Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Nkonko ya bantu ababadikaa

Nkonko ya bantu ababadikaa

Mmafuku kinyi abaadi bafubi b’Efile Mukulu bakwatshibwe mu bupika sunga mu lukano lwa Babilone mukata?

Ano mafuku ababangile mafuku apeela kunyima kwa kipwa kya 100 na kufudiila mu kipwa kya 1919. Bwakinyi uno mpushisho mupya e na muulo?

Mwanda bishinkamiisho byoso abileesha’shi mu kipwa kya 1919, beena Kidishitu beedibwe mwimu abaadi batushibwe mu bupika bwa Babilone mukata na kubungibwa mu kakongye katooshibwe. Banda kunangushena, musango umune kunyima kwa Bufumu bw’Efile Mukulu kubanga kumunana mwiyilu mu kipwa kya 1914, bafubi b’Efile Mukulu abaadi batompibwe na kwenda na kutooshibwa ku malongyesha a lulangwilo lwa madimi. * (Malakii 3:1-4) Akupu mu kipwa kya 1919, Yesu baadi musangule “mpika a kishima na mupatulukye” bwa kupa bafubi b’Efile Mukulu batooshibwe “bya kudya pa nguba atungibwa.” (Mateo 24:45-47) Mu kyakya kipwa kimune, bafubi b’Efile Mukulu abaadi bapososhwe ku bupika bwa mu kifwanyi bwa Babilone mukata. (Kibafumbwilwe 18:4) Kadi nsaa kinyi ibaadi bafubi b’Efile Mukulu batwele mu bupika?

Mu mafuku a kala, tubaadi atwakula’shi mwilo w’Efile Mukulu ubaadi utwele mu bupika bwa Babilone mukata munda mwa kapindji kapeela kubanga mu kipwa kya 1918. Kitenta kya Mulami kya mu 15/3/1992 kibambile’shi nka bibatwelele beena Isaleele mu bupika mu Babilone, bafubi ba Yehowa namu abatwelele mu bupika mu Babilone mukata mu kipwa kya 1918. Kadi kunyima kwa kukimbuula myanda ibungi tubasangana’shi bafubi b’Efile Mukulu babatwelele mu bupika bipwa bibungi kumpala kwa 1918.

Butemuki bwi mu mukanda wa Esekyele 37:1-14 bubaadi buleeshe’shi bafubi b’Efile Mukulu abaadi na kya kwikala bapika na kunyima kwa mafuku batushiibwe mwanka. Esekyele bamwene mu kimonwa ebanda diule mifufwa. Yehowa bambile’shi: “Ino mifufwa yuume nyi nshibo ishima ya Isaleele.” (Verse 11) Ano mayi aaleesha mwilo wa Isaleele na kunyima abaadi alombeene kulesha “Isaleele eEfile Mukulu,” mwikale bediibwe mwimu. (Beena-Ngalatea 6:16; Bikitshino 3:21) Mu kimonwa, mifufwa ibapetele dingi muwa ayo nkufika kilwilo kikata. Bino bibaadi abileesha mushindo ubaadi utushibwe mwilo w’Efile Mukulu mu bupika bwa Babilone mukata mu kipwa kya 1919. Kadi buno butemuki abuleesha naminyi’shi abaadi mu bupika munda mwa mafuku ebungi?

Kya kumpala, Esekyele bamwene’shi mifufwa ya bantu abafwile ibaadi “yuume bikile.” (Esekyele 37:2, 11) Bino abileesha’shi bano bantu abafwile takudi mafuku ebungi. Kya kabidi, Esekyele bamwene’shi bafwe bakwete kwaluka ku muwa kapeelakapeela, kushii booso musango umune. Bapushishe “eunga dya bintu abîkoboshêna, nyi ngyaya mifufwa ibabangile kwifubwishêna pepi.” Kya kasatu, bamwene “mishila ku yaya mifufwa, mwita nkubanga kwikutuka.” Kya kananka, bikoba bibabangile kwiubwikila. Kya katano, “muwa ubatwelele mu byabya bitandá abyo nkwikala dimo bu bantu abatala.” Akupu, kunyima kwa bantu kwikala na muwa, Yehowa bebapeele eumbo dyabadya kushala. Bwa’shi bino byoso bikitshikye kubaadi akutungu mafuku ebungi.​—Esekyele 37:7-10, 14.

