Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

COVER SUBJECT | THE FOUR HORSEMEN​—HOW THEIR RIDE AFFECTS YOU

Bantu bananka bakaamine pa nfwalasa—mbantu kinyi?

Bantu bananka bakaamine pa nfwalasa—mbantu kinyi?

We mulombene kumona bantu bananka bakaamine pa nfwalasa bu bantu ba kilengyeleshi, na abakwatshisha moo, anka tabitungu’shi webamone byabya nya. Bwakinyi? Mwanda Bible na myanda ayikitshika mu nsenga lelo uno, ayitukwasha bwatudya kushinguula akilesha muntu ooso a ku bano bantu bananka bakaamine pa nfwalasa. Sunga byekala’shi lubilo lwabo alulesha makyenga e pa nsenga, ndulombene dingi kwikala na mukandu wibuwa ukutale obe na kifuko kyobe. Mu kipaso kinyi? Kya kumpala, tubande kukimba bya kuuka muntu ooso a ku bano bantu bakaamine pa nfwalasa.

MUNTU MUKAAMINE PA NFWALASA TOOKA

Kino kimonwa akibanga bino: “Namwene: kubaadi nfwalasa tooka; baadi mumukaamine baadi mukwate buta. Babaamupeele [kifulu kya ntumbo], baayiile bu mutshokodi, naa bwa kutshokola.”​—Kibafumbwilwe 6:2.

Mmuntu kinyi mukaamine pa nfwalasa tooka? Mayi alombene kwitukwasha bwa kuuka uno muntu atwiapete mu uno mukanda umune wa mu Bible, mukanda wa Kibafumbwilwe, mwanka mbayitanyine dingi uno muntu e mwiyilu mukaamine pa nfwalasa bu “Eyi dy’Efile Mukulu.” (Kibafumbwilwe 19:11-13) Uno mwasu wa bu, Eyi ngwa Yesu Kidishitu, mwanda e na mufubo wa bu mukyendji w’Efile Mukulu. (Yowano 1:1, 14) Na dingi, abamwitanyinaa bu “Nfumu a ba nfumu, [na] Mwanana a ba mwanana.” Abamwitanyina dingi bu “Sha-kishima na bu binyibinyi.” (Kibafumbwilwe 19:16) Abimweneka kalolo’shi, e na matalwa a kukita myanda bu nfumu na bu kimankinda kya ngoshi, na takwete kufubisha bukome bwaye mu kipaso ki bubi nya. Anka, bino abibwesha ino nkonko.

Nnanyi mupe Yesu matalwa a kutshokola? (Kibafumbwilwe 6:2) Mu kimonwa kya mutemuki Ndanyele, bamwene Mesiya, mwifwanene na “mwana a muntu,” abamupeele “bufumu, ntumbo na kineemo” kwi “Mukulu a mafuku” Yehowa Efile Mukulu. * (Ndanyele 7:13, 14, EEM) Bino abilesha’shi, Efile Mukulu sha bukome booso ngi mupe Yesu bukome na matalwa a kumunana na kutshibila bantu kiimu. Kabalo sunga nfwalasa tooka nyi kitundwilo kibuwa akilesha ngoshi ya kululama yabalu kwi Mwana a Efile Mukulu, mwanda mu Bible misusa ibungi abafubaa n’elangi ditooka bwa kulesha kululama.​—Kibafumbwilwe 3:4; 7:9, 13, 14.

Bantu bakaamine ku nfwalasa ababangile lubilo nsaa kinyi? Lamina’shi muntu a kumpala mukaamine pa nfwalasa, Yesu, babangile lubilo nsaa ibabamupeele kifulu kya ntumbo. (Kibafumbwilwe 6:2) Yesu bapetele kifulu kya bu Nfumu mwiyilu nsaa kinyi? Nta mwikipete nsaa ibalukile mwiyilu kunyima kwa lufu lwaye nya. Bible alesha’shi, kunyima kwa’ye kwenda mwiyilu babangile kutengyela munda mwa kipungo. (Beena-Ebelu 10:12, 13) Yesu bapeele balondji baye mushindo wabadya kutundula nfudiilo a kyakya kipungo kya kutengyela na mbangilo a kumunana kwaye mwiyilu. Bambile’shi kumbangilo kwa kumunana kwaye, myanda ayikanyiisha kulwila pa nsenga. Akwikala ngoshi, bipupa bya nsala, na bipupa bya mikumbo. (Mateo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Mafuku apeela kunyima kwa ngoshi ya kumpala ya nsenga ishima mu kipwa kya 1914, bibamwenekyele patooka’shi bantu abatwelele mu kyakya kipungo, kipungo kya myanda ibukopo kyabetanyina mu Bible bu “mafuku a nfudiilo.”​—2 Timote 3:1-5.

