Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

NSHALELO A MUNTU

Twi balongye bya kukita kyoso akitutekye Yehowa

Twi balongye bya kukita kyoso akitutekye Yehowa

KUNYIMA kwa kipapi ki bukopo kyabetaminaa bu Typhon, mwela ubadi wisangye na matekye na ubadi aukidi lubilo ufwa ubungulushanga bimabwe bikata. Tubadi atukyebe kusambuka alwa lupese, anka mema abadi aakidi lubilo mu mushindo uba adi atshokole kitala. Ami na mulume ande Harvey, na ungi mukwetu badi etukwasha bwa kwaluula mu ludimi lwa Amis, tubadi atupusha moo na’shi ta kwi muntu a kwitukwasha. Sunga bibadi bakwetu abadi alwa lupese abekalakasha bwetu, tubabangile kusabuka. Tubelele ka motoka ketu mu ki motoka kikata. Akupu, kyakya ki motoka kibatwelele kapela kapela bwa kusabuka alwa lupese sunga byatushibadi na myoshi ya kwanya ka motoka bwa kwikalama. Eshinda dibamwekyele bu di bula bukile; anka tubadi atutekye nsaa yoso na tubakafikile abwa bushiya kushi masaku. Bino bibakitshikile mu 1971. Tubadi kutunduka kwa Taïwan, mu bilometre binunu na kwatudi batandjikilwe. Imanayi nenulondele mwanda wetu.

TWI BALONGYE BYA KUFULA YEHOWA

Harvey badi mwana a mbedi mu bakwabo balume bananka. Kifuko kyabo kibaukile bya binyibinyi mu kibundji kya Midland Junction, akyukibwa lelo uno bu Perth, kuushi kwa Australie mu bipwa 1930. Mu aa mafuku, mu kyakya kibundji mu badi bulanda bukile. Harvey badi mukudile mu kifuko kifule Yehowa na aye nkubatshishibwa pabadi na bipwa 14. Mu mafuku apeela, babangile kukumiina midimo yoso ibabadi abamupa mu kakongye. Bu bi badi ki mukinga, dingi efuku bapelele kubadika Kitenta kya Mulami mu bisangilo, pa kupwandjikisha’shi tabandjile kulombana. Anka, ungi mukwetu badi mumukwashe bwadya kunangushena’shi, “Nsaa y’abakupa mashito mu ndumbulwilo a Yehowa, abapwandjikisha’shi bopu kulombana!”​—2 Kod. 3:5.

Nadi mulongye bya binyibinyi mu Angleterre, nka bu Mama na tata etu a kumpala. Kumpala, Papa tabadi akumiina ba Temwe ba Yehowa nya, anka kunyima bekele naye namu Temwe a Yehowa. Sunga bibadi apele, nadi mubatshishibwe panadi na penda bipwa kitema. Nadi na kepatshila ka kwikala mbala-mashinda na bu misionere. Anka, Papa ta badi akumiina’shi nyikale bu mbala-mashinda nkwasha ndombeshe bipwa 21. Ntshi nadi nakumiina kutengyela mpa na aa mafuku nya. Pa nalombeshe bipwa 16, bakumiinyine bwa’shi ngyende mu Australie, nkashale na tata etu mbedi badi mwende mwanka. Pa nalombeshe bipwa 18, nabangile mudimo wa bu mbala-mashinda.

Efuku dyetu dy’eyibakishi mu kipwa kya 1951

Mu Australie, nadi mwiukene na Harvey. Atwe boso, tubadi atukumiina kufubila Yehowa bu ba misionere. Tubadi beyibakishene mu kipwa kya 1951. Kunyima kwatwe kufuba boso munda mwa bipwa bibidi bu ba mbala-mashinda, abetutumine mu mudimo wa kifunda. Tubadi na kifunda kikata kuushi kwa Australie, nyi bwakinyi tubadi atutambuka kipindji kila mu motoka mu kabaka na mu tu bibundji twi kula.

KEPATSHILA KETU KABALOMBANA

Efuku dibapwile kalasa ka Galaade mu kipalwe kya Yankee mu 1955

Mu kipwa kya 1954, abadi betwitamine ku kalasa ka 25 ka Galaade. Kepatshila ketu ka kwikala bu ba misionere kabalombene! Tubafikile mu New York na mashuwa a mema na atwe kubanga kulonga Bible ngofu. Ku Gaalade bibadi abitungu’shi tulongye ki Espagnol, anka bibadi abyelela Harvey bukopo mwanda ta badi obesha kubadika dileta dya r.

