa ya kwakula (Tala kikoso 7-8) *

7. Bwakinyi Abigaile bayile mu kwisamba na Daavide?

7 Abigaile baadi mukashi a muntu mpeta baadi na bipindji bya nsenga abetamina bu Nabale. Nsaa ibaadi Daavide na bantu baye abasuuku Nfumu Saule, abaadi bakishe nsaa na balami ba mikooko ba Nabale na kumulamina mikooko yaye. Nabale baadi muleshe lutumbu bwa byabya su? Nya. Pabaadi Daavide mumutekye bwadya kwibakwasha na ndambo ya byakudya na mema, Nabale baadi mufiite munda na nkwibakaa. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Nyi bwakinyi Daavide baadi mwate kitshibilo kya kukayipaa bana balume boso ba mu nshibo ya Nabale. (1 Sam. 25:13, 22) Mushindo kinyi ubaadi ulombene kukutshikwa aa masaku? Abigaile baadi mumone’shi yaya nyi nsaa ya kwakula, baadi munyingye eshimba bwa kwenda mukufumankana na bantu 400 be na nsala, be na nsungu, be na bina ngoshi bwa kwisamba na Daavide.

8. Nkinyi kyatulongyela ku kileshesho kya Abigaile?

8 Nsaa ibaadi Abigaile mufumankane na Daavide, baadi mwakule n’eshimba dinyigye, na kaneemo, na mu mushindo ubaadi utakule Daavide bwa kukita byabya bibaadi mumutekye. Sunga’shi Abigaile tabaadi musoole mwanda, baadi mutekye Daavide lusa. Baadi muleshe ngikashi ibuwa ya Daavide na baadi mukulupile mwi Yehowa bwa kumukwasha. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Nka bu Abigaile, abitungu twikale n’eshimba dinyingye bwa kwakula su atumono’shi muntu kwete kukita kintu kampanda kilombene kumufisha mu kukita mulwisho ukata. (Mis. 141:5) Abitungu twikale na kaneemo, anka abitungu twikale dingi n’eshimba dinyingye. Nsaa yatupa muntu malango na kifulo kyoso, atulesha’shi twi ba kuuku ba binyibinyi.​—Nki. 27:17.

9-10. Nkinyi akitungu’shi bakulu batentekyeshe nsaa yabapa bangi malango?

9 Bikishekishe bakulu, abitungu bekale n’eshimba dinyingye dya kwakula nsaa i muntu a mu kakongye akyebe kutupilwa ku mwiya. (Nga. 6:1) Bakulu abauku’shi n’abo namu mbakutwe kupwidika na’shi be kwibapa namu malango. Anka byabya ta mbilombene kwibakutshishwa kulanga baaba be na lukalo lwa malango. (2 Tim. 4:2; Tt. 1:9) Nsaa yabalanga muntu, abetatshishaa bwa kufubisha kya buntu kyabo kya kwakula bwa kumulongyesha kalolo na lwishinko. Mbafule bakwabo bena Kidishitu, na kino kifulo nyi akibatakula bwa kutusha bubwashi. (Nki. 13:24) Kadi kintu ki na muulo ukata bwabo nyi kutumbisha eshina dya Yehowa pa kukwatshishena miiya yaye na kukalwila kakongye ku kafutakanyi.​—Bik. 20:28.

10 Tubapu kumona nsaa yatudi balombene kwakula. Byabya, kwi nsaa ayitungu kumiina. Ndukalakashi kinyi lwatudi balombene kufumankana nalo nsaa yakumiina?

NSAA KINYI AYITUNGU’SHI TUUMIINE?

11. Nkileshesho kinyi kibaadi Shaake mufubishe, na bwakinyi nkilombane?

11 Mbilombene kwikala bukopo bwa kutaluula myanda yatukyebe kwakula. Mufundji a Bible Shaake baadi mufubishe kileshesho kilombane bwa kulesha lukalakashi lwa kwakula. Bambile’shi: “Su muntu taatupakana mu kwakula, nyi mmuntu mupwidikye, mulombeene kwilama ku mbidi yaaye ishima.” (Shak. 3:2, 3) Mpunda, abamwanyaa moshi ku mutwe na kukanwa. Bwa kukunkusha mpunda sunga kumwimika, yawa mu mukaamine akakaa myoshi. Su muntu mu mukamine akutwa kumukunkusha kalolo, mpunda mmulombene kusuuka lubilo lukile akatwela mpa na mu kisuku, esakula asakula mpa na yawa mu mukamine. Mu mushindo umune, su twakutwa kwakula kalolo, kwi kutuuka bilumbu bikile. Tubandeyi kutaluula nsaa ayitungu’shi “tulame kukanwa kwetu.”

