Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

“Nwi tumonyi twande”

“Nwi tumonyi twande”

“Yehowa amba shi, ‘Nwi tumonyi twande.’”​—YESH. 43:10.

1, 2. (a) Kwikala kamonyi akupatuula kinyi, na mmushindo kinyi wi bintu na bantu abapalakashaa myanda ayikitshika mu nsenga balwishe myanda ya bantu? (b) Bwakinyi Yehowa te na lukalo na bantu sunga bintu abipalakashaa mikandu mu nsenga ishima?

KWIKALA kamonyi akupatuula kinyi? Ungi mukanda aupatuula bishima awamba shi: “Nyi mmuntu bamono mwanda kampanda na bakula byabya bikitshikye.” Bu kileshesho, mwiumbo dya Pietermaritzburg mu Afrique du sud, mwi jurnale abetanyina bu The Witness bapu kutuuka munda mwa bipwa bikile pa 160. Dino eshina ndilombane mwanda kepatshilo ka jurnale nyi kwakula myanda ya binyibinyi ikwete kukitshika mu nsenga. Bafundi ba The Witness abaadi balee shi uno jurnale akyebe kubwela “bya binyibinyi, binyibinyi byooso, na penda bya binyibinyi.”

2 Kadi, bantu sunga bintu abipalakashaa myanda ikwete kukitshika mu nsenga mbilwishe myanda i na muulo ukata itale myanda ya bantu. Nyi bwakinyi Efile Mukulu sha bukome booso baadi muleshe ku bukwashi bwa mutemuki aye a kala Ezekyele shi: “Bisamba abyuku shi ne Yehowa.” (Ez. 39:7) Kadi Nfumu a eyilu na nsenga te na lukalo lwa bantu sunga bintu abipalakashaa mikandu ya myanda ya pa nsenga nya. E na Batemwe peepi na midiyo mwanda bakwete kulungula bantu ba mawumbo ooso pabimutale na pabitale mushindo ubaadi mukitshine bantu myanda kala na wakwete kwibakitshi lelo uno. Kino kibumbu kya Batemwe bakwete kuukisha dingi milayilo y’Efile Mukulu itale myabi yakyebe nkafwishila bantu mu mafuku e ku mpala. Patutulu uno mufubo pa mbalo ya kumpala, atulesha binyibinyi shi twibalombene eshina ditupe Efile Mukulu, bu byabidi bileshibwe mu Yeeshaya 43:10 shi: “‘Yehowa amba shi, ‘Nwitumonyi twande, mufubi ande andi musangule.’”

3, 4. (a) Mmafuku kinyi abaadi Balongi ba Bible baate eshina dipya, na mushindo kinyi ubaabadi bapushe bwa dyadya eshina? (Tala kifwatulo ki kumbangilo kwa mwisambo.) (b) Nkonko kinyi yatukyebe kutaluula binobino?

3 Nyi mwabi ukata wakwikala n’eshina dya Yehowa, aye “Mulopwe a ikalayika,” kwete kwamba shi: “Dyadya nyi eshina dyande dya ikalayika, dyabadya kunyitâmina kwi bantu mpâ na ku bipungilo byabo byooso”! (1 Tim. 1:17; Efi. 3:15; tala na Mulungudi 2:16.) Mu 1931, balongi ba Bible abaadi baate eshina dya bu Tumonyi twa Yehowa. Kunyima, mu uno jurnale mubaadi mutukye mikanda ibungi ya kutumbula. Kangi kakongye ka mu Canada kabaadi kafunde shi: “Mukandu wibuwa wa shi twi ‘Tumonyi twa Yehowa’ awitusangasha ngofu, na awitupa dingi kitshibilo kya kwikala bakumbene eshina dyetu dipya.”

4 Mushindo kinyi oodi mukumbene kulesha lutumbu bwa mwabi wa kwikala n’eshina dy’Efile Mukulu? Dingi we mulombene kulesha verse abadi baate eshina dyetu dya bu Tumonyi twa Yehowa?

