Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Mufubo kinyi wi nawo bana bakashi mu mpàngo ya Yehowa?

Mufubo kinyi wi nawo bana bakashi mu mpàngo ya Yehowa?

“Bana bakashi abalungula mukandu wibuwa nyi nkilwilo kikata.”​—MIS. 68:11NWT.

1, 2. (a) Nkyabuntu kinyi kibaadi Efile Mukulu mupe Adame? (b) Bwakinyi Efile Mukulu baadi mupe Adame mukashi? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo kwa mwisambo.)

YEHOWA bapangile nsenga na mpàngo kampanda. “Mmwiyibumbe bwa badya kwimushala.” (Yesh. 45:18) Adame, muntu a kumpala abaadi mupangye baadi mupwidikye, na Efile Mukulu baadi mumupe mbalo ibuwa ya kushaala​—lupango lwa Edene. Adame baadi asepeela na mitshi yamo ibuwa, twela twa mwanka tubaadi atwalala, na nyema ya mwanka ibaadi ayasha! Kadi baadi mukutwe kintu kya muulo ukata. Yehowa baadi mwikileshe pabakwile shi: “Ta bibuwa muntu ekala bupenka, Nakyebe kumupa mukwashi mumupwandjikiile.” Ndjo Efile Mukulu nkuladisha Adame mu tulo twibungi, “batshile mufufwa umune wa mu lubafu lwaye . . . akita mwana mukashi.” Nsaa ibabukile Adame, baadi na muloo ukata! Aye nkwamba shi: “Uno ngi mufufwa wa ku mifufwa yande, na mbidi ya ku mbidi yande; abamwitanyina bu mukashi mwanda nkwi muntu mulume kwabadi bamutushe.”​—Kib. 2:18-23.

2 Mukashi baadi bu kyabuntu kikata ky’Efile Mukulu mwanda badya kwikala mukwashi mupwidikye kwi mulume. Baadi mukumbene kwikala dingi na mwabi ukata wa kutanda bana. Ndjo, “Adame nkuudika mwina kwaye eshina shi Eeva, mwanda aye nyi mwikale nyin’a ooso atala.” (Kib. 3:20) Efile Mukulu baadi mupe mulume na mukashi kyabuntu kibuwa bwi kashaa! Abaadi na mushindo wa kutanda bangi bantu bapwidikye. Mu uno mushindo, nsenga ibaadi ikumbene kufika mpaladiiso muwule na bantu bapwidikye bakumbeene kukunkusha bingi bintu bi na muwa.​—Kib. 1:27, 28.

3. (a) Bwa kupeta myabi y’Efile Mukulu, nkinyi kibaadi akitungu Adame na Eeva kukita, kadi nkiyi kibaadi kikitshikye? (b) Nkonko kinyi yatukyebe kutaluula?

3 Bwa kupeta myabi ibaabadi batuule kumpala kwabo, Adame na Eeve abaadi balombeene kukokyela Yehowa na kukumiina bukunkushi bwaye. (Kib. 2:15-17) Anka mu ino nshalelo ngi mubaabadi balombene kulombasha mpàngo y’Efile Mukulu. Bi malwa, mwanda abaadi bebadimbe “kwi nyoka a kala,” Satana, na abo nkulwishisha Efile Mukulu. (Bif. 12:9; Kib. 3:1-6) Nkinyi kibaadi buno buntomboshi bukumbene kukitshina bana bakashi? Myanda kinyi ibaadi bana bakashi ben’Efile bakite mu mafuku a kala? Bwakinyi twi kwamba shi bana bakashi bena Kidishitu ba lelo be bu “kilwilo kikata”?​—Mis. 68:11.

KIBAADI AKILESHA BUNTOMBOSHI BWABO

4. Nnamyi abaabadi batopekye mwanda wa mulwisho wa mulume na mukashi ba kumpala?

4 Nsaa ibaabadi abakyebe kumunyoka mwanda wa buntomboshi bwaye, Adame baadi mwibingishe bino: “Mukashi obompele ngi bampa kikuba kya ku mutshi, ami namu nekidi.” (Kib. 3:12) Adame baadi mupele kusemuna bushito bwa mulwisho waye na babangile kusumbwila mukashi abaabadi bamupe kwi Efile Mukulu bito byaye​—na kwi Efile Mukulu sha kifulo! Adame na Eeva booso bwabo abaadi bakite mulwisho, kadi abaadi batopekye Adame bwa kilubilo kibaabadi bakite. Ngi bwakinyi, Mpoolo mutumibwa bafundjile shi: ‘bu bibatwelele mulwisho pano pa nsenga kwi muntu umune, [Adame] na bibapetele bantu lufu ku mulwisho.’​—Lom. 5:12.

