Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MIISAMBO YA MBANGILO | BIBLE AKULA KINYI PABITALE MUWA NA LUFU?

Akyakula Bible pabitale muwa na lufu

Akyakula Bible pabitale muwa na lufu

Nsaa yatubadika myanda itale kupangibwa kwa bintu mu Bible mu mukanda wa Kibangilo, atusangana’shi Efile Mukulu balungwile muntu a kumpala Adame’shi: “Wekala na matalwa a kudya kikuba kya ku mutshi ooso wa mu lupango. Anka, tookudya kikuba kya ku mutshi wa kushinguula buwa sunga bubi, mwanda efuku dyoodi kyanka, wekala na kya kufwa.” (Kibangilo 2:16, 17) Ano mayi aalesha kalolo’shi su Adame badya kukookyela mwiya w’Efile Mukulu, tabadya kufwa nya, anka badya kwikala na muwa ushi na nfudilo mu lupango lwa Edene.

Mwanda wa malwa, pamutwe pa kukookyela mwiya w’Efile Mukulu na kwikala na muwa wa looso, Adame basangwile bwadya kutombokyela mwiya w’Efile Mukulu pa kudya kikuba kya mutshi ubabadi bamutunyishe nsaa ibabamupeele kyanka kwi mukashi’aye Eeva. (Kibangilo 3:1-6) Mpa n’atwe be lelo uno, tukwete kupeta masaku aatuukila ku kino kikitshino kyabo kya kukutwa kukookyela. Mpoolo mutumibwa badi mwibipatuule mu uno mushindo: ‘Mulwisho ubatwelele pa nsenga pa mwanda wa muntu umune Adame, wawa mulwisho wafwisha lufu. Byabya lufu alukwata bantu boso mwanda boso mbalwishe.’ (Beena-Looma 5:12, EEM) Uno “muntu umune” nyi Adame. Kadi mmulwisho kinyi ubakitshine, na bwakinyi bino bibadi bimufikishe ku lufu?

Adame bakitshine mulwisho pa kupela kukookyela sunga kwipaa mwiya w’Efile Mukulu mu kukumina kwaye. (1 Yowano 3:4) Na kibawe kya mulwisho nyi ndufu, nka bu bibabalungwile Adame kwi Efile Mukulu. Su Adame na bekulu baye boso babadya kutandjikwa kunyima kwaye abadya kukookyela mwiya w’Efile Mukulu, tababadya kwikala na mulwisho na tababadya kupeta lufu nya. Efile Mukulu tamupangye bantu bwabadya kufwa nya, anka mmwibapangye bwabadya kwikala na muwa bwa looso.

Ta kwi muntu mulombene kupela’shi lufu ‘talukwata bantu boso,’ bu abyakula Bible nya. Byabya, kwi kingi kintu ki munda mwetu akishalaa na muwa kunyima kwa lufu su? Bantu bebungi be kukumina’shi oolo, na abamba’shi munda mwetu mwi kintu kishi’akifwiyaa kyabetanyina—​bu anyima. Bino bi kulesha’shi Efile Mukulu badimbile Adame. Mu mushindo kinyi? Mwanda su kwi kintu ki munda mwetu akitungunukaa na kwikala na muwa mu ungi mushindo kunyima kwa lufu, lufu talubadya kwikala bu kibawe kya mulwisho bu bibambile Efile Mukulu nya. Bible akula’shi: “Efile Mukulu teuku kudimba.” (Beena-Ebelu 6:18, EEM) Anka, Satana ngi badimbile nsaa ibalungwile Eeva’shi: “Binyibinyi tanukafu’nwe.”​—Kibangilo 3:4, EEM.

Bino abibwesha luno lukonko: Su dilongyesha dya’shi muntu tafwiyaa ndimeene pa mwanda wa madimi, byabya nkinyi akikitshikaa binyibinyi nsaa ayifu muntu?

BIBLE MMUTUULE MYANDA MU MULONGO

Mukanda wa Kibangilo awakula bino pabitale kupangibwa kwa bintu: ‘Yehowa Efile Mukulu nkubumba muntu na lufuufi lubaadi mwate ku nsenga. Aye nkupwila muuwa mu minongye ya mpembe yaaye, ngi aye naamu nkufika muntu atala.’ Kishima “muntu atala” mbekyaluule ku kishima kya mu kina Ebelu ne’phesh, akipushisha’shi “kipangwa ki na muwa.”​—Kibangilo 2:7.

Byabya, Bible alesha kalolo’shi, bantu ta mbapangibwe na anyima shi’afwiyaa nya. Anka, muntu ooso nyi “nkipangwa ki na muwa.” Ngi bwakinyi, we kukimba na moobe moso, twe mulombene kupeta verse su ngumune mu Bible mwi kishima “anyima shi’afwiyaa” nya.