Nka bu abileesha buno butemuki, beena Isaleele abaadi mu bupika munda mwa mafuku ebungi. Bupika bwabo bubabangile mu kipwa kya 740 kumpala kwa Kidishitu pabaadi bisamba ekumi bya Isaleele, sunga ba mu bufumu bwa kunundu, bakatushibwe mu nsenga yaabo bwa kwenda mu bupika. Kunyima, mu kipwa kya 607 kumpala kwa Kidishitu, beena Babilone bababutwile Yeelusaleme, na bingi bisamba bibidi bibasheele, bya mu bufumu bwa kuushi bwa Yunda, abo nkukatushibwa mu nsenga yaabo na kwenda naabo mu bupika. Kunyima kwa mafuku, mu kipwa kya 537 kumpala kwa Kidishitu, buno bupika bubapwile pabaadi kasaka ka beena Yunda kalukye mu kwibakuula ntempelo na kulangwila Yehowa dingi mu Yeelusaleme.

Ino myanda yooso ayileesha’shi beena Kidishitu bediibwe mwimu abaadi na kya kwikala mu bupika bwa Babilone mukata munda mwa mafuku ebungi kushii penda kubanga mu kipwa kya 1918 na mu kipwa kya 1919. Yesu batemukile bwa kino kipungo kibula pabakwile’shi beena Kidishitu ba madimi, lubishi lubi, abaadi na kya kukula pamune na “baana ba Bufumu,” mbyo ya ble. (Mateo 13:36-43) Mu kyakya kipungo, kubaadi nka penda beena Kidishitu ba binyibinyi bapeela. Bebungi abaadi abeamba bu beena Kidishitu abaadi bakumiine malongyesha a madimi, abo nkusumbula lukumiino. Nyi bwakinyi atwakula’shi kakongye ka beena Kidishitu kabaadi kakwatshibwe mu bupika mu Babilone mukata. Buno bupika bubabangile mafuku apeela kunyima kwa kipwa kya 100 abo nkuyididiila na nsaa ibaabadi batooshe ntempelo a mu kikudi a Efile Mukulu mu mafuku a ku nfudiilo.​—Bikitshino 20:29, 30; 2 Beena-Tesalonika 2:3, 6; 1 Yowano 2:18, 19.

Munda mwa bino bipwa nkama, bakata ba bipwilo na bakata ba politike, mbatuule bantu muushi a ngwa yabo. Bu kileshesho, tababaadi abakumina’shi bantu bapete sunga kubadika Bible mu ndimi yabadi balombeene kupusha. Bangi bantu mbapudikibwe ku mitshi pa mwanda wa kubadika Bible. Na bangi abaadi bakule myanda ibubi ayakula bakata ba bipwilo mbanyokibwe bikata. Bibaadi bukopo bwa’shi muntu alongye bya binyibinyi sunga kwibilongyesha bangi.

Kimonwa kya Esekyele akitulongyesha dingi’shi mwilo w’Efile Mukulu ubaadi usangukye na wende na kupoososhibwa ku bupika bwa bipwilo bya madimi ku kapeelakapeela. Bino bibabangile mu mafuku kinyi na mushindo kinyi? Kimonwa akileesha “eunga dya bintu abîkoboshêna.” Bino bibabangile kukitshika mu bipwa bipeela kumpala kwa’shi mafuku a ku nfudiilo abangye. Mu byabya bipwa, kubaadi kumwenekye bangi bantu abaadi abakumiina kuuka bya binyibinyi na kufubila Efile Mukulu sunga abaadi munkatshi mwa malongyesha a madimi. Babalongyele Bible na kukita mwabo mooso bwa kulungula bantu myanda yabalongo. Bangi abafubile ngofu bwa kwaluula Bible mu ndimi ayipusha bantu.

