1, 2. (a) Bantu bekwete kunyisha kwiabula mushindo kinyi? (b) Nkonko kinyi yatukalula mu uno mwisambo?

UNGI mukwetu mukashi mushalele mu Europe a kushi, akula pabitale nshaleleo aaye a mu mafuku ashale’shi: “Kubanga ku bukinga bwande, nadi namono nka kukutwa kwa kululama. Nadi mupele myanda ya politike ya mwiumbo dyetu, na kukwatshishena binangu byabakumina kwi bantu bebungi. Sunga mbyabya, abadi abangiila kwi ungi terroriste munda mwa bipwa bibungi.” Mukwetu mulume a mu Afrique du Sud apatuula bwakinyi badi mukumine bu ntomboshi. Amba’shi: “Nadi muukye’shi kisamba kyetu kibadi buwa kukila bingi, na natwelele mu kisaka kya politike. Babadi abetulongyesha bwatudya kwipaa beshikwanyi netu na milumbu​—sunga bekala ba mu kisamba kyetu kadi abakwatshishena kingi kisaka kya politike.” Ungi mukwetu mukashi mushale mu eumbo di pankatshi pa Europe amba’shi: “Nadi na ntondo, akupu nadi mushikwe muntu oso shi a mu eumbo dyetu sunga atushi naye kipwilo kimune.”

² Lelo uno, bantu bebungi be nka na uno mweneno badi na bano bantu basatu. Bisaka bibungi bya bena politike bikwete kwibwesha bu ntomboshi bwabadya kupeta bulungantu. Misusa ibungi, bantu bakwete kulwa ngoshi pabitale myanda ya politike. Na dingi mu maumbo ebungi, bantu bakwete kukitshina bantu beenyi myanda ibubi ngofu.  Nka bu bibatemukile Bible, bantu ‘abapele kipwano’ mu ano mafuku a ku nfudilo. (2 Timote 3:1, 3 EEM) Bena Kidishitu mbalombene kwikala mu buumune mu ino nsenga mwi kwiabulushena naminyi? Abitungu tulongye myanda ibungi ku kileshesho kya Yesu. Bantu ba mu mafuku aye babadi beabulushene ngofu pa mwanda wa kukutwa kwipushena bwa myanda ya politike. Mu uno mwisambo, atukapete ngalulo ya nkonko isatu: Bwakinyi Yesu badi mupele kutwelakana mu myanda yoso ya politike? Yesu badi muleshe naminyi’shi bantu b’Efile Mukulu ta mbalombene kutwelakana mu kamwanda nsunga nkapela ka politike? Na bwakinyi Yesu etulongyesha’shi ta twi balombene kwikala ba ntomboshi?

3, 4. (a) Mu mafuku a Yesu, bena Yuuda bebungi babadi na lukalo lwa kinyi? (b) Ino myanda ibadi na bukitshishi kwi balongi ba Yesu naminyi?

³ Bena Yuuda bebungi bababadi abalongyesha kwi Yesu babadi abakumina kukatuka ku matalwa a bena Looma bwa kwikala mu bulungantu. Ba Zelote, kisaka kya bantu bafule myanda ya politike, babadi abakitshi mwabo moso bwa kunyisha kutamisha bino binangu. Ba Zelote bebungi babadi abalondo muntu ababadi abetanyina bu Yuudase mwina Ngalileeya, badi kwanka mu mafuku a Yesu. Yuudase badi mesiya a madimi, badi adimbi bantu bebungi. Joseph mwina Yuuda badi mulongye myanda ya kala bakwile’shi, Yuudase badi mwibweshe bena Yuuda bwabadya kulwa na bena Looma na kwitanyina baba boso babadi abakumina kuula bitadi kwi bena Looma bu “batshikame.” Ku nfudilo a byoso bena Looma babayipayile Yuudase. (Bikitshino 5:37) Ba Zelote babadi abafubu na bu ntomboshi bwabadya kulombasha bitshibilo byabo.