TUMONYI TWA YEHOWA MU MAFUKU A KALA

5, 6. (a) Mu mushindo kinyi ubaadi baledi beena Isaleele bu Tumonyi twa Yehowa? (b) Ngungi mwanda kinyi ubaabadi batekye banambutwile beena Isaleele, na bwakinyi uno mwanda ngutale banambutwile lelo uno?

5 Beena Isaleele ba mu mafuku a Yeeshayi abaadi “Tumonyi” twa Yehowa, na mwilo ushima ubaadi “mufubi” a Efile Mukulu. (Yesh. 43:10) Mushindo umune ubaadi baledi beena Isaleele abatuusha bu kamonyi mpa kulongyesha bana babo pabitale myanda ibaadi Efile Mukulu mukitshine bankambwa babo. Bu kileshesho, nsaa ibaabadi bebatumine eyi dya kukita kidibwa kya Lukilo, abebalwingwile shi: “Apenwipisha bana benu shi ‘Kino nkinyi, kino nkipikwa kinyi kyanukitshi?’ anwamba shi mmulambu wa Pasaka bwa Yehowa, aye bakidile kumpala kwa mashibo a bana ba Isaleele mu Ejiipitu, pabatutshile Ejiipitu na pabaposweshe bifuko byetu.’” (Efi. 12:26, 27) Bano baledi abaadi pangi bapatulwile bana babo shi nsaa ibaadi Moyiise mufikye kwi nfumu a mu Ejiipitu musango wa kumpala bwa kuteka matalwa bwashi beena Isaleele bakalangwile Yehowa mu kabaaka, Faraone baadi mwaluule shi: “Yehowa nanyi bwandja kutemesha eyi dyaye, pa kuleka Isaleele ende?” (Efi. 5:2) Oolo, abimweka shi kunyima kwa bipupa ekumi bipwe kutuuta nsenga ya Ejiipitu na kunyima kwa beena Isaleele kupashibwa ku kibumbu kya basalayi ba beena Ejiipitu ku Kalunga kamonga, lwaluulo ku lukonko lwa Faraone lubaadi lupushikye kalolo kwi booso. Yehowa baadi​—na mwikale—​sha bukome booso. Na dingi, mwilo wa Isaleele ubaadi umone na meso awo shi Yehowa nyi Efile Mukulu a binyibinyi na alombashaa milayilo yaye.

6 Beena Isaleele abaadi na muloo wa kwikala n’eshina dya Yehowa abaadi binyibinyi abalondela bana na benyi abaadi bu bapika ku mashibo abo ino myanda ya kukanya. Ungi mwanda wi na muulo, abaadi bebalungule bwa kulambukisha bana baabo bwashi batumikile miiya y’Efile Mukulu itale kwikala beselele. Yehowa bambile shi: “Ikalayi beeselele, mwanda ami Yehowa Efile Mukulu enu ne eselele.” (Lv. 19:2; Miy. 6:6, 7) Kino nkileshesho kibuwa kwi baledi beena Kidishitu lelo uno, be na kitungo kya kulongyesha bana bana babo myanda italale bwiselele, bwa kwibakwasha bwashi batumbishe eshina dy’Efile Mukulu sha ntumbo!​—Badika Myeele 1:8; Beena-Efeeze 6:4.

Kulongyesha bana betu pabitale Yehowa akutumbisha eshina dyaye (Tala paragrafe 5, 6)

7. (a) Nsaa ibaadi beena Isaleele mbalamate kwi Yehowa, bibaadi na bukitshishi kinyi kwi miilo ibaadi ibefunyishe? (b) Mbushito kinyi bwi nabo bano booso be na eshina dy’Efile Mukulu?