Kunyima, peepi na kunfudiilo kwa bipwa 1800, bibaadi nka bu misamba na bikoba bibabangile kubwikila mifufwa. Charles Taze Russell na bakuuku baaye abakishine mwabo mooso bwa kupeta bya binyibinyi bya mu Bible na kufubila Yehowa. Abaadi bakwashe bangi bwa kupusha bya binyibinyi ku bukwashi bwa Kitenta kya Mulami a Siyoona na ingi mikanda. Kunyima, “Photo-Drame de la Création” batuukile mu 1914 na mukanda wa Le mystère accompli ubatuukile mu 1917 bibakwashishe bafubi b’Efile Mukulu bwa kunyingisha lukumiino lwabo. Ku nfudiilo mu kipwa kya 1919 bibaadi nka bu bantu abasanguka na babaabapa nsenga ipya. Kubanga nka paapa, booso be na lukulupilo lwa kwikala na muwa wa looso pa nsenga mbebungye kwi bediibwe mwimu. Booso bwabo abalangwila Yehowa, na mbafikye “kilwilo kikata.”​—Esekyele 37:10; Sekadya 8:20-23. *

Nyi bwakinyi abimweneka kalolo’shi mwilo w’Efile Mukulu ubatwelele mu bupika bwa Babilone mukata mafuku apeela kunyima kwa kipwa kya 100. Mu kino kipungo bantu bebungi babafikile basumbule lukumiino pa kukumiina malongyesha a bipwilo bya madimi na kusumbula bya binyibinyi. Munda mwa bipwa bibungi, bibaadi bukopo bwa kufubila Yehowa, nka bibaabidi bwa beena Isaleele abo be mu lukano. Kadi lelo uno bya binyibinyi bikwete kulungulwa kwi muntu ooso. Twi na muloo ukata wa kwikala kwanka mu kipungo ki “bantu ba kinangu abakameekameeka bu ebakanyi”! Binobino bantu bebungi mbalombeene ‘kutooshibwa,’ “kusuulwa,” na kukumiina lulangwilo lwa binyibinyi!​—Ndanyele 12:3, 10.

Nsaa ibaadi Satana mutompe Yesu, batuudile Yesu ku ntempelo a binyibinyi, su bamulesheshe ntempelo a mu kimonwa?

T’atuuku kalolo mushindo ubaadi Satana muleeshe Yesu ntempelo nya.

Mateo na Luuka bafundji ba Bible babafundile booso bwabo bibakitshikile. Mateo bambile’shi ‘Diabulu basemwine’ Yesu enda naaye ku Yeelusaleme na “bamutuudile ku mutondo (musaka) wa ntempelo,” kwamba’shi ku mbalo ikile bula ya ku ntempelo. (Mateo 4:5, Kilombeno kipya 2014) Luuka namu bambile’shi Diabulu “nkumufisha ku Yeelusaleme, aye nkumutuula pa musàka wa ntempelo.”​—Luuka 4:9.

Mu mafuku ashaale, mikanda yeetu ibaadi ayileesha’shi pangi Satana tabaadi mutuule Yesu ku ntempelo amweneka na meeso pabaadi amutompo nya. Kitenta kya Mulami kya mu 1/3/1961, kibaadi kipwandikishe uno mwanda na nsaa ibaadi Satana mutompe Yesu pa kumuleesha mafumu ooso a pa nsenga ku mwengye ula. Kibambile’shi ta kwi mwengye wi bula bulombeene muntu ayimana bwa kumona mafumu ooso a pa nsenga nya. Kitenta kya Mulami kibambile’shi mu mushindo umune, abimweneka’shi Satana tabaadi mutwale Yesu ku ntempelo a binyibinyi nya. Kadi, kunyima ingi miisambo ya mu Kitenta kya Mulami ibambile’shi su Yesu badya kwitumba ku ntempelo, badya kufwa.

Bangi bantu abakula’shi Yesu tabaadi mwina Levi nya, tabaadi sunga na matalwa a kwimana pa mbalo-iiselele ya ntempelo. Byabya abakula’shi Satana batompele Yesu mu kimonwa. Bipwa nkama kumpala, Esekyele baadi mutudiibwe ku ntempelo mu kimonwa.​—Esekyele 8:3, 7-10; 11:1, 24; 37:1, 2.

Kadi su Yesu baadi mutudiibwe ku ntempelo mu kimonwa bangi be kwiyipusha’shi:

  • Yesu baadi mupushe binyibinyi bu kitompwanga bwa kwitumba ku ntempelo su?

  • Ingi misusa Satana batompele Yesu, bamulungwile bwadya kwaluula mabwe bu mikate na kukimba bwa’shi Yesu amulangwile. Byabya twibapwandjikiile dingi kwamba’shi Satana batompele Yesu bwa kwitumba ku ntempelo a binyibinyi su?

