Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Praslin, mu Seychelles, mbalo ibabamwene bu lupango lwa Edene kwi Gordon mukata a basalayi mu kipwa kya 1881

Mpaladiso pa nsenga​—mmwanda wa mpwandikishi su ngwa binyibinyi?

Mpaladiso pa nsenga​—mmwanda wa mpwandikishi su ngwa binyibinyi?

Mpaladiso! Kino ngi kishima kibuwa kyabafundaa mu mikanda ya bantu abende mu nyendo bwa kwibatakula bwabadya kwenda ku mbalo ibuwa i kula bwabadya nkekisha na kwilwankana nkalakashi na myanda yoso ibubi yabadi nayo. Anka, bu byatuuku atwe boso, nsaa yabaluka ku mashibo aabo, abatungunuka nka na kufumankana na myanda yabalekyele.

Sunga mbyabya, atwikalaa na lukalo lwi bukopo lwa kwikala mu mpaladiso. Ngi bwakinyi twi kwiyipusha’shi: ‘“mpaladiso” nyi mwanda wa mpwandikishi ausankishaa bantu su? Su mbyabya, bwakinyi bantu bebungi be na lukalo na mpaladiso? Mpaladiso akekala kwanka binyibinyi su?’

MWENENO A BANTU BEBUNGI PABITALE MPALADISO

Munda mwa bipwa bibungi, bantu mbaleshe’shi be na lukalo lwa kuuka myanda ibungi pabitale mpaladiso. Bantu bebungi abekalaa na muloo nsaa yababadika mu Bible pabitale ‘lupango mu Edene, lubadi dyaa kutunduka-nguba.’ Nkinyi kibadi kilongamishe luno lupango? Mu Bible abakula’shi: “Yehowa Efile Mukulu nkumenesha mu nsenga mitshi ibuwa kumona na bikuba bi malaka kudya.” Luno lupango lubadi mbalo ibuwa bukile. Kingi kintu kikile buwa kibadi mwanka, “munkatshi mwa lupango mubaadi mutshi wa muuwa.”​—Kibangilo 2:8, 9.

Na dingi, mu mukanda wa Kibangilo mbatemune myela ikata inanka ibadi ayalaala mu luno lupango. Ibidi ya ku ino myela i kwanka mpa na lelo uno—mwela wa Tigre (sunga, Hiddekel) na mwela wa Efrate. (Kibangilo 2:10-14) Ino myela ibidi ikwete kwalala mu senga ya Perse a kala yabetanyina binobino bu eumbo dya Irak.

Abipushika kalolo’shi, mpaladiso badi pa nsenga, badi mu kipindji kya nsenga ya bena Perse. Mu nshibo yabalaminaa bintu bya kala yabetanyinaa bu Philadelphia Museum of Art, i mu Pennsylvanie mu États-Unis, mwi mufungofungo ubabadi bakite kwi bena Perse mu siekele a 16, mwanka mwi kifwatulo akilesha lupango lwi na mitshi na bilongo. Kishima kya mu ludimi lwa bena Perse akipushisha “lupango” akipushisha dingi’shi “mpaladiso,” na bintu bi mu kino kifwanyi abilesha myanda yooso ibuwa yabadi baleshe mu Bible pabitale lupango lwa Edene.

Byabya, mu ndimi na bipikwa bibungi bi mu nsenga ishima, mbemulonde mwanda wa mpaladiso. Pabadi bantu abende na kupalakana mu bingi bipindji bya nsenga, babadi nka balamine mwanda wa mpaladiso a ku kibangilo. Anka, pa mwanda wa kukila kwa mafuku na bipikwa bya mu ma mbalo abadi bashale, mbende na kushimisha kifwanyi kibuwa kya uno mpaladiso. Mpa na lelo uno, bantu bebungi abayitanyinaa mbalo ibuwa ngofu bu mpaladiso.

BANTU ABAKIMBI MPALADISO

Bangi bantu abakimbulaa myanda abakula’shi mbapete mbalo ibaadi mpaladiso badi mushimine. Bu kileshesho, Charles Gordon, mukata a basalayi a mu Grande-Bretagne, pabadi mwende mu eumbo dya Seychelles mu kipwa kya 1881, badi mukaanye ngofu pa kumona buwa bukalabale bwa lupango lwa Vallée de Mai—​binobino ndwikale mbalo ikata yabakwete kubandjila mu nsenga ishima—badi mwakule’shi luno ndjo lupango lwa Edene. Mu siekele a 15, Christophe Colomb badi mumone’shi tadi pepi na kufumbula mbalo ibadi lupango lwa Edene pabafikile mu kisangi kibabadi abetanyina bu Hispaniola, binobino abekitanyina bu République dominicaine na Haiti.