⁴ Bena Yuuda babadi abatengyela kufika kwa Mesiya na meso kwishinda. Babadi abanangushena’shi Mesiya badi mulombene kufika bwa kwibakuula mu bupika bwa bena Looma na kwibekasha balungantu bwa kwikasha mwilo wa Isaleele bu ukata dingi. (Luka 2:38; 3:15) Bebungi babadi bakumine’shi Mesiya badi na kya kufika bwa kutula bufumu bwa Isaleele pa nsenga. Su bino bibadya kukitshika, bena Yuuda boso babadi bashale mu bibundji bilekene bya mu nsenga ishima babadi balombene kwaluka mu Isaleele. Na dingi, ungi musango Yowano mubatshishi badi mwipushe Yesu’shi: “We yawa e na kya kufika, su twi na kya kwindjila ungi?” (Mateo 11:2, 3) Pangi Yowano badi eyipusha su kubadi kulombene kufika ungi muntu bwa kwikasha bena Yuuda mu bulungantu. Kunyima, balongi babidi babadi mwishinda dya ku Emaus babafumankene na Yesu kunyima kwaye kusanguka. Babadi bakule bibabadi bakulupile’shi Yesu ngi badi mulombene kwikasha bena Isaleele mu bulungantu. (Badika Luka 24:21.) Kunyima kwa kapindi kapela, batumibwa babayipwishe Yesu bino: “Mwanana, binobino ngi abikumbana nguba okakituula bufumu bwa bena Isaleele su?”​—Bikitshino 1:6.

5. (a) Bwakinyi bantu ba mu Ngalileeya abadi abakumina kutula Yesu bu nfumu aabo? (b) Yesu badi mulumbuule binangu byabo naminyi?

⁵ Bena Yuuda abadi abakulupila’shi Mesiya akapudisha myanda yabo. Pangi ngi bwakinyi bantu ba mu Ngalileeya abakyebele kutula Yesu bu nfumu aabo. Abadi bele binangu’shi aye ngi mulombene kwikala mukunkushi e buwa. Badi akitshi miisambo kalolo, badi na ngobesha ya kupasha basha mikumbo, na dingi badi na ngobesha ya kupa bantu be na nsala bidibwa. Kunyima kwa Yesu kudisha bantu bafikye ku 5 000, bantu abakemene ngofu. Yesu baukile kibabadi abakumina kukita. Bible amba’shi: “Yesu, pa kuuka’shi: Babaakyebanga kufika mu kumukwata bwa kumupa [bufumu], bwongolokyele dimo, aye nkwenda [ku] mwengye.” (Yowano 6:10-15) Butookye, bantu babeshinkile. Kunyima Yesu badi mwibapatulwile’shi ta mufikye mu kwibalombesha nkalo yabo ya ku mbidi nya, anka bafikile bwa kwibalongyesha pabitale Bufumu bw’Efile Mukulu. Bebalungwile’shi: “Nwi na kya kukwata mufubo bwa kupeta kya-kudya, kishi kino kya-lukilo, anka kyakya akishaala mu muwa wa iikalaika.”​—Yowano 6:25-27.

6. Yesu badi muleshe naminyi’shi tabadi akumina mafumu a politike e pa nsenga? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

 ⁶ Kapindji kapeela kumpala kwa lufu lwaye, Yesu bamwene’shi bamo balondji baye babadi abamba’shi abitungu abangye kumunana bu nfumu mu Yeelusaleme. Yesu bebalungwile lukindji lwa mine bwa kwibakwasha bwabadya kushinguula’shi tabikitshika bino nya. Luno lukindji lubadi alupwandikisha Yesu bu “muntu kampanda a mu kifuko kikata,” badi na kya kwenda ku lwendo lwa mafuku ebungi. (Luka 19:11-13, 15) Yesu balungwile dingi Ponse Pilaato mukata a bena Looma’shi aye ta mutwelakane mu myanda ya politike ya uno ndumbulwilo nya. Pilaato bamwipwishe’shi: “We mulopwe a bena Yuuda su?” (Yowano 18:33) Pangi Pilaato badi atshinyi’shi Yesu badi atakula bantu bwabadya kutombokyela bena Looma. Anka Yesu bamwalulwile’shi: “Bufumu bwande ta mbwa pano pa nsenga, ooo.” (Yowano 18:36, EEM) Yesu badi mupele kutwelakana mu myanda ya politike, mwanda Bufumu bwaye mbwa mwiyilu. Bambile’shi pano pa nsenga mudimo waye ngwa ‘kulesha bu-kamonyi ku eyendo.’​—Badika Yowano 18:37, Kilombeeno kipya 2014.