5. Kutadiila kwa Efile Mukulu bwashi bantu bekunkushe abo banabene munda mwa kipungo kampanda nkushinkamishe kinyi?

5 Abaadi bafikishe mulume na mukashi ba kumpala mu kunangushena shi tabe na lukalo lwa Yehowa bu Mukunkushi aabo. Byabya bibaadi bibweshe luno lukonko lukata pabitale Bufumu, lwa shi: Nnanyi e na matalwa a kukunkusha? Bwa kutuusha lwaluulo bwa looso ku uno mwanda, Efile Mukulu baadi mutadiile bwashi bantu bekunkushe abo banabene munda mwa kipungo kampanda. Baadi awuku shi kuno kwikunkusha akukyebe kutuusha bipeta bibubi. Munda mwa bipwa nkama, kuno kwikunkusha nkutwadile bantu makyenga ebungi. Penda mu bipwa lukama bishale, bantu peepi na 100 000 000 abekalanga bafwe mu ngoshi​—mpa na midiyo ya bana balume, bakashi na bana bashi na mwanda. Ngi bwakinyi, nkupwe kwikala kishinkamisho akilesha shi: “muntu ta nfumw’eshinda dyalondo nya.” (Yel. 10:23) Kuuka byabya akwitukwasha bwa kushinguula Yehowa bu Nfumu eetu.​—Badika Myeele 3:5, 6.

6. Mu bibundji bibungi, mushindo kinyi wabataa bana bakashi?

6 Bana balume na bakashi booso mbafumankane na makyenga a mu uno ndumbulwilo e ku matalwa a Satana. (Mul. 8:9; 1 Yo. 5:19) Angi a ku aa makyenga ngatale kukyengyeshibwa kwa bana bakashi. Mu nsenga ishima, bana bakashi peepi na 30 pa lukama abalesha shi mbebatombokyele kwi balume baabo. Mu angi ma mbalo abaataa bana balume na muulo ukamine mwanda abanangushena shi mbalombene kutamisha kifuko na kutala baledi baabo banunu na bankambwa baabo. Mu bingi bibundji namu, abaata bana bakashi bu bantu bashi na muulo, na abakashaa mayimi a bana bakashi kukila a bana balume.

7. Efile Mukulu baadi mupe bana balume na bana bakashi nshalelo e naminyi?

7 Eyendo kukyengyesha bana bakashi takusankishaa Efile Mukulu nya. Akitshinaa bana bakashi myanda na kululama kooso na kanemo. Mushindo aumonaa Yehowa bana bakashi ukwete kumwenekyela ku mushindo ubaadi mupangye Eeva muntu mupwidikye e na ngikashi ayimwikasha bu mukwashi a Adame kushi bu mpika aaye. Nyi bwakinyi, ku nfudiilo kwa mafuku asamombo a bupangi, Efile Mukulu “batadile byooso bibaadi mukite: bibaadi buwa bukabe.” (Kibangilo 1:31) Oolo, “byooso” bibaadi Yehowa mukite bibaadi “buwa bukabe.” Baadi mupe bana balume na bana bakashi nshalelo ebuwa bukabe!

BANA BAKASHI ABAADI BAPETE BUKWASHI BWA YEHOWA

8. (a) Lesha bi mwikelo wa bantu bebungi. (b) Bu abilesha myanda ibaadi ikitshikile bantu, mba nanyi babaadi Yehowa muleshe lusa?

8 Mwikelo wa bana bakashi na wa bana balume ubaadi ulwile kunyima kwa buntomboshi bwa mu Edene, na mu bipwa lukama bishale, ngufikye mu kulwila kukila na paapa. Bible baadi mutemukye shi bikitshino bibubi abikyebe kufiima mu “mafuku a ku nfudiilo.” Bikitshino bibubi bya bantu mbifikye mu kupalakana mu mushindo awulesha shi twi eyendo mu “bipungo bibukopo.” (2 Tim. 3:1-5) Kadi, nka bu abilesha myanda ibaadi ikitshikile bantu, ‘Nfumu Yehowa’ mmuleshe lusa kwi bana balume na bana bakashi abaadi bamulamate, batumikile miiya yaaye, na bamukokyele bu Nfumu aabo.​—Badika Misambo 71:5.

9. Mbantu bungi kinyi abaadi bapande ku Mpeshi a kabutu na mbwakinyi?

9 Nsaa ibaadi Yehowa mubutule ndumbulwilo a kala mutombokye ku Mpeshi a kabutu mu mafuku a Nowa, bantu bapeela ngofu abaadi bapande. Su bakwabo na Nowa, balume na bakashi abaadi na muwa mu aa mafuku, mpa na abo namu abafwile. (Kib. 5:30) Kadi bungi bwa bana bakashi abaadi bapande ndyo bungi bwa bana balume. Ku bantu abaadi bapande kubaadi Nowa, mukashi aye, bana baye balume basatu, na bakashi baabo. Abaadi bapande mwanda abaadi abatshinyi Efile Mukulu na abakitshi akikyebe eshimba dyaye. Midiyo ibungi ya bantu be na muwa lelo uno mbatukile kwi bano bantu muanda abaadi bapete bukwashi bwa Yehowa.​—Kib. 7:7; 1 Mp. 3:20.