Mu kalasa, balongyeshi abadi batekye boso abakumiina nkafubila mu Japon bwabadya kufunda mashina aabo bwa’shi be balongyesha ki Japonais. Tubadi bate kitshibilo kya’shi tulekye ndumbulwilo a Yehowa etutume koso kwakyebe. Mu kapindji kapeela, Albert Schroeder umune a ku balongyeshi ba ku Galaade, baukile’shi ta twibafunde mashina etu. Betulungwile’shi: “Nangushenayi dimo.” Pabamwene’shi tu kwete kwikoka, bambile’shi: “Ami na bangi balongyeshi tubenufundjila mashina, tompayi kulonga ki Japonais.” Bibadi bibofwile Harvey bwadya kulonga ludimi lwa ki Japonais pe lwa ki Espagnol.

Pabatufikile mu Japon mu kipwa kya 1955, mubadi penda balungudi 500 mwiumbo dishima. Harvey badi na bipwa 26, ami nadi na bipwa 24. Abadi betutume mu kibundji kyabetaminaa bu Kobe, mwanka twibemufube munda mwa bipwa binanka. Akupu, abadi betutekye bwatudya kufuba dingi mu mudimo wa kifunda, tubadi atufubila peepi na kibundji kya Nagoya. Tubadi bafule bintu bi bungi mu mudimo wetu​—bakwetu bena Kidishitu, bidibwa na bingi bintu bya mu kibundji. Kunyima, tubapetele ungi mushindo wa kukita kyoso akitutekye Yehowa.

MUDIMO UPYA UBADI WITUTWADILE INGI NKALAKASHI

Ami na Harvey na bangi ba misionere mu kibundji kya Kobe mu Japon mu kipwa kya 1957

Kunyima kwatwe kufuba munda mwa bipwa bisatu mu mudimo wa kifunda, filiale a mu Japon badi mwitutekye su atukumiina kwenda mu Taïwan bwa nkalungula bena kisamba kya Amis mukandu wibuwa. Bangi bakwetu ba mu kisamba kya Amis abadi basumbule lukumiino, nyi bwakinyi filiale a mu Taïwan badi na lukalo lwa mukwetu auku kwisamba kalolo ludimi lwa ki Japonais bwa’shi emikye kupalakana kwa ino myanda ya madimi. * Tubadi bakumiine mudimo wetu mu Japon, nyi bwakinyi kino kibadi kitshibilo ki bukopo. Anka Harvey badi mupwe kwata kitshibilo kya kukumiina midimo yoso y’abamupa, atwe nkukumiina kwenda.

Tubafikile mu Taïwan mu 1962. Mu aa mafuku, mubadi penda balungudi 2 271 na be bungi ba kwabadi abadi ba mu kisamba kya Amis. Kya kumpala, bibadi abitungu’shi tulongye ki Chinois. Tubadi na penda mukanda na mulongyeshi shauku kwakula Anglais, anka tubalongyele nka byabya.

Mafuku apela kunyima kwatwe kufika, Harvey abadi bamutule bu mwina komite a filiale a mu Taïwan. Ka filiale kabadi kapela, nyi bwakinyi Harvey badi afubu lubingo lumune mu biro, isatu namu atungunuka na kufuba na bakwetu ba mu kisamba kya Amis. Dingi, nsaa na nsaa badi afubu bu mukunkushi a distrike, bino bibadi abitekye kwela miisambo ku bikongeno. Harvey badi ele miisambo mu ki Japonais na bakwetu ba mu kisamba kya Amis abadi abapusha. Anka bakata ba mbulamatadi abadi bambe’shi, abitungu bipwilo byoso bikite bisangilo byabo penda mu ki Chinois. Sunga bibadi Harvey t’akula ki Chinois kalolo, badi ele miisambo, anka ungi mukwetu apatuula mu ludimi lwa bena Amis.

Taïwan badi ku matalwa a basalayi, nyi bwakinyi bibadi abitungu’shi bakwetu bapete matalwa a kukita kikongeno. Kupeta matalwa takubadi kubofule nya, mwanda basalayi ta babadi abeatusha bukidi. Su basalayi ta mbeatushe mpa na lubingo lwa kikongeno, Harvey badi ashala ku biro bya basalayi mpa na pabeatushisha. Pabadi abamono’shi muntu mwenyi mwibashalele, abadi abatusha matalwa bukidibukidi. Bino binangu bi badi buwa.