Mu ungi mukanda wa myanda yakala wi kwanka lelo uno wabetanyinaa bu Mapping Paradise, mwi ma kalata a nsenga mwabadi basole bipindji bya nsenga bya kala bikile pa 190, bibungi bya ku byanka abilesha Adame na Eeva pabadi mu Edene. Munkatshi mwa ano ma kalata mwi kalata kelekene na angi ooso ka mu siekele a 13 ka mu maniskri a Beatus de Liébana. Munkatshi mwako mwi kashibo kabadi basole mpaladiso. Mu kino kifwatulo kya mpaladiso amwalaala ino myela ikata inanka : “Tigre,” “Efrate,” “Pishone,” na wa “Giyone,” na mwela ooso ubadi ku dimune dya ku matungi ananka. Bino bibadi abilesha pangi kupalakana kwa bipwilo bya bwina Kidishitu mu matungi ooso ananka a nsenga. Bino bifwatulo abilesha’shi sunga byekala’shi bantu tabauku kalolo mbalo ibadi Mpaladiso, mu binangu byabo bakii nka balamine’shi ibadi mbalo i buwa bukile.

John Milton, ngomba a mu Angleterre badi kwanka mu siekele a 17, badi mwende nkumo pa mwanda wa musambo waye ubadi mwimbe Mpaladiso badi mushimine, ubadi wimene pa mwanda wi mu mukanda wa Kibangilo wa mulwisho wa Adame na kubingibwa kwaye mu lupango lwa Edene. Mu uno musambo badi muleshe mulayilo wa kwalwisha bantu muwa wa ikalaika pa nsenga, aye nkwamba’shi: “Mu aa mafuku nsenga yoso ishima ayikekala mpaladiso.” Kunyima kwa papa, Milton bafundile kangi kapindji ka musambo kabadi na mutwe wa manda awamba’shi Mpaladiso balukila.

BANTU ABASHINTUULA BINANGU BYABO

Abimweneke kalolo’shi mwanda wa mpaladiso badi mushimine nyi mwanda wi na muulo ukata mu binangu bya bantu ba mu bipungo byoso. Byabya bwakinyi bantu abakatusha binangu ku lukulupilo lwa mpaladiso pa nsenga? Mukanda wa Mapping Paradise aulesha’shi bantu abakatusha binangu byabo ku mpaladiso mwanda, “bakata ba bipwilo . . . mbakatushe binangu byabo mu kukimba kwa mbalo ibadi mpaladiso.”

Bantu ba mu bipwilo bibungi abebalongysha’shi mbalo yabo ikata yabakashala bwa loso nyi mwiyilu, tabakekala na muwa wa ikalaika mu mpaladiso pa nsenga nya. Anka, mu mukanda wa Misambo 37:29, Bible akula’shi: “Balulame [abapyana nsenga], abeemushaala looso.” Bu bikale’shi lelo uno nsenga ta i mpaladiso, twi kukulupila’shi uno mulayilo aukalombana naminyi? *

MPALADISO PA NSENGA YOSO ISHIMA NYI MWANDA WA BINYIBINYI

Yehowa Efile Mukulu, bapangile Mpaladiso a kumpala, mmwitulee’shi akyebe kwalusha mpaladiso badi mushimine. Mu mushindo kinyi? Tentekyesha bino bibetulungwile Yesu bwatudya kuteka: “Bufumu boobe bufikye, kyokyebe kikitshikye pa nsenga, mumune na mwiyilu.” (Mateo 6:10) Buno Bufumu nyi mbulamatadi abakunkusha kwi Yesu Kidishitu akapyana mafumu ooso a bana ba bantu. (Ndanyele 2:44) Apakamunana buno Bufumu, kikyebe ky’eshimba dy’Efile Mukulu kya kwikasha nsenga mpaladiso “akikalombana.”

Mafuku ebungi kumpala, abadi bayookyele mutemuki Yeeshaya bwadya kupatuula abikekala nshalelo mu Mpaladiso atutengyela, mwabakakatusha ngoshi na mishikwa bi munkatshi mwa bantu lelo uno. (Yeeshaya 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23) Atukutekye bwa’shi obande kwata nsaa ipeela bwa kubadika ano ma verse mu Bible oobe. Kukita bino akukushinkamisha myanda yooso yabadi balumbulwile bantu be na kukookyela kwi Efile Mukulu. Bantu abakekala kwanka mu kino kipungo abakekala na muloo wa kwikala mu mpaladiso na kukuminyibwa n’Efile Mukulu, ino myanda ibuwa ibabadi bashimishe kwi Adame.​—Kibafumbwilwe 21:3.

Bwakinyi twi kwikala bashinkamishe’shi lukulupilo lwa Mpaladiso pa nsenga ta mwanda wa mpwandikishi kadi nyi mwanda wa binyibinyi? Mwanda Bible etulungula’shi: “Eulu nyi . . . dya Yehowa, anka nsenga mmwiyipe bantu.” Mwanda wa “Mpaladiso pa nsenga” nyi ngumune wa ku myanda ‘yabadi balee kumpala kwa bipungo byooso kwi Efile Mukulu shadimbaa.’ (Misambo 115:16; Tite 1:2) Mpaladiso nyi ndukulupilo lwa ikalaika lwi buwa bukile lwabadi betulee mu Bible

^ par. 15 Abitusankisha ngofu pa kusangana’shi mu Koran, mu verse a 105 a sura 21, mu mukanda wa Al-Anbiya’ [Batemuki], mbafunde’shi: “Bantu balulame be munkatshi mwa bafubi bande abakapyana nsenga.”