7 Byabya, nsaa ibaadi beena Isaleele na bulamate abaadi abatuusha bu kamonyi bwibuwa bw’eshina dy’Efile Mukulu. Abaadi bebalungule shi: “Miilo yooso y’eumbo ayimono shi eshina dya Yehowa di mwanudi, paapa ayikutshinyi.” (Miy. 28:10) Kadi, beena Isaleele abaadi bakutwe bulamate. Nsaa na nsaa abaadi abalangwila ma nkishi abadi bakite kwi bantu. Na dingi, bu bibaabadi abalangwila b’efile ba beena Kanaana, abafikile bantu basha kifita, ababangile kulambula bana babo na kukyengesha balanda. Bino abitupa dilongyesha dikata dya kushala beselele misusa yooso bwa kwambula yawa Mukile Bwiselele, sh’eshina dyatudi nadyo!

“TALAYI! NAKYEBE KUKITA KINTU KIPYA”

8. Mudimo kinyi ubaadi Yehowa mupe Yeeshaya, na nkinyi kibaadi Yeeshaya mukite?

8 Yehowa baadi mutemukye mwanda wa muloo wa kupososha bantu ku bupika autunganga shi mwilo wa Isaleele umone. (Yesh. 43:19) Shapitre isamombo ya kumpala ya mukanda wa Yeeshaya ngikale madimusho pabitale mpombo ibaadi na kya kufwila Yeelusaleme na bibundji bimwifunyishe. Yehowa, aye atalaa mu mashimba, balungwile Yeeshayi bwa kutungunuka na kwibadimusha sunga byekala shi tabakyebe ku mutemesha nya. Yeeshaya baadi mukalakashwe na baadi ayipusha shi mwilo w’Efile Mukulu aushala kushi kwilanga ku mashimba mpaa na mu mafuku bungi kinyi. Efile Mukulu bamwalulwile shi: “Nyaa na apakekala mpàta isasulwe, ishale bisumanga, mashibo ashi bantu, nsenga ilwishibwe yashala kaume.”​—Badika Yeeshaya 6:8-11.

9. (a) Mushindo kinyi ubaadi ulombane butemuki bwa Yeshayi? (b) Mwanda kinyi wi kwanka lelo uno, awitutekye bwashi twikale bapasukye?

9 Yeeshaya baadi mupete uno mufubo mu kipwa kya nfudiilo kya bufumu bwa Ozyase, sunga bipwa peepi na 778 Eb.Y.K. Baadi mutungunukye na kukita mudimo waye wa bu mutemuki munda mwa bipwa 46 mpa na kunyima kwa 732 Eb.Y.K., mu bufumu bwa Ezekyase. Kubaadi kukile bipwa 125 kumpala kwa kubutula Yeelusaleme mu 607 Eb.Y.K. Byabya, abaadi bapwe kulungula bafubi b’Efile Mukulu akikyebe kukakitshikila mwilo wabo mu mafuku aafiki kumpala. Lelo uno, Yehowa mupwe kulungula dingi bafubi baye myanda ayifiki kumpala. Kasha Kitenta kya Mulami kyabanga kutuuka takudi bipwa 135, kikwete kudimusha bantu abekibadikaa bwa kwikala bapasukye mwanda nfudilo a bufumu bwibubi bwa Satan taadi peepi na abebupyana kwi bufumu bwa bipwa kinunu bwa Yesu Kidishitu.​—Bif. 20:1-3, 6.

10, 11. Nkulombana kinyi kwa butemuki bwa Yeeshaya kubaadi beena Isaleele bamone mu Babilone?

10 Beena Yuuda bebungi basha kukokyela abaadi betuule mushi mwa matalwa a beena Babilone abaadi bapande ku kabutu ka Yeelusaleme na abayile mu bupika ku Babilone. (Yel. 27:11, 12) Bipwa 70 kunyima, bafubi b’Efile Mukulu abaadi bamone kulombana kwa butemuki abukemesha abwamba shi: “Pushayi abyakula Yehowa, aye Mupashi eenu, Eeselele a Isaleele: ‘Pa mwanda wenu naatakula muntu ku Babilone, akatshokole bibao byoso bya bîbi.’”​—Yesh. 43:14.