Bible takula’shi muntu e na anyima shi’afwiya, byabya, bwakinyi bakata ba bipwilo bebungi bakwete kulongyesha uno mwanda wikutwene na abyakula Bible? Lwalulo lwa ku luno lukonko alwitutwala mu Ejiipitu a kala.

KUPALAKANA KWA DILONGYESHA DYA BA MPANGANO

Hérodote, muntu a mu Greke mufunde myanda ya kala badi kwanka mu siekele a katano K.B.B., bambile’shi bena Ejiipitu abadi “bantu ba kumpala ba kutusha dilongyesha dya’shi muntu e na anyima shi’afwiyaa.” Bena Babilone nyi bangi bantu babadi na kipikwa kya kukwatshishena binangu bya’shi anyima tafwiyaa kubanga ku kala. Kubanga pabafikile Aleksandre mukulu bu nfumu a maumbo oso a mu Moyen-Orient mu kipwa kya 332 K.B.B., basha binangu bena Greke abadi bapalakashe dino dilongyesha, na dibadi dipalakane bukidibukidi mu ampire mushima a bena Greke.

Twe mulombene kupeta verse su ngumune mu Bible mwi kishima “anyima shi’afwiyaa” nya

Mu siekele a kumpala B.B., kubadi bisaka bibidi bikata bya bena Yuuda, ba Esséniens na ba Fadiseo, abadi abalongyesha’shi anyima atungunukaa na kwikala na muwa kunyima kwa mbidi kufwa. Mukanda wa Jewish Encyclopedia awamba’shi: “Dilongyesha dya anyima shi’afwiyaa nditwele mwi bena Yuuda pa mwanda wa kushala pamune na bena Greke bikishekishe kukiila ku malongyesha a Platon.” Mu mushindo umune, Joseph mufundji a myanda ya kala mwina Yuuda, badi kwanka mu siekele a kumpala bambile’shi dino dilongyesha ta nditukile mu Bifundwe nya, anka nditukile “mu malongyesha a bena Greke,” na badi mwitanyine byanka bu myanda ya malenganyi ibabadi abakula kwi bantu abalondo myanda ya madimi.

Bu bibadi abyende na kupalakana bipikwa bya bena Greke, bena Kidishitu ba madimi ababangile kukumina malongyesha a ba mpangano. Jona Lendering mufundji a myanda ya kala, bambile’shi: “Dilongyesha dya Platon dya’shi anyima eetu badi mu mbalo ibuwa na binobino bafiki mu kushala mu uno ndumbulwilo mwi myanda ibubi dibadi dipushene na malongyesha a bena Kidishitu ba madimi.” Ngi bwakinyi kipwilo kya “bena Kidishitu” ba madimi kibadi kikumine dilongyesha dya ba mpangano dya’shi anyima tafwiyaa, adyo nkufika dilongyesha dikata dya mu kino kipwilo.

“[BYA] BINYIBINYI ABINWIKASHA BANTU BALUNGANTU”

Mu siekele a kumpala, Mpoolo mutumibwa batushishe dino elango: “Kikudi akyakula’shi mu bipungo bya nfudiilo, bamo bantu abatunu lukumiino, balamate baasha madimi be na ndambukisho ayifiki kwi [ba demo, NWT].” (1 Timote 4:1) Ano mayi nga binyibinyi! Dilongyesha dya anyima shi’afwiyaa nyi ndimune dya ku “ndambukisho ayifiki kwi [ba demo].” Dino dilongyesha ta di mu Bible nya, na ndituukile ku bipwilo bya ba mpangano bya kala na ku myanda ya mpwandikishi ya bantu.

Biya byoso, bwa’twe Yesu bambile’shi: “Anukauku [bya] binyibinyi, na [bya] binyibinyi abinwikasha bantu balungantu.” (Yowano 8:32) Ku bukwashi bwa kiukilo kya binyibinyi bya mu Bible, twi batushibwe mu bupika bwa malongyesha aasabulusha Efile Mukulu na bwa bikitshino byabalambukisha bantu mu bipwilo bibungi bi mu nsenga ishima. Na dingi, bya binyibinyi bi mu Eyi dy’Efile Mukulu abitutuusha mu bupika bwa bipikwa abikwatshisha moo pabitale bantu bafwe.​—Tala kashibo akamba’shi: “ A bafwe be kunyi?

Mupangi eetu tabadi na mpàngo ya’shi bantu bakite penda bipwa 70 sunga 80 bwa’shi kunyima tukekale na muwa wa ikalaika mu ungi mushindo nya. Mpàngo yaye ya ku kibangilo ibadi ya’shi bantu bekale na muwa wa ikalaika pano pa nsenga bu bana baye abamukookyela. Ino mpàngo yaye ikata bwa bantu ayilesha bi bukata bwa kifulo kyaye, na tangishintulukye nya. (Malakii 3:6) Abitunyingisha ku mashimba patupusha ano mayi ababadi bayookyele mufundji a misambo aamba’shi: “Balulame [abapyana nsenga], abemushala looso.”​—Misambo 37:29.