Bwakinyi atumono’shi kasha Yesu bapetele kifulu kya ntumbo mu kipwa kya 1914, myanda ayende na kulwila ngofu pamutwe payidya kulongama? Mwanda mu aa mafuku, Yesu babangile kumunana mwiyilu, kushii pa nsenga. Kunyima, kubatukile ngoshi mwiyilu, na Nfumu mupya , Yesu, abadi betanyine bu Mikaele, basumbwile Satana na ba demo baye pa nsenga. (Kibafumbwilwe 12:7-9, 12) Kubanga nka pababamusumbwile pa nsenga, Satana e na nsungu ibukopo, mwanda auku’shi kubamushadila mafuku apeela. Eyendo, mu mafuku apeela’mu, Efile Mukulu afiki bwadya kulombasha akikyebe eshimba dyaye pabitale Satana pano pa nsenga. (Mateo 6:10) Binobino, tubandeyi kutala abitukwasha bangi basha nfwalasa basatu abashala bwa kushinkamisha’shi, twi mu “mafuku a nfudiilo,” e bubi. Mu kwilekena na sha nfwalasa a kumpala, alesha muntu umune, bano bantu bakaamine pa nfwalasa abalondo abalesha myanda ibubi ikwete kwipaa bantu pa nsenga ishima.

MUNTU MUKAAMINE PA NFWALASA MONGA

“Mungi nfwalasa beebwele, monga-pyaa bu kaalo. Babaapeele baadi mumukaamine matalwa a kunyenga butaale bwa nsenga bwa’shi beeyipaisheene, na babaamupeele mwele ukata.”​—Kibafumbwilwe 6:4.

Muntu mukaamine pa uno nfwalasa aleesha ngoshi. Lamina’shi anyengye butaale kushii penda mu maumbo apeela, kadi mu nsenga yooso ishima. Mu kipwa kya 1914, kubatuukile ngoshi ya kumpala ya nsenga ishima. Kunyima kwayo, kubatuukile ngoshi ya kabidi ya nsenga ishima, ibadi ipee bantu bebungi kukila ya kumpala. Bangi bantu abapwandikisha’shi bungi bwa bantu bafwe ku ngoshi ya maumbo ya bisaka bya bantu be na ma mputu kubanga mu kipwa kya 1914 mbukile pa midiyo 100! Na dingi, bangi bantu be bungi mbatapikye ku ngoshi.

Mu ano mafuku eetu, ngoshi ngipalakane naminyi? Mu ano mafuku eetu, bantu be na ngobesha ya kwipaa bantu boso be pa nsenga. Kasha bantu bekala kwanka, uno ngi musango wa kumpala ubabapete ino ngobesha. Mpa na ma ndumbulwilo aamweneka bu aalama butaale mu nsenga, bu Nations unies, tangapete ngobesha ya kwimika muntu mukaamine pa nfwalasa monga nya.

MUNTU MUKAAMINE PA NFWALASA FIITA

“Pa natadile, namwene nfwalasa fîta, yawa bádi mutentame panka bádi mukwate kipimo kya bushito. Napushîshe’nka bwiyi aditûku munkatshi mwa byabya bipangwa bi na mûwa binanka adyakula’shi: ‘Mûlo wa kilô kimune kya bukula bwa belê wi bwifuto dya mufubo w’efuku dishima. Mûlo wa bilô bisatu bya bukula bwa oloshe namu wi bwifuto dya mufubo w’efuku dishima. Anka, tolwishanga mwimu na mâlwa a nfinyo, ooo!’”​—Kibafumbwilwe 6:5, 6, EEM.

Muntu mukaamine pa uno nfwalasa aleeshe kipupa kya nsala. Pano abakula bwa kukaamina kwa muulo wa bintu bya kudya; bu kileshesho, kilô kimune kya bukula bwa blee ki na muulo wa ndenye umune, aku namu mu siekele a kumpala ndenye umune nyi efuto dibabadi abafutu muntu bwa mufubo w’efuku dishima! (Mateo 20:2) Uno muulo ngukaamine mpa na ku bilô bisatu bya bukula bwa orje, aku namu buno bukula bubadi na muulo upeela pe bwa blee. Muntu baadi mulombeene kudiisha kifuko kishima naminyi? Kunyima, abadimusha bantu bwa’shi bekale na kabambo ka bidibwa mpa na bidibwa bya kwifuku, byabadi baleshe na bintu bibabadi abafubisha mu aa mafuku bu mwimu wa olive na nfinyo.