7. Bwakinyi bi kwikala bukopo bwatudya kupela kukwatshishena bisaka bya politike mpa na mu mashimba etu?

⁷ Yesu badi ashinguula mudimo waye kalolo. Nsaa yatushinguula mudimo wetu kalolo, atukapele kukwatshishena bisaka bya politike byoso, mpa na mu mashimba eetu. Kukita bino ta nkubofule nya. Ungi mukunkushi a kifunda akula’shi bantu be mu kipindji kyadi mushale bakwete kukisha-kisha. Abetatula ngofu bwa eumbo dyabo na kukumina’shi nshalelo aabo mulombene kulongama ngofu su bekala abebakunkusha kwi bantu ba mu eumbo dyabo. Alombasha’shi: “Ne na lutumbu lukata, mwanda bakwetu mbalame buumune bwa bena Kidishitu pa kwipaana mu mudimo wa kulungula mukandu wibuwa wa Bufumu. Abakulupila nka pend’Efile Mukulu bwa kwibakatwisha kukutwa kwa kululama na ingi myanda yabafumankana nayo.”

8. Mu mafuku a Yesu bena Yuuda abadi na mwanda kinyi wa kukutwa kululama ubadi awibakyengyesha?

⁸ Nsaa i bantu abamono myanda ya kukutwa kululama ayikitshika mu ma mbalo abadi bashale, abanyishaa kutwelakana mu myanda ya politike. Mu mafuku a Yesu, kufuta bitadi nyi mmwanda ubadi autwesha bantu mu myanda ya politike. Anka, Yuudase mwina Ngalileeya badi mutombokyele bena Looma, mwanda bena Looma abadi abafundu mashina a bantu bwabadya kwikala abaulu bitadi. Kubadi bitadi bibungi bya kufuta, bu kitadi kya bintu, kya nsenga, na kya mashibo. Na dingi, bantu babadi abaudisha bitadi, babadi abakumina kutshiba milomo ngofu, bino bibadi abinyisha kulwisha myanda. Ingi nsaa babadi abafutu bakata ba mbulamatadi bwabadya kupeta mwasu na kufuba na ano matalwa aabo bwa kupeta makuta ebungi. Zakaayi, mukata a baudishi ba  bitadi a mu Yeeriko, badi mufikye mpeta mwanda badi muudishe bitadi kwi bantu bebungi.​—Luka 19:2, 8.

9, 10. (a) Beshikwanyi na Yesu abatompele kumutwesha mu myanda ya politike naminyi? (b) Lwalulo lwa Yesu alwitulongyesha kinyi? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

⁹ Beshikwanyi na Yesu abatompele kumutweshakasha mu mwanda wa kufuta bitadi. Abadi bamwipushe pa mwanda wa “kitadi” kya mutwe, kibadi na muulo wa ndenye umune kibadi akitugu’shi mwina Yuuda ooso afute. (Badika Mateo 22:16-18.) Bena Yuuda abadi bashikwe kino kitadi ngofu mwanda kibadi akibatentekyesha’shi bakwete kwibakunkusha kwi mbulamatadi a bena Looma. “Bena Eroode,” kwamba’shi, bantu babadi abakwatshishena binangu bya politike bya Eroode, babadi abakulupila’shi su Yesu bamba’shi ta mbalombene kufuta kitadi, bamufunde bu mwishikwanyi a Ampire a bena Looma. Anka su Yesu bambile’shi abitungu bafute kitadi, bantu abadya kuleka kumulonda. Byabya, Yesu bakitshine naminyi?

¹⁰ Yesu badi mudimukye na kupela kutwelakana mu uno mwanda. Bambile’shi: “Paayi Keezare bya Keezare, by’Efile Mukulu nwibipe Efile Mukulu.” (Mateo 22:21) Yesu badi auku’shi baudishi ba bitadi bebungi abadi abatshibibwa milomo, anka ta mwimeene pa uno mwanda nya. Kadi, badi mwimeene pa Bufumu bw’Efile Mukulu, abo bulombene kupudisha myanda yoso i mu nsenga. Yesu mwitulekyele kileshesho kibuwa. Ta twi balombene kutwelakana mu myanda ya politike, sunga kisaka kimune kyamweneka bu kibuwa na akikitshi myanda ilulame na kingi namu kyamweneka bu kibubi na akikitshi myanda ishi ilulame. Bena Kidishitu abemenaa pa Bufumu bw’Efile Mukulu na myanda yabadi baleshe kwi Efile Mukulu’shi ngilulame. Bwa kano kabingilo, tatwimenaa pa myanda ya kukutwa kululama yabebakitshina nya.​—Mateo 6:33.

