1-3. Mutemuki a mu Yuuda bakutshilwe kukita kinyi, na mbipeta kinyi bibaadi mupete? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

YEROBOAME NFUMU a mu Isalelee baadi mwibakye kilambwilo kya lulangwilo lwa madimi mu kibundji kya Betele. Yehowa batumine mutemuki a mu Yuuda bwadya kulungula Yeroboame mukandu wa kiimu. Uno mutemuki sha kwiyisha baadi mukookyele Yehowa. Aye nkalungula Yeroboame mukandu waye. Nfumu baadi mufiitshile uno mutemuki munda, anka Yehowa baadi mumukalwile.​—1 Banfumu 13:1-10.

² Yehowa baadi mupe uno mutemuki eyi dya kupela kudya sunga kutoma kintu mu Isaleele na kutwela dingi eshinda bwadya kwalukiila kwaye. Mutemuki pabaadi mwishinda bwa kwalukiila, baadi mufumankane na muntu mununu baadi mumudimbe, amulungula’shi e na mukandu aufiki kwi Yehowa. Uno muntu mununu bayitanyiine mutemuki bwadya kufika kwaye ku nshibo bwa’shi akadye na kutoma. Uno mutemuki bapelele kukookyela Yehowa aye nkwalukiila na muntu mununu. Yehowa baadi mwinyongole bwa uno mwanda. Mutemuki pabaadi mwishinda dya kwalukila kwaye, nyema a ntambwe batuukile amwipaa.​—1 Banfumu 13:11-24.

³ Tatuuku bwakinyi uno mutemuki baatshile kitshibilo kya kukookyela muntu mununu pamutwe pa kukookyela Yehowa. Anka atuuku’shi ta mutungunukye na ‘kutambuka mu kipwano [na Yehowa]  na kwipêlesha’ nya. (Badika Mika 6:8.) Mu Bible, kutambuka mu kipwano na Yehowa akuleesha kutuula lukulupilo mwadi, kulonda bukunkushi bwaye, na kumukookyela. Muntu e na kwipeelesha auku’shi abitungu ekale eele luteko nsaa na nsaa. Su uno mutemuki badya kwikala na kwipeelesha, badi mulombeene kwipusha Yehowa bwa kuuka su bashintuula mayi aaye a kulonda. Ingi nsaa n’atwe namu atwikalaa na lukalo lwa kwata bitshibilo bikata, na twi balombeene kukutwa kupusha kalolo akikumina Yehowa’shi tukite. Anka su twi na kwiyisha, atukateka Yehowa bukunkushi bwaye bwa’shi tatufikanga mu kukita bilubilo bikata.

4. Mmyanda kinyi yatukyebe kulonga mu uno mwisambo?

⁴ Mu mwisambo ushaale, tulongyele akipushisha kwikala na kwipeelesha na bwakinyi bi na muulo kwikala na kwipeelesha mu ano mafuku. Byabya twi kunyiisha kwikala na kwipeelesha naminyi? Na mmyanda kinyi ilombeene kutuula kwipeelesha kwetu mu kutompibwa, nyi nkwamba’shi, ilombeene kuleesha su twi na kwipeelesha sunga’shi ta twi nako? Tubandeyi kutaluula ino nkonko isatu.​—Nkindji 11:2.

5, 6. Barzilaayi bakitshine mwanda kinyi aulesha’shi baadi na kwipeelesha?

⁵ Mushindo watukitaa myanda nsaa ayishintuluka nshalelo sunga mudimo wetu ngulombeene kwituleesha su twi na kwipeelesha binyibinyi. Twi balombeene kupeta dilongyesha ku kileshesho kya Barzilaayi, kuuku mukata a Nfumu Daavide. Pabaadi Barzilaayi na bipwa 80, Daavide bamwitanyine bwadya kushaala mwibalasa dya nfumu. Sunga byekala’shi kushaala mwibalasa dya nfumu nkineemo kikata, Barzilaayi bambile’shi bibuwa kupa muntu abetanyinaa bu Kimekame uno mudimo; uno muntu baadi pangi mwan’aye.​—2 Samwele 19:31-37.