Kubanga mu kipwa kya 1914, twi bapete bishinkamisho abilesha’shi uno muntu mukaamine pa nfwalasa fiita kwete kwenda lubilo su? Oolo! Mu siekele a 20, bantu pepi na midiyo 70 mbafwe na nsala. Ungi muntu mukata badi mupwandikishe’shi, “kubanga mu kipwa kya 2012 na ku kya 2014, bantu midiyo 805—​sunga muntu umune pa bantu kitema mu nsenga ishima ayikalanga mububukye pa mwanda wa nsala.” Ingi rapore ayilesha’shi: “Ku kipwa kyoso, nsala ikwete kwipaa bantu bebungi kukila mukumbo wa SIDA, malaria na kikoolo kya kyadi.” Sunga bantu mbakite bukopo bwabo booso bwa kumona bya kudiisha bantu be na nsala, uno muntu mukaamine pa nfwalasa fiita kwete nka kutungunuka na lubilo lwaye.

MUNTU MUKAAMINE PA NFWALASA MUTOOKOLOKYE

“Naamwene: baadi nfwalasa mutookolokye. Baadi mumukaamine abamwitanyina bu ‘Lufu’, kalunga nyembo kabaadi akamulondo. Babeebapeele matalwa pa kyaa-kananka kya nsenga, bwa kwipaa ku lupete, nsala na lufu, na ku nyema ya bukyelo ya pa nsenga.”​—Kibafumbwilwe 6:8.

Muntu a kananka mukaamine pa nfwalasa aleesha lufu alutuukila ku bipupa bya mikumbo na ku ingi myanda. Mafuku apeela kunyima kwa kipwa kya 1914, kikoolo kyabetanyina bu grippe Espagnole kibayipayile bantu midiyo makumi. Kibakwatshile bantu midiyo 500, anka penda muntu 1 pa bantu 3 ngi mupande!

Kikoolo kya grippe Espagnole nyi mbangilo a bipupa bya mikumbo. Bantu balongye ngofu abapwandikisha’shi, mu siekele a 20 bantu midiyo nkama na nkama mbafwe ku mukumbo wa mbalanga. Sunga byekala’shi myanda ya ba munganga ibende kumpala ngofu, lelo uno bantu midiyo bakwete kufwa ku mikumbo bu SIDA, kikoolo kya nfwenkye, na twishi twa mmase sunga malaria.

Bino bintu byooso bu​—ngoshi, bipupa bya nsala, sunga bipupa bya mikumbo bikwete kutusha nka kipeta kimune, lufu. Mashama ta ngalombene kwikuta na akwete kukongola bantu boso abafu, kushii lukulupilo.

MAFUKU E BUWA E KUMPALA!

Kino kipungo ki myanda ibubi akifudiila binobino. Tentekyesha’shi: Yesu ‘batuukile bu mutshokodi’ mu kipwa kya 1914, aye nkusumbula Satana pa nsenga, anka mu aa mafuku ta mupudishe kutshokola kwaye nya. (Kibafumbwilwe 6:2; 12:9, 12) Binobino, ku ngoshi ya Armagedone, Yesu akakatusha bukitshishi booso bwa Satana na kubutula bantu boso be ku lupese lwa Diabulu. (Kibafumbwilwe 20:1-3) Yesu akayimika lubilo lwa bangi bantu basatu bakaamine pa nfwalasa. Na dingi akakatusha bukitshishi bwibubi bwa lubilo lwabo. Mu kipaso kinyi? Banda kutala ino milayilo ya mu Bible.

Pamutwe pa ngoshi, akukekala butaale. Yehowa “ayimika ngoshi nyaa na kufudiile nsenga, atshokola buta, asooso milumbu.” (Misambo 46:9) Bantu bafule butaale, “abakasangeela mu butaale bw’eyendo.”​—Misambo 37:11.

Pamutwe pa bipupa bya nsala, akukekala byakudya bibungi. “Akukekala bidibwa bibungi pa nsenga; mpa na ku nsongw’a myenge.”​—Misambo 72:16 NWT.

Yesu afiki binobino bwa kukatusha bukitshishi boso bwa bangi basha nfwalasa basatu

Pamutwe pa bipupa bya mikumbo na lufu, bantu boso abakekala na mbidi ipwidikye mpa na muwa wa ikalaika. Efile Mukulu “akumuna mpolo yooso ku meeso aabo. Lufu taalwikala kwanka dimo. Taakwikala dimo sunga maalo, sunga kwidila, sunga mukumbo.”​—Kibafumbwilwe 21:4.

Pabadi Yesu pano pa nsenga, badi mukite myanda ibuwa i bu bileshesho bya myanda yakakita mu mafuku aafiki mu bufumu bwaye. Badi akimbi bya kutwesha butaale, kudisha bantu mu bilengyeleshi, kupaasha mikumbo, aye nkubusha mpa na bantu bafwe na kwibapa dingi muwa.—Mateo 12:15; 14:19-21; 26:52; Yowano 11:43, 44.

Ba Temwe ba Yehowa be na muloo wa nkulesha mu Bible oobe kipaso kyodya kwikala mwilumbuule bwa nsaa ayikafudila lubilo lwa bano bantu bakaamine pa nfwalasa. Okumina kuuka myanda ibungi su?