10. Bwakinyi Yehowa baadi mukwashe bakashi ba bankambwa ba beena Isaleele abaadi abamutshinyi?

10 Bipwa bibungi kunyima, mpa na bakashi ba bankambwa ba beena Isaleele abaadi abatshinyi Efile Mukulu abapetele bukwashi bwaye. Tababedilanga pabitale nshalelo aabo, mwanda Yehowa baadi mwibelele myabi. (Yu. 16) Saraa mukashi a Abrahame baadi na kanemo tabaadi mwidile nsaa ibaabadi bakatukye mu kibalo kyabo kibuwa kya Ure bwa kwenda mu kushala kwabene bu benyi mu tushibo twa mapema. Pamutwe pa byabya, “Saraa bakokyelanga Abrahame, amwitaminanga bu nfumwaye.” (1 Mp. 3:6) Tala dingi kileshesho kya Rebeka, baadi kyabuntu akifiki kwi Yehowa na bekele mukashi ebuwa ngofu. Tabitukemesha pakumona shi mulume aye Isaake baadi “mumutome kifulo, na byabya bibasambile Isaake kunyima kwa lufu lwa nyinaye.” (Kib. 24:67EEM) Twi na muloo wibungi lelo uno wa kwikala na bakashi ben’Efile Mukulu bu Saraa na Rebeka munkatshi mwetu!

11. Mushindo kinyi ubaadi ba ntasha babidi ba beena Ebyeeyi baleshe eshimba dinyingye?

11 Mu mafuku abaabadi ku bupika mu Ejiipitu, bena Isaleele abafiimine ngofu, na Faraone belele mwiya bwashi bayipe bana ba bena Ebreeyi abaadi abatandikwa. Anka, Shifra na Pwashi ba ntasha ba beena Ebreeyi, abaadi abakunkusha mufubo wa kutanda. Abapelele n’eshimba dimune bwa kwipa bana mwanda abatshinanga Yehowa kukila bantu. Yehowa baadi mwibelele mwabi na bifuko byabo.​—Efi. 1:15-21.

12. Nkinyi kibaadi Debora na Yaele baleshe?

12 Mu mafuku a bansushi ba beena Isaleele, ungi mwana mukashi bapetele bukwashi bw’Efile Mukulu nyi mutemuki Debora. Baadi munyingishe Nsushi Barake na bakwashile beena Isaleele bwa kukatuka mu makyenga, kadi baadi mutemukye shi Barake takapete nkumo ya kutshokola beena kanaana. Kadi, ‘mu masa mwa mwana mukashi’ nyi amukapana Efile Mukulu Sisera Nfumu a kilwilo kya beena Kanaana. Byabya nyi bibakitshikile nsaa ibaadi Yaele mwana mukashi shi mwina Isaleele mumwipe.​—Bans. 4:4-9, 17-22.

13. Nkinyi akyamba Bible pabitale Abigaile?

13 Abigaile baadi mwana mukashi ena ngikashi ibuwa baadi na muwa mu siekele a 11 Eb.Y.K. Baadi mupatulukye, kadi mulume aye Nabale baadi muntu a myanda ibukopo, mupatakane, na shi na binangu. (1 Sam. 25:2, 3, 25) Daavide na bantu baye abaadi balame bintu bya Nabale mu kipungo kampanda, kadi nsaa ibaabadi bamutekye byakudya, aye namu “nkwibasabuula” na nkwibalusha bisumanga. Bino bibaadi bifitshishe Daviide nsungu, ndyo aata mpàngo ya kushimisha Nabale na bantu baye. Pabapushishe uno mwanda, Abigaile baatshile byakudya na mema a kutoma, aye nkwenda nabyo kwi Daviide na bantu baye, bwa kupela shi tala bayipayishena. (1 Sam. 25:8-18) Kunyima, Daviide bamulungwile shi: “Natumbula Yehowa Efile a bena Isalêle, bakutumu mwifuku dya lelo mu kufumankana n’ami!” (1 Sam. 25:32EEM) Kunyima kwa lufu lwa Nabale, Daviide baatshile Abigaile bu mukashi aye.​—1 Sam. 25:37-42.

14. Bana bakashi ba Shalume abaadi bakwatshishene mudimo kinyi, na mushindo kinyi wi bana bakashi bena Kidishitu abakwatshishena namu lelo uno?

14 Nsaa ibafikile bena Babilone mu kubutula Yeelusaleme mu 607 Eb.Y.K., bana balume, bana bakashi, na bana bakinga abaadi bafwe. Ku bukwashi bwa Neemi, abaadi bebakuule bimano bya Yeelusaleme mu 455 Eb.Y.K. Munkatshi mwa baaba