⁶ Bwakinyi Barzilaayi baadi mupele lwitanyino lwa Daavide? Mbwa kupela mashito sunga bwadya kwikala na nshalelo mupeelepeele su? Nya, mpa mwanda wa’shi Barzilaayi baadi na kwipeelesha. Bu bibaadi auku’shi nshalelo aaye mmupwe kushintuluka, baadi auku pemeene bukome bwaye. (Badika Beena-Ngalatea 6:4, 5.) Nka bu Barzilaayi, n’atwe namu abitungu twikale na kwipeelesha. Pamutwe pa kwimeena pa myanda yatudi nayo lukalo sunga kwipikeena na bangi, abitungu twikale atupa Yehowa bintu byetu bya muulo. Kukita bino kwi na muulo kukila kwikala na mudimo ukaamine sunga kwenda nkumo. (Beena-Ngalatea 5:26) Su twi na kwipeelesha, atukakitshi mwetu mooso bwa kwikwatshisheena na bakwetu mu buumune bwatudya kulangwila Yehowa na kukwasha bangi bantu.​—1 Beena-Kodinda 10:31.

7, 8. Kwipeelesha nkulombeene kwitukwasha bwa kupela kwikulupila naminyi?

⁷ Bi kwitwikeela bukopo bwa kwikala na kwipeleesha su twibapwe kupeta angi mashito mu kakongye sunga angi matalwa kampanda. Abitungu tulongyele ku kileshesho kya Neemiya. Pabapushishe Neemiya’shi bantu ba mu Yeelusaleme be na myanda munkatshi mwabo, batekyele Yehowa bwadya kumukwasha. (Neemiya 1:4, 11) Yehowa balulwile luteko lwa Neemiya. Mfumu Kesersese batudile Neemiya bu guvernere mu dyadya eumbo. Sunga mbibaadi Neemiya na bukome na bupeta, tabaadi mwikulupile aye nabene nya. Baadi mukimbe bukunkushi bwa Yehowa na kubadikanga Miiya yaye. (Neemiya 8:1, 8, 9) Neemiya baadi na matalwa kunundu kwa bangi bantu. Anka ta mufubishe ano matalwa bwa kukyeba kwisankisha nabene sunga bwa kukitshisha bangi myanda pa bukopo nya.​—Neemiya 5:14-19.

⁸ Nka bu Neemiya, su tubapete mashito mu kakongye sunga’shi tubapete mudimo upya, abitungu tuukye’shi kwipeelesha kwi na muulo. Ta twi balombene kukita myanda nka mu ngobesha yetu sunga mu kapatupatu keetu’twe banabene nya. Muntu e kubanga kwikulupila naminyi? Bu kileshesho, mukulu mmulombeene kukimba bya kupwa mwanda  wa mu kakongye kushii kwela luteko kumpala. Sunga’shi mukwetu mulume sunga mukashi e kwata kitshibilo kumpala, akupu ateka Yehowa bwadya kumwelela mwabi ku kyanka. Byabya, muntu sha kwipeelesha tekalaa na kwikulupila nya, anka kumpala kwa kukita mwanda kampanda abitungu’shi aate nsaa ibungi ya kunangusheena. Atetenkyeshe nsaa yooso’shi ta mulombeene kupwandikisha bukome bwaye na bwa Yehowa nya. (Badika Nkindji 3:5, 6.) Lelo uno mu nsenga ishima, bantu bebungi be na kwitatula na abakitshina bangi bantu myanda ibubi. Anka bafubi ba Yehowa ta be byabya nya. Tatwi balombeene kwamba’shi kwikala na mashito e bungi nkwikala bebuwa kukila bangi bantu ba mu kifuko sunga mu kakongye nya. Pa mutwe pa byabya, abitungu tutentekyeshe mudimo wetu mu mpàngo y’Efile Mukulu na kufuba mu buummune na bakwetu balume na bakashi.​—1 Timote 3:15.