12. Nsaa kinyi ayitungu’shi “tulame kukanwa kwetu”?

12 Okitaa kinyi nsaa youku’shi mukwetu kampanda auku myanda yashi mulombene kulungula ungi muntu? Bu kileshesho, su ofumankana na muntu afiki mwiumbo mwabadi bakandikye mudimo wetu, okyeba kwipusha ingi myanda pabitale bikwete kukitshika mudimo wetu mu dyadya eumbo su? Eyendo’shi binangu byobe tabi bubi nya. Twi bafule bakwetu na atukumiina kuuka myanda ikwete kwibakitshikila. Atukumiina kuuka myanda yabafumankana nayo bwatudya kwiyela mu nteko yetu. Kadi, ino nyi nsaa ayitungu’shi “tulame kukanwa kwetu.” Su twekala atukimbi nka’shi muntu auku myanda ifwame etulungule yanka, tatwi na kifulo​—kwi yawa muntu sunga kwi bakwetu balume na bakashi abakulupila’shi yawa muntu te bya kwakula myanda itale midimo yabo ya mu kikudi. Kushi mpaka, takwi muntu sunga ngumune a kwatudi, akumiina kutentekyela bakwetu be mwiumbo dyabadi bakandikye mudimo wetu dikyenga nya. Mu mushindo umune, takwi sunga ngumune a ku bakwetu be mwiumbo dyabadi bakandikye mudimo wetu akumiina kwakula pabitale mushindo wabakwete kukunkusha midimo ya mu kikudi kwi ba Temwe be mu dyadya eumbo.

13. Bu byabadi bebileshe mu Nkindji 11:13, nkinyi akitungu’shi bakulu bakite na mbwakinyi?

13 Bikishekishe bakulu, abitungu batumikile eyi dya kulonda di mu Nkindji 11:13 pa kulama myanda ifwame. (Badika.) Bino mbilombene kwikala bu lukalakashi, bikishekishe su uno mukulu mmwibakile. Bantu beyibakishene mbalombene kunyingisha kipwano kyabo pa kwisambanga na kwilungushenanga bi binangu byabo, byabapusha, na nkalakashi yabo. Kadi, abitungu mukulu aukye’shi tamulombene kwakula “myanda ifwame” ya bangi be mu kakongye nya. Su akita byabya, tekala dingi muntu a kukulupila nya, na alwisha nkumo yaye. Bano babadi bape mashito mu kakongye, tambalombene kwikala na “ndjimi ibidi” nya. (1 Tim. 3:8) Bino abilesha’shi tambalombene kwikala abadimbi sunga kubalakana. Su mukulu mmufule mukashi aaye, tamulombene kumulungula myanda yashii na lukalo lwa kuuka.

14. Mukashi a mukulu mmulombene kukwasha mulume aaye bwa kulama nkumo yaaye ibuwa naminyi?

14 Mukashi mmulombene kukwasha mulume aye bwa kulama nkumo ibuwa pa kupela kumutakula mu kwakula myanda ifwame. Nsaa i mukashi atumikila dino elango, takwatshishena penda mulume aaye nya, kadi alesha dingi kaneemo kwi baaba abekalanga balungule mulume aaye yaya myanda. Na mwanda wi na muulo, asankisha Yehowa, mwanda bakwatshishena butaale na buumune bwa kakongye.​—Lom. 14:19.

YEHOWA APUSHAA NAMINYI PABITALE MYANDA YATWAKULA?

15. Yehowa bapushiishe naminyi pabitale bibakwile ba kuuku basatu ba Yoobo, na mbwa kinyi?

15 Mukanda wa mu Bible wa Yoobo ngulombene kwitulongyesha myanda ibungi pabitale mushindo na nsaa ya kwakula. Kunyima kwa Yoobo kupeta makyenga, bantu bananka abafikile mu nkamunyingisha na kumupa malango. Bano bantu abaadi bakite mafuku kushi kwakula. Anka myanda ibakwile basatu ba ku baaba bantu, Elifaze Bildade na Sofare​—ayilesha patooka’shi, aa mafuku ooso ababadi baumiine kushi kwakula, tababaadi abanangushena pabitale mushindo wabadi balombene kukwasha Yoobo nya. Kadi, abaadi abanangushena byakushinkamiisha Yoobo’shi mmukite mulwisho. Abakwile ndambo a myanda ibuwa, kadi bibungi bibabadi bakule pabitale Yoobo na Yehowa bibaadi bibubi na bya madimi. Abaadi badimbiile Yoobo’shi mmuntu e bubi. (Yob. 32:1-3) Yehowa bakitshine kinyi? Bebafitshiile munda ngofu. Bebambile’shi mba sha-mombe, na bebalungwile bwabadya kwenda kwi Yoobo bwa’shi ebatekyele.​—Yob. 42:7-9.