Kadi su Satana tabaadi mufubishe kimonwa na baadi mutuule Yesu ku ntempelo a binyibinyi, papa bangi mbalombeene kwiyipusha’shi:

  • Yesu baadi mwipe Mwiya pa kwimana ku mbalo-iiselele ya ku ntempelo su?

  • Yesu baadi mukatukye mu kabaaka enda ku ntempelo mu Yeelusaleme naminyi?

Tutaluleyi ingi myanda ayitukwasha bwa kwaluula ku ino nkonko ibidi.

Ungi mulongyeshi abetanyina bu D. A. Carson bafundjile’shi kishima kya kiina Greke kyabadi bambe bu “ntempelo” mu mukanda wa Mateo na wa Luuka kibaadi akilesha pangi ntempelo mushima kushii penda mbalo-iiselele, ibaadi penda beena Levi na matalwa a kwimutwela. Mwipaka dya ntempelo lupese lwa ku sud-est, kubaadi musaka ubaatakane ubaadi pa mbalo ikile bula ku ntempelo mushima. Yesu baadi mutudibwe ku wawa musaka. Kukatuka paapa na kwibanda dya Kedrone kubaadi bula bwa metre peepi 140. Ungi muntu a kala ayitaminyibwa bu Josephe bakwile’shi yaya mbalo i bula bukile su muntu akamina kwanka akupu atala paashi, e “kupusha kifunyo.” Sunga byekala’shi Yesu tabaadi mwina Levi, baadi mulombeene kwimana kwanka na muntu su ngumune tabadya kumutopeka.

Kadi Yesu baadi mukatukye mu kabaaka enda ku ntempelo a mu Yeelusaleme naminyi? Ta twibiuku kalolo nya. Bible akula penda’shi Yesu bayile ku Yeelusaleme. Ta mwakule bibaadi Yesu mwende ku Yeelusaleme na bula bwa kipindji kibaadi Satana mumutompe nya. Byabya bi kwikala’shi Yesu batambukile enda ku Yeesulaleme, sunga mbibaadi mulombeene kukisha nsaa ibungi mwishinda.

Nsaa ibaadi Satana muleeshe Yesu “mafumu ooso a pa nsenga,” abimwenenka’shi bibaadi mu kimonwa mwanda takwi muntu mulombeene kumona mafumu ooso ku mwengye wa pa nsenga nya. Bi mumune na byatudi balombeene kufuba na video bwa kuleesha muntu bifwatulo bya angi ma mbalo a nsenga. Satana baadi mufube na kimonwa, anka bakimbile bwa’shi Yesu amukunamine na kumulangwila. (Mateo 4:8, 9) Byabya pabaadi Satana mutwale Yesu ku ntempelo baadi akimbi’shi Yesu atuule muwa waye mu masaku pa kwitumba ku ntempelo. Anka Yesu baadi mumubindwile. Uno mwanda ubadya kwikala wa binyibinyi naminyi su Yesu baadi mutompibwe mu kimonwa?

Bi kwikala’shi Yesu bayile mu Yeelusaleme na kwimana pa mbalo ikile bula ya ku ntempelo. Byabya nka bu byatudi baleeshe kumbangilo kwa uno mwisambo, tatuuku kalolo mushindo ubaadi Satana muleeshe Yesu ntempelo nya. Anka twi kushinkamisha’shi, musango ooso Satana baadi akyebe bwa’shi Yesu akite kintu kibubi, kadi Yesu baadi apele kushi kunyengakana.

^ par. 2 Mukanda wa Esekyele 37:1-14 na wa Kibafumbwilwe 11:7-12 ayisamba yooso pabitale kintu kibaadi kikitshikye mu 1919. Butemuki bwi mu Esekyele 37:1-14 abwisambila bafubi b’Efile Mukulu booso abalukiile mu lulangwilo lwa binyibinyi mu kipwa kya 1919 kunyima kwa mafuku ebungi a bupika. Kadi mukanda wa Kibafumbwilwe 11:7-12 awisambila kusangulwa kwa mu kipwa kya 1919 bwa kasaka kapeela ka bakwetu bediibwe mwimu kabaabangile kukunkusha mwilo w’Efile Mukulu. Bano bakwetu ta mbebatuule bwa kukunkusha bwa kapindji kapeela nya.