9, 10. Kwipeelesha nkulombeene kwitukwasha nsaa yabetwakula myanda ibubi naminyi?

⁹ Twi balommbeene kufiita munda nsaa yabetwipula kwi muntu. Uno mwanda ubaadi ukitshikile Aana. Sunga mbibaabadi bamufule ngofu kwi mulume aaye, Aana tabaadi na muloo nya. Penina, mukwan’aye, baadi amusepe nka nsaa yooso. Aana baadi na lukalo lwa kutanda bana anka baadi nkunga. Dingi efuku, Aana pabaadi mwinyongole, bayiile ku tabernakele mu kuteka. Eli Tshiite-mwakwidi mukata e panundu bamumwene amwela musaase na kumwamba’shi mmukolwe malofu! Aana baadi mulombeene kufiita munda. Pamutwe pa byabya, balulwile Eli na kaneemo kooso, kunyima, Aana bakitshine luteko aluleesha bi lukumiino na kifulo kyaye mwi Yehowa.​—1 Samwele 1:5-7, 12-16; 2:1-10.

¹⁰ Kwipeelesha nkulombeene kwitukwasha bwa ‘kukambila bubi pa kukita bibuuwa.’ (Beena-Looma 12:21) Mu ndumbulwilo a Satana mwi bintu bibubi bibungi. Nyi bwakinyi ta twi balombeene kukema nsaa yabetukitshina myanda ibubi. Sunga bino byetufiitshisha munda, abitungu tukimbe bya kukambila nsungu. (Misambo 37:1) Bi kunyiisha kwitwinyongosha nsaa yatudi na mwanda na bakwetu mu kakongye. Su mwanda wi byabya ubakitshika, abitungu  twambule kileshesho kya Yesu. Bible akula’shi: “Sunga [baadi] akayiibwa, tammukaisheene.” Anka, “beetuudile mu maasa a Nsushi mululame.” (1 Mpyeele 2:23) Yesu baadi na kwiyisha na baadi auku’shi Yehowa mulombeene kulumbuula mwanda ooso wibubi. (Beena-Looma 12:19) N’atwe namu abitungu twikale na kwiyisha na ‘kupela kwalusha bubi pa bubi’.​—1 Mpyeele 3:8, 9.

11, 12. (a) Nsaa yabetukaanyisha, twi balombeene kwipeelesha naminyi? (b) Twi kuleesha’shi twi na kwipeelesha mu nfwadilo na mu bikitshino byetu naminyi?

¹¹ Kwipeelesha kwetu nkulombeene kutompibwa dingi nsaa yabetukaanyisha kwi bantu. Eshitele babaadi abamukaanyisha na kumusaamuna kwi bantu bebungi. Baadi nsongwakashi ebuwa ngofu munkatshi mwa beena Perse. Abaadi abamupa mwimu wa malaashi wa kwilongamisha munda mwa kipwa kishima, pamune na bangi ba nsongwakashi abaadi abepikeena bwabadya kwibamona kwi nfumu. Kunyima nfumu basangwile Eshitele bwadya kwikala ndalamumba. Anka ino myanda yooso tangimushintuule. Eshitele tamubangye kwikaamisha nya. Baadi nka na kwipeelesha, na kalolo, mpa na kaneemo kwi bangi.​—Eshitele 2:9, 12, 15, 17.