16. Nkinyi kyatudya kulongyela ku kileshesho kibubi kya Elifaze, Bildade, na Sofare?

16 Kileshesho kibubi kya Elifaze, Bildade, na Sofare akitulongyesha myanda ibungi. Dya kumpala, tabitungu tutshibile bakwetu kiimu nya. (Mat. 7:1-5) Pamutwe pa kwibatshibila kiimu, abitungu twibateemeshe kalolo kumpala kwa kwakula. Paapa, atwikala na mushindo wa kupusha lukalakashi lwabo. (1 Mp. 3:8) Dya kabidi, nsaa yatwakula, abitungu twikale bashinkamishe’shi bishima byetu bibuwa na myanda yatwakula ngya binyi. (Ef. 4:25) Na dya kasatu, Yehowa ataa myanda yatwakula bwa bangi na muulo ukata.

17. Kileshesho kya Eliwu akitulongyesha kinyi?

17 Muntu a kananka a ku bantu abafikile mu kutala Yoobo Eliwu, a mu kifuko kya Abrahame. Baadi nka atemeesha nsaa ibaadi Yoobo na baaba bantu basatu abakula. Baadi muteemeshe kalolo byoso bibabadi abesamba mwanda baadi na kya kutuusha malango ebuwa, na alulame abaadi alombene kukwasha Yoobo bwa kushintuula mweneno aaye. (Yob. 33:1, 6, 17) Kepatshila kakata ka Eliwu kabaadi ka kutumbisha Yehowa, kushi kwitumbish’aye nabene sunga ungi muntu. (Yob. 32:21, 22; 37:23, 24) Kileshesho kya Eliwu akitulongyesha’shi kwi nsaa ya kwakula na ya kuteemesha. (Shak. 1:19) Akitulongyesha dingi’shi nsaa yatutusha malango, kepatshila ketu ka kumpala nka kutumbisha Yehowa kushi kwitumbisha atwe ba nabene.

18. Mbikunyi byatudya kulesha’shi tukwete kwata kya buntu kya kwakula na muulo?

18 Bwa kulesha’shi tukwete kwata kya buntu kya kwakula na muulo, abitungu tutumikile elango dya mu Bible pabitale nsaa na mushindo wa kwakula. Solomone Nfumu sha binangu, bafundile ku bukwashi bwa kikudi ki selele’shi: “Kishima kyaakudiibwe pa nguba na pa mbalo yaakyo kii buu kintu kipwibwe na oòlò, kyaalengyeshwa na kyamo ky’ebàkanyi.” (Nki. 25:11) Nsaa yatuteemesha kalolo abyakula bangi na kunangushena kumpala kwa kwakula, bishima byetu abikala nka bu bikuba bya Òolo​—abikala na muulo na bibuwa kubandila. Paapa, byatwakula bibungi sunga bipeela, bishima byetu abinyingisha bangi, na atusankisha Yehowa. (Nki. 23:15; Ef. 4:29) Uno ndjo mushindo wibuwa watudya kulesha lutumbu bwa kino kya buntu kitupe Efile Mukulu.

LOONO 82 “Etaata dyenu ditembe”

^ par. 5 Eyi dy’Efile Mukulu di na mayi a kulonda alombene kwitukwasha bwa kuuka nsaa ya kwakula na ya kuumiina. Nsaa yatuuku na kutumikila abyakula Bible, bishima byetu abisankisha Yehowa.

^ par. 62 BI MU BIFWATULO: Mukwetu mukashi kwete kupa ungi mukwetu mukashi malango ebuwa.

^ par. 64 BI MU BIFWATULO: Mukwetu mulume kwete kutuusha binangu pabitale mankenda.

^ par. 66 BI MU BIFWATULO: Abigaile kwete kwisamba na Daavide pa nsaa ilombane, na mayi ebuwa.

^ par. 68 BI MU BIFWATULO: Ba mulume na mukashi abapele kwakula abyende mudimo wetu mwiumbo dyabadi beukandjikye.

^ par. 70 BI MU BIFWATULO: Mukulu kwete kukita mwaye moso bwashi myanda ifwame ya mu kakongye tabeyiukanga kwi bangi.