11. Twi kukwasha bangi bwabadya kupeta kululama kwa binyibinyi naminyi?

¹¹ Ba Temwe ba Yehowa bebungi mbobeshe kukambila binangu bibukopo byabekalanga nabyo pabitale myanda ya politike. Bu kileshesho, kumpala kwadya kulonga bya binyibinyi, ungi mukwetu mukashi a mu Grande-Bretagne badi mulongye tulasa twa myanda ya mu nshalelo a bantu ku universite na dingi badi mwipane ngofu mu myanda ya politike. Akula’shi: “Nadi nakumina kulwa bwa’shi bantu bafiita bapetuule matalwa aabo, mwanda tubadi atukyengye ngofu bwa myanda ya kukutwa kululama ibabadi abetukitshina. Sunga mbinadi nakambila bantu bebungi babatudi atwisamba nabo, nadi nka nepusha mukalakashibwe ngofu. Ntshinadi nauku’shi abitungu bakatushe myanda ayibwesha ntondo y’ekoba mu mashimba a bantu nya. Anka panabangile kulonga Bible, nashingulwile’shi abitungu nkatushe ino myanda mwishimba dyande’mi nabene.” Na dingi mukwetu mukashi musungu ngi badi mumukwashe bwadya kushintuula bibadi apusha mwishimba dyaye. Alombasha’shi: “Binobino nkwete kufuba bu mbala-mashinda a myeshi yoso mu kakongye ka ludimi lwa tumaama, na nkwete kulonga bya kwisamba na bantu ba bipaso byoso.”

12. Yesu balungwile balongi baye bwabadya kusuuka “kitatusho” kya mushindo kinyi?

¹² Mu mafuku a Yesu, bakata ba bipwilo babadi abakwatshishena bisaka bya politike. Bu kileshesho, mukanda wa La vie quotidienne en Palestine au temps de Jésus awamba’shi bena Yuuda babadi beabuule mu bisaka bya bipwilo bibadi mumune na bisaka bya politike. Ngi bwakinyi Yesu badi mudimushe balongi baye’shi: “Talangaayi! nudimukye na kitatusho kya Baafadisee naa kyaa Eroode.” (Maako 8:15) Yesu pabadi mutemune Eroode, pangi badi esambila kisaka kya bena Eroode. Kingi kisaka , nkya Baafadisee, babadi abakumina’shi bena Yuuda batuukye mu bupika bwa bena Looma. Muyile mukanda wa Mateo, Yesu balungwile dingi balongi baye bwabadya kudimukila Baasaduseo. Baasaduseo abadi abakumina’shi bena Looma batungunukye na kwibakunkusha mwanda bino bibadi abibakwasha bwa kupeta myasu ikata. Yesu badi mudimushe balongi baye bwabadya kusuuka “kitatusho,” sunga malongyesha a bantu ba mu bino bisaka bisatu. (Mateo 16:6, 12) Abitusankisha pa kumona’shi Yesu badi mwakule ano mayi kapindji kapeela kunyima kwa bantu kutompa kumutuula bu nfumu.

13, 14. (a) Myanda ya politike na ya bipwilo ibadi itwale bu ntomboshi na kukutwa kwa kululama naminyi? (b) Bwakinyi kukita myanda ya bu ntomboshi ta kwi buwa, mpa na mu nsaa yabetukitshina myanda ya kukutwa kululama? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