11 Mu kwipushena na bwabwa butemuki, mwanda wa kukanya ubaadi ukitshikye bufuku mu mweshi w’Ekumi mu 539 Eb.Y.K. Nsaa ibaadi nfumu a beena Babilone na bangi bakata abatomena malofu mu malonga eselele abaabadi baate mu ntempelo a ku Yeelusaleme na balangwilanga b’efile babo ba ma nkishi, bilwilo bya basalayi ba beena Meede na beena Perse bibatshokwele Babilone. Bipwa bibidi kunyima, mu 538 sunga 537 Eb.Y.K., Siruse baadi mutshokole babilone, batumine eyi bwashi Beena Yuuda balukye bwa kwibakuula ntempelo a Efile Mukulu mu Yeelusaleme. Bino byooso abaadi bapwe kwibitemuka kwi Yeeshaya, mpa na mulayilo wa Yehowa wa shi akakwasha na kulama bafubi baye bapwe kwilanga pabalukiila mu Yeelusaleme. Efile Mukulu baadi mwibetanyine shi “mwilo wandi mwilumbulwile autumbisha nkumo yande.” (Yesh. 43:21; 44:26-28) Abo abaapu kukatuka ku bupika na kwibakuula ntempelo a Yehowa mu Yeelusaleme, abamwene shi Yehowa, Efile Mukulu umune a binyibinyi, akumbashaa eyi dyaye misusa yooso.

12, 13. (a) Mbanyi abaadi munkatshi mwa bena Isaleele pa kwibakuula kwa lulangwilo lwa Yehowa? (b) Nkinyi kyabatekye “ingi mikooko” ikwete kukwatshishena “Isaleele a Efile Mukulu,” na ndukulupilo kinyi lwabadi nalo?

12 Binunu bya bantu bashi beena Isaleele abaadi munkatshi mwa wawa mwilo, na kunyima bangi bantu ba ingi miilo abaadi balamate beena Yuuda. (Esd. 2:58, 64, 65; Est. 8:17) Lelo uno, “kibumbu kikata kikile” kya “ingi mikooko” ya Yesu kikwete kukwatshishena beena Kidishitu bashingwe mwimu, abo bekale “Isaleele a Efile Mukulu.” (Bif. 7:9, 10; Yo. 10:16; Gal. 6:16) Kibumbu kikata kikile namu nkipete eshina dya bu Tumonyi twa Yehowa.

13 Mu bipwa Kinunu bya Bufumu bwa Kidishitu, kibumbu kikata kikile akikapeta muloo wi kasha wa kulungula baaba abakasanguka akipatuula kwikala Temwe a Yehowa mu mafuku a ku nfudiilo kwa uno ndumbulwilo a myanda. Kadi atukakitshi bino nka su atulesha binyibinyi shi twibakumbene eshina dyetu binobino na su atwitatshisha bwa kushala beselele. Na dingi, sunga twakita naminyi, abitungu twikale efuku dyooso atutekye kulekyelwa kwa milwisho mwanda wa kukutwa bwiselele, na kuuka shi twi beene milwisho na bu byatudi bapebwe mwabi wa kwitanyibwa mw’eshina dya Yehowa nyi nkinemo kikata ki kasha.​—Badika 1 Yowano 1:8, 9.

AKIPATUULA ESHINA DY’EFILE MUKULU

14. Eshina Yehowa adipatuula kinyi?

14 Bwa kutamisha lutumbu lwetu bwa kinemo kya kwikala n’eshina dy’Efile Mukulu, bibuwa tunangushene pa kyadipatuula. Eshina dy’Efile Mukulu dyabadi baluule bu “Yehowa” adifiki ku verbe a mu kina Ebreeyi mulombeene kulesha kikitshino na mbalombeene kumwaluula bu “kwikala.” Byabya, eshina dya Yehowa adipatuula “yawa afwishaa.” Kino kipatulwilo akilesha kalolo mudimo wa Yehowa wa bu mupangi a eyilu na nsenga na bipangwa bi na kinangu na wa bu mukumbashi a mpàngo yaye. Anka bu abilesha myanda, kwete kutungunuka na kukita bwashi akikyebe eshimba dyaye na mpàngo yaye bilombane kushi muntu a kwibikutshishwa, sunga Satana tebya kutompa kukutshishwa akikyebe eshimba dy’Efile Mukulu kikwete kwenda na kulombana ku kapela kapela.