MWENGYE WA KUMPALA UNAKAMINE

Atusabuka ka mwela kashi bula mu Taïwan bwa kwenda mu kulungula mukandu wibuwa

Mu mbingo ibatudi atukisha na bakwetu balume na bakashi, tubadi atutambuka munda mwa nsaa umune sunga kukila paapa, atukamina myengye na kusabuka myela. Natentekyesha mwengye wa kumpala unakamiine. Kunyima kwatwe kudya ka kudya ka nakashika, tubatwelele mu motoka ubadi aukatuka mu 5h30 bwa kwenda ku ka kibundji ke kula, tubadi basabukye mwela ukata na atwe nkukamina mwengye ula. Mwengye ubadi bula bukile, nsaa i nadi na banduluka nadi namono mikolo ya mukwetu badi kumpala kwande mu mpala mwande.

Yaya nakashika, Harvey badi alungula mukandu wibuwa na bangi bakwetu ba mu kaka ka kibundji, anka ami nadi nalungula bupenka mu kangi ka kibundji kapela kabadi bantu abakula ki Japonais. Peepi na 13h, napushishe nsala mwanda kubadi kupwe kukila nsaa i bungi kushi’mi kudya kantu. Panadi mwimonene na Harvey, tabadi bupenka. Harvey badi mushintule mikanda ku mayi asatu a nsolo. Aye nkudesha bya kudya dimune pa kutubula ka mwasa bwa kwiditoma. Sunga ntshi nadi mwibisankile, nadi mudye dimune. Kadi nanyi badya kudya dya kasatu? Harvey badi mwidimpe, mwanda badi apwandjikisha’shi t’obesha nkuntwala su nakabilwa kwika mwengye.

KWITUMPILA MEMA MU KYOLONYI KILEKENE

Ku kingi kikongeno kya kifunda, nadi mufumankane na ungi mwanda wanshi muubiile. Tubadi bashale ku nshibo ya ungi mukwetu, mbwipi mwa Nshibo ya Bufumu. Bwa bena Amis kwitumpa mema kwi na muulo ngofu, nyi bwakinyi mukashi a mukunkushi a kifunda badi mwitulumbulwile bintu byoso bwatudya kwitumpa. Harvey badi na bi bungi bya kukita, nyi bwakinyi badi muntekye bwandya kubadiila nketumpa. Kwanka akwikalaa bintu bisatu bwa kwitumpa mema: mbeketshi e mema e mashika, e mema e kaalo na e bisumanga. Mwanda ubadi unkanyishe, nkumona’shi mukashi a mukunkushi a kifunda badi mutukye na ino mbeketshi pasha, aye nkwiyitula mbula mbula na Nshibo ya Bufumu, aku namu kubadi bakwetu balume abadi abalumbula kikongeno. Namutekyele su e kumpa kilamba kya kushika. Badi muntwadile kabudjimbo katooka akalesha bi munda! Nadi napwandjikisha’shi ne kwenda na mema ano na keetumpila kunyima kwa nshibo, anka kwanka kubadi mabata na nadi napwandjikisha’shi aakansomona. Nabangile kunangushena’shi: ‘Bakwetu bakwete kufuba akwaa, be kuntala kwa netumpu su? Su ntshi mwitumpe, beampele abafiitshi munda. Kumbi netumpe nkabinyi byabya!’

Nfwadilo a bena Amis efuku dya musangelo

MIKANDA MU LUDIMI LWA AMIS

Harvey batundwile’shi bi bukopo bwa’shi bakwetu ba mu kisamba kya Amis banyingye mu kikudi. Mwanda be bungi ta babadi balongye na ta kubadi mukanda ufunde mu ludimi lwabo. Ludimi lwa Amis lubabangile kufundwa mafuku apeela kumpala, bafubishanga nfudilo a bena Loma. Bino bibadi bibofule bwa kulongyesha bakwetu bya kubadika mu ludimi lwabo. Uno ubadi mudimo wi bukopo, anka mwenda mafuku bakwetu ababangile kwibadikila abo banabene. Mikanda ya mu ludimi lwa Amis ibabangile kutuka mu bipwa 1960 na mu 1968, Kitenta kya Mulami kibabangile kutuka mu luno ludimi.

Anka mbulamatadi badi mukandjikye mikanda yoso ishibadi mu ki Chinois. Bwa kupela bilumbu, Kitenta kya Mulami kya mu ludimi lwa Amis kibadi akituuku mu mishindo i bungi. Bu kileshesho, munda mwa kipwa na myeshi musambo, tubadi atufubisha Kitenta kya Mulami kisangye ludimi lwa ki Chinois Mandarin na lwa Amis. Muntu oso badi bya kwipusha, badi emwena’shi tukwete kulongyesha ba Chinois. Kubanga nka paapa, ndumbulwilo a Yehowa badi atusha mikanda i bungi bwa kukwasha bakwetu abakulaa ludimi lwa Amis bwabadya kulonga bya binyibinyi bi mu Bible.​—Bik. 10:34, 35.