 ¹³ Nsaa ayitwelakana bena bipwilo mu myanda ya politike, misusa ibungi abitushaa myanda ya bu ntomboshi. Yesu balungwile balongi baye bwabadya kupela kutwelakana mu myanda yoso ya politike. Kano ngi kabingilo kamune kabadi katakule ba tshite-mwakwidi na Baafadisee mu kukimba bya kwipaa Yesu. Babadi na moo wa’shi bantu mbalombene kumuteemesha na kuleka kwibalonda. Su bibadya kukitshika byabya, abadya kushimisha matalwa aabo a mu bipwilo na a mu politike. Abambile’shi: “Su twamuleka anyisha kukita byabya, bantu booso abakumina mwadi, kuunyima beena-Looma abakafiki, balwishe mbalo yeetu ya-kishila n’eumbo dyetu.” (Yowano 11:48) Ngi bwakinyi Tshite-mwakwidi mukata e panundu Kayifase badi mwate mpango ya kwipaa Yesu.​—Yowano 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Kayifase badi mutengyele nsaa ya bufuku bwadya kutuma basalayi bwa’shi bakakwate Yesu. Anka Yesu badi auku’shi abamwatshila mpàngo ya kumwipaa. Ngi bwakinyi nsaa ibadi mudye kya-kudya kya nfudiilo na batumibwa baye, badi mwibalungule bwabadya kwata bimpulu. Badi mwate mpete ibidi bwa kwibapa dilongyesha di na muulo. (Luka 22:36-38) Kunyima, nka mu bwabwa bufuku bumune, kubafikile kisaka kya bantu bwa kukwata Yesu, ndjo Mpyeele nkufita munda ngofu bwa uno mwanda wa kukutwa kululama mu kipaso kibatshile lupete aye nkutapa umune a ku bano bantu. (Yowano 18:10) Anka Yesu balungwile Mpyeele’shi: “Alusha kimpulu kyoobe pa mbalo yaakyo, mwanda booso abatombola kimpulu abashimina ku kimpulu.” (Mateo 26:52, 53) Ndilongyesha kinyi dikata dibadi Yesu mulongyeshe balongi baye? Badi mwibalongyeshe’shi ta mbalombene kutwelakana mu myanda ya uno ndumbulwilo. Uno ngi mwanda ubabadi batekye kwi Yesu ku mbangilo kwa bwabwa bufuku. (Badika Yowano 17:16.) Nka penda Efile Mukulu ngi e na matalwa a kukatusha kukutwa kwa kululama.

15, 16. (a) Eyi dy’Efile Mukulu ndikwashe bena Kidishitu bwabadya kusuuka ntondo naminyi? (b) Nkwilekena kinyi kwabakwete kumona kwi Yehowa nsaa yatala myanda ayikitshika mu nsenga lelo uno?

¹⁵ Mukwetu mukashi a mu eumbo di kushi kwa Europe atudi batemune ku mbangilo balongyele ino myanda. Akula’shi: “Ne mumone’shi bu ntomboshi tabutwalaa kululama nya. Ne mumone dingi’shi baba abakitshi myanda ya bu ntomboshi abafudila mu kwipayibwa. Bangi namu abashalaa na nsungu. Ne na muloo wibungi wa kulonga mu Bible’shi nka penda Efile Mukulu ngi mulombene kutwala kululama kwa binyibinyi pa nsenga. Uno ngi mukandu wandi mulungule munda mwa bipwa 25 bibashala.” Mukwetu a mu Afrique du Sud badi mupyanyishe mulumbu waye na “lupete lwa [kimpulu] lwa kikudi,” Eyi dy’Efile Mukulu. (Beena-Efeso 6:17, Kilombeeno kipya 2014) Binobino kwete kulungula mukandu wa butaale kwi bantu ba bipaso byoso, kushi kutala kisamba kyabo. Na dingi, kunyima kwa mukwetu mukashi a mu eumbo di pankatshi pa Europe kufika Temwe a Yehowa, abadi bamwibakile kwi mukwetu mulume a mu kingi kisamba kibadi mushikwe kumpala. Bano bantu boso basatu mbashintuule ino myanda mwanda mbakumine kwambula Kidishitu.

¹⁶ Bi na muulo bwatudya kushintuula ino myanda! Bible amba’shi bantu be nka bu kalunga ka mema aeele tuleo na bu kituumo kya meema ashii mu butaale. (Yeeshaya 17:12; 57:20, 21; Kibafumbwilwe 13:1) Myanda ya politike ikwete kufitshisha bantu munda, ayabuula bantu, na kwibatakula mu kukita myanda ya bu ntomboshi. Anka atwe twi mu butaale na mu buumune. Nsaa ayimono Yehowa mushindo wi bangi bantu mbeabuule mu nsenga, e na muloo wi bungi nsaa yamono mwilo waye wi mu buumune.​—Badika Sefanya 3:17.

17. (a) Mmishindo kinyi isatu yatudi balombene kunyingisha buumune? (b) Mu mwisambo aulondo atukalongo kinyi?

¹⁷ Mu uno mwisambo, tubalongo’shi twi kunyingisha buumune mu ino mishindo isatu: (1) Atukulupila’shi Bufumu bw’Efile Mukulu abukakatusha myanda yoso ya kukutwa kululama, (2) tatutwelakana mu myanda ya politike, na (3) nkupela bu ntomboshi boso. Anka kingi kintu kilombene kulwisha buumune bwetu nyi ntondo. Mu mwisambo aulondo, atukalongo byatudi balombene kukambila ntondo nka bu bibakitshine bena Kidishitu ba kumpala.