15. Mmushindo kinyi ubaadi Yehowa muleshe kintu kimune kya bumuntu bwaye bu byabidi bileshibwe mu kipatulwilo ky’eshina dyaye? (Tala kashibo akamba shi: “ Eshina dimulombanyine.”)

15 Nsaa ibaadi mupe Moyiise mudimo wa kutuusha mwilo w’Efile Mukulu mu Ejiipitu, Yehowa baadi muleshe kintu kimune kya bumuntu bwaye pa kufuba na kishima akilesha eshina dyaye, na uno musango baadi akula pa mbalo ya muntu akumpala. Bible amba shi: “Efile Mukulu balungwile Moyiise shi: ‘Nakeekala kyooso kyankeekala’ [sunga, “Nankeekala kyooso kyankumiina kwikala”]. Na balombeeshe shi: “Kalungule Beena Isaleele shi: “Nankeekala bantumu kwanudi.”’” (Efi. 3:14; NWT, mayi e kuushi kw’esaki.) Byabya, Yehowa mu nshalelo yooso, akeekala kyooso akitungibwa bwa kulombasha mpàngo yaye. Kwi beena Isaleele abaadi mu bupika, baadi bu Mupaashi, Mulami, Mukunkushi, na Muntu baadi alombasha nkalo yabo ya ku mbidi na ya mu kikudi.

TULESHEYI LUTUMBU

16, 17. (a) Mushindo kinyi watudi bakumbene kulesha lutumbu bwa mwabi wa kwikala n’eshina dy’Efile Mukulu? (b) Nkinyi kyatukyebe kutaluula mu mwisambo aufiki?

16 Lelo uno, Yehowa kyatungunuka na kukita myanda ayipushena na akipatuula eshina dyaye pa kwitukumbashila nkalo yetu yooso ya mu kikudi na ku mbidi. Na dingi, akipatuula eshina dya Yehowa ta nkifudiile nka pa kyakumiina aye nabene kwikala nya. Nkisangishe dingi kyakwete kukita bwa mudimo aukitshi Batemwe baye bwa kukumbasha mpango yaye. Kunangushena pa uno mwanda akwitutakula bwa kwikala na nshalelo mwipushene n’eshina dyaye. Anka bu Kare e na bipwa 84 baadi mufube bu Temwe sha kishima munda mwa bipwa 70 mwiumbo dya Norvège, amba shi: “Naadi mumone shi kufubila Yehowa, Nfumu a ikalayika, na kwikala munkatshi mwa mwilo awitaminwa mwishina dyaye diselele, nyi nkinemo kikata. Kupatuula bya binyibinyi bya mu Bible misusa yooso na kumona muloo winao bantu ku meso na kutemesha kooso, nyi mwabi ukata. Bu kileshesho, abimpa muloo wibungi nsaa yanebalongyesha mudimo winao mulambu wa Kidishitu na mushindo wabadi bakumbeene kupeta muwa wa looso mu ndumbulwilo mupya a kufukama ku bukwashi bwao.”

17 Eyendo, mu angi ma mbalo bi bukopo bwa kupeta bantu abakumiina kulonga pabitale Efile Mukulu. Anka bu Kare, tokwete kupusha namu muloo ukata nsaa yopete muntu akutemesha na yopete mushindo wa kumulongyesha pabitale eshina dya Yehowa? Kadi mushindo kinyi wa kwikala Tumonyi twa Yehowa na kwikala dingi Tumonyi twa Yesu? Atukyebe kutaluula luno lukonko mu mwisambo aulondo.