Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Oukanga uno mwanda su?

Oukanga uno mwanda su?

Bwakinyi Ninive a kala abaadi abamwitamina bu “lupata lwa baa-sha mufubo wa kupongoola mase”?

Kifwatulo akilesha beena ngoshi bakwete kwela mitwe ya beshikwanyi mbalo imune

Ninive baadi epata dya eumbo dya Aasiriya. Lubaadi lupata lwi na mashibo akata a banfumu na mashibo a bitumbwilo, bilayi bikata, na mbumbo ila. Naume ungi mutemuki mwina Ebreeyi baadi mwakule pabitale luno lupata shi: ‘Ndupata lwa baa-sha mufubo wa kupongoola mase.’​—Naume 3:1.

Bibakwile mbya binyibinyi, mwanda bifwatulo bibaadi ku nshibo ya Nfumu Senakeribe abishinkamisha buntomboshi bwa beena Ninive. Kingi kifwatulo akilesha muntu atukula edimi dya mwina lukanu abadi baladishe mu nsenga. Kingi kifundwe akilesha shi abaadi abeele beena lukano ma ndobo ku mpembe sunga ku milomo bebakakanga na myoshi. Abaadi abebafwadika dingi mitwe ya banfumu baabo bu mabwe a mu nshingo.

Ungi mufundji a myanda ya mu Aasiriya abetamina bu Archibald Henry Sayce alesha buntomboshi bubaadi abutuuku kunyima kwa kukwata kibundji kampanda shi: “Abaadi abayibaka piramide na mitwe ya bantu bwa kulesha shi pekeele pakile kilobo kampanda; baana balume na baana bakashi abaadi abebashiiki kaalo abatala sunga kwibalama bwa kwibamwesha mpombo; balume abaadi abebatundjika, abebabambula bikoba, kwibatubula meso, sunga kwibatshiba maboko na mikoolo, mpa na kwibatukula matwi sunga kwibatshiba mapembe.”

Bwakinyi beena Yuuda abaadi abebaka lupòòpo ku bukunkula bwa musaka wa mashibo aabo?

Efile Mukulu baadi mwelele beena Yuuda mwiya awamba shi: “Su webaka nshibo ipya, okite lupòòpo ku bukunkula bwa musongye: byaabya twekala na kilumbu kya masaku kampanda, su muntu ekala mupone kwanka.” (Miiya Ikituulwe 22:8) Kukimba kusuuka masaku mu uno mushindo kubaadi na muulo, mwanda bifuko bya beena Yuuda kala bibaadi abikitshi midimo ibungi kunundu kwa mashibo aabo.

Mashibo ebungi a beena Isaleele abaadi na mitondo ibaatakane. Kunundu kwa nshibo kubaadi bu mbalo ibuwa ibaadi bantu abekukamina bwa koota kanya, kukisha kapapi, sunga kukita mifubo ya mu nshibo. Mwishipo, kunundu kwa nshibo kubaadi bu mbalo ibuwa ya kulaala. (1 Samwele 9:26) Bakidime abaadi ebekwanyika ntete kumpala kwa kwiyitwa sunga kwanyika tumuma twa nfinyo na bikuba bya nfigiye.​—Yooshwa 2:6.

Abaadi dingi abakamina kunundu kwa nshibo bwa kulangwila Efile e’eyendo, pangi mpa na mankishi. (Neemi 8:16-18; Yeelemiya 19:13) Mpyeele mutumibwa baadi mukamine ku kitenta kya kunundu kwa nshibo mu midi bwa kuteka. (Bikitshino 10:9-16) Su mbekupuute masaki a mutshi wa nfinyo sunga malala, kunundu kwa nshibo nkulombeene kwikala bu mbalo ikile buuwa bwa kwikisha.

Ungi mukanda (The Land and the Book) aulesha shi, ku mashibo a beena Isaleele abaadi beele bitenta sunga bikamiino bwa kukamina kunundu kwao, “ku bukunkula bwa nshibo, kadi mu lupango.” Byabya muntu baadi na mushindo wa kwika kushii kutwela mu nshibo. Bino mbilobeene kupatuula kibaadi akilesha elango dya Yesu pabitale akitungu kukita bukidi bwa kusuuka kubutulwa kwa kibundji shi: “Yawa aikala pa kitenta kya nshibo taikanga bwa kwata kyaadi nakyo mu nshibo yaaye nya.”​—Mateo 24:17.