KIPUNGO KYA KUSHINTULUKA

Mu bipwa 1960 na mu bipwa 1970, bakwetu be bungi ba mu kisamba kya Amis ta babadi na nshalelo mwipushene na miiya y’Efile Mukulu. Mwanda ta babadi abapusha kalolo mayi akulonda e mu Bible, bangi abadi na nshalelo e butete, kukolwa, kutoma nfwanka na bingi bintu abikolwanaa. Harvey badi mukunkye tukongye twi bungi na kutompa kukwasha bakwetu bwabadya kuuka bi mmweneno a Yehowa pabitale ino myanda. Mu lumune lwa ku ino ngyendo, twibapete myanda yandi mupwe kwinulondela mu uno mwisambo.

Bakwetu basha kwiyisha abadi bashintulukye. Bi malwa mwanda bangi namu ta mbebikite. Munda mwa bipwa 20, bungi bwa balungudi mu Taïwan bubadi 2 450 bubayikile bwafika mpa na mu 900. Bino bibadi abibofusha kwishimba. Anka tubadi atuuku’shi Yehowa ta mulombene kwelela ndumbulwilo e butete myabi. (2 Kod. 7:1) Mwenda mafuku, bakwetu abalekyele bikitshino bi bubi, na bukwashi bwa Yehowa, binobino mu Taïwan tamudi balungundi bakile pa 11 000.

Kubanga mu bipwa 1980, tubabangile kumona bakwetu balume na bakashi ba mu tukongye twa Amis abanyingi mu kikudi, na bino bibadi bikwashe Harvey bwadya kukisha nsaa na bakwetu ba Chinois. Badi mwipane bwa kukwasha balume ba bakwetu bakashi be bungi bwa’shi bafikye ba Temwe ba Yehowa. Natentekyesha bibakwile’shi e na muloo wi bungi wa kumona umune a ku bano bantu, atekye Yehowa bwa musango wa kumpala. Nami ne na muloo mwanda ne mukwashe bana bakashi be bungi bwabadya kwifubwila peepi na Yehowa. Ne na muloo wa kufuba ku filiale a Taïwan pamune ba bana babidi ba balongi bande babidi ba Bible ba kala.

MWANDA WA KINYONGWA

Binobino, ntshi ki na mulume. Kunyima kwa kukisha bipwa 59 mwiyibakishi, mulume ande Harvey mmufwe mu 1/1/2010 na mukumbo wa cancer. Mmukishe bipwa 60 mu mudimo wa nsaa yoso! Nepushaa bushiye. Anka ne na muloo p’ami kufuba naye mu ano maumbo abidi. Twibalongye ndimi ibidi ya mu Asie i bukopo na, Harvey mulongye mpa na bya kwiyifunda mwanda wa mudimo.

Kunyima kwa bipwa bipeela, Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabadi kata kitshibilo kya’shi, bu bitandi mununu, bi buwa ngalukye mu Australie. Nadi namba’shi: ‘Nakumiina nshale nka muno mu Taïwan.’ Anka, Harvey badi mundongyeshe’shi ngikale nakumiina byoso abintekye ndumbulwilo a Yehowa bwa kukita, nyi bwakinyi nalukiile ku Australie. Muenda mafuku, ne mumone’shi bibadi na muulo ngalukile.

Ne na muloo wa kufubisha ludimi lwa ki Japonais na lwa ki Chinois bwa kukunkusha bantu abafiki mu kutala Betele

Lelo uno, nkwete kufuba ku filiale a mu Australie, na ku nfudilo kwa lubingo na kalungulaa mukandu wibuwa na kakongye. Ne na muloo wa kufubisha ludimi lwa ki Japonais na lwa ki Chinois bwa kukunkusha bantu abafiki mu kutala Betele. Natengyela na muloo oso mulayilo wa Yehowa wa kusangula bafwe. Nauku’shi Yehowa atentekyesha Harvey badi mulongye bya kukita kyoso kibadi amutekye.​—Yo. 5:28, 29.

^ par. 14 Sunga byabidi’shi ki Chinois nyi kitakidi bu ludimi lwa mu Taïwan, ki Japonais nyi kibadi bu ludimi lwa dyadya eumbo munda mwa bipwa. Sunga mbyabya, bantu be bungi mu tu bisamba twa mu Taïwan baky’abelwakulaa.