¹² Su twi na kwipeelesha, atukekala atufwala bilamba na kwikala na mwikeelo auleesha’shi atuneemeka bangi bu byatwineemeka atwe banabeene. Pamutwe pa kwikaamisha sunga kukimba bya kukemesha bantu, atwitatshisha bwa kwikala na “kwipêlesha na kupopêla.” (Badika 1 Mpyeele 3:3, 4; Yeelemiya 9:23, 24) Byatwimono atwe banabeene abikamwenekyela mu ngakwilo na mu bikitshino byetu. Bu kilesheho, twi kukimba bya’shi bangi betumone bu’twe bebakile bwa myanda yatukitshi, kiukilo kyetu, sunga bwa bantu batwiukeena nabo. Na dingi twi kubanga kukimba bya kuleesha bantu’shi twi bakite mwanda kampanda wi na muulo atwe banabeene aku namu atwikalanga beukite na bangi bantu. Byabya banda kunangusheena ku kileshesho kya Yesu. Baadi mulombeene kukaanyisha bantu bwa binangu bibaadi nabyo. Pamutwe pa byabya, misusa ibungi Yesu baadi ateemuna myanda i mu Eyi dy’Efile Mukulu. Tabaadi akumina’shi bantu bamutumbishe nya. Misusa yooso baadi akumina’shi ntumbo yende kwi Yehowa.​—Yowano 8:28.

13, 14. Kwipeelesha nkulombeene kwitukwasha naminyi bwa kwata bitshibilo bibuwa?

¹³ Abitungu twikale na kwipeelesha nsaa yatwata bitshibilo, sunga nsaa i bangi bantu abaata bitshibilo bi na bukitshishi kwatudi. Mpoolo mutumiibwa pabaadi mushale mu kibundji kya Kezaree, baadi na lukalo lwa kwenda ku Yeelusaleme bwa nkafudiisha mudimo ubabamupeele kwi Yehowa. Anka mutemuki Agabuse balungwile Mpoolo’shi su bende kwanka, abakamukwata. Abaadi balombeene mpa na kumwipaa. Bakwetu abapeleshe Mpoolo’shi tendanga. Kadi Mpoolo baadi nka na kitshibilo kya kwenda ku Yeelusaleme. Mpa mwanda wa’shi baadi mwikulupile su? Nya, Mpoolo baadi na kwipeelesha na baadi na lukulupilo lwi bukopo mwi Yehowa. Na bakwetu namu abaadi na kwipeelesha. Nyi bwakinyi abaadi bakwatshisheene kitshibilo kya Mpoolo abo nkumutadila bwa kwenda.​—Bikitshino 21:10-14.

¹⁴ Kwikala na kwipeelesha akwitukwasha bwa kwata bitshibilo bibuwa sunga nsaa yatushy’atuuku abikitshika myanda kunyima. Kileshesho, twi kwikala atunangusheena pabitale kukita mudimo wa nsaa yooso. Kadi muntu e kwiyipusha’shi nkinyi akikitshika su nakumbu maladi? Nekukita naminyi nsaa ayikumbu bantande na pabadi na lukalo lwa bukwashi? Nkinyi kyandi mulombeene kukita su nanunupa? Tatwi balombeene kwaluula ku ino nkonko, sunga twela nteko na kunangushena pa yanka nya. (Mulungudi 8:16, 17) Kadi su tubatuulu lukulupilo mwi Yehowa, atukakumiina na kushinguula’shi bukome bwetu mbupeela. Atutaluula mwanda, atutekye malango kwi bangi, na bikishekishe  kwela nteko bwa kuteka bukwashi. Na dingi, abitungu tulonde bukunkushi bwa kikudi kya Yehowa. (Badika Mulungudi 11:4-6.) Yehowa etwelela mwabi ku bitshibilo byetu, sunga kwitukwasha bwatudya kushintuula mpàngo yetu.​—Nkindji 16:3, 9.

15. Kunangusheena pabitale Yehowa akwitukwasha bwa kwikala na kwiyisha naminyi?

¹⁵ Twi kunyiisha kwipeelesha naminyi? Atukyebe kwisambila mishindo inanka. Wa kumpala, abitungu twikale atunangusheena pabitale Yehowa, bwa kumona’shi mmwikale Efile Mukulu a mushindo kinyi. Nsaa yatwipwandikisha na Yehowa, atumono’shi twi tu bantu tupeela na twi na kiukilo kipeela. (Yeeshaya 8:13) Tentekyesha’shi tukwete kufubila Efile Mukulu sha bukome booso, ta muntu sunga mwikeyilu nya. Kwela binangu pa bino byooso akwitukwasha bwatudya kwiyisha “muushi mw’eyaasa dibukome dy’Efile Mukulu.”​—1 Mpyeele 5:6.

16. Kunangusheena ku kifulo ky’Efile Mukulu akwitukwasha bwa kwikala bepeeleshe naminyi?

¹⁶ Mushindo wa kabidi watudi balombeene kwipeelesha ngofu nyi nkunangusheena bi bukata bwa kifulo kya Yehowa kwatudi. Mpoolo baadi mupwandikishe kakongye na mbidi ya muntu. Yehowa bakitshine bipindji byooso bya mbidi bwa’shi bikale na muulo. (1 Beena-Kodinda 12:23, 24) Nyi bi muntu ooso a kwatudi na muulo kwi Yehowa. Tetupwandikishaa na bangi, na tayimikaa kwituleesha kifulo nsaa yatukitshi bilubilo nya. Twi balombeene kwipusha mu bulungantu bu byatuuku’shi Yehowa mmwitufule.

17. Mmyabi kinyi yatukapete su tubekala atutala bi buwa bi mwi bangi?

¹⁷ Kya kasatu, atunyiisha kwipeelesha nsaa yatukimbi bya kumona bibuwa bi mwi bangi, bu abibamonaa Yehowa. Pamutwe pa kukimba bya’shi bantu bekale abetutala nka’twe sunga kulungula bantu byabadya kukita, twi balombeene kwibateka malango na kukumiina kuteemesha binangu bya bangi. (Nkindji 13:10) Atwikala na muloo nsaa ayipete bakwetu angi mashito. Atwikala dingi na lutumbu kwi Yehowa mwanda mmwitutadile booso bwetu bwatudya kumufubila.​—1 Mpyeele 5:9.

18. Kulongyesha kondo keetu k’eshimba akwitukwasha bwatudya kwikala bepeeleshe ngofu naminyi?

¹⁸ Kya kananka, atukanyiisha kwikala na kwipeelesha nsaa yatufubisha mayi a kulonda a mu Bible bwa kulongyesha kondo keetu k’eshimba. Ano mayi a kulonda aetulongyesha abipushaa Yehowa na bi binangu byaye. Nsaa yatulongo bya kumona myanda abiyimonaa Yehowa, twi kwata bitshibilo abimusangasha. Nsaa yatwilongyela, kwela nteko na kutumikila myanda yatulongo, kondo keetu k’eshimba akekala kebuwa. (1 Timote 1:5) Tulongyeyi bya kumona bangi bu betukile. Su tubakitshi byabya, Yehowa etulaa’shi, akalombasha kwitulongyesha kwaye, mpa na kwitukwasha bwatudya kwikala bepeeleshe ngofu.​—1 Mpyeele 5:10.

19. Nkinyi kilombeene kwitukwasha bwa kwikala bepeeleshe bwa ikalaika?

¹⁹ Otentekyesha mutemuki a mu Yuuda atudi bateemune ku mbangilo kwa uno mwisambo su? Baadi mushimishe muwa waye na kipwano kyaye na Yehowa mwanda tabaadi na kwipeelesha nya. Kadi twi balombeene kwikala bepeeleshe mpa na mu nsaa yabidi bukopo bwa kwibikita. Bileshesho bya bafubi ba Yehowa basha lulamato abituleesha’shi twi balombeene koobesha. Su twi bepaane mu kufubila Yehowa ngofu, paapa atutuulu lukulupilo lwetu mwadi. (Nkindji 8:13) Sunga twafumankana na myanda kinyi, twi balombeene kutungunuka na kutambuka mu kipwano na Yehowa. Kyakya ndjo kinemo kikata kyatudi nakyo. Tukiteyi mwetu mooso bwa kwikala na kwipeelesha na kutambuka pamune na Yehowa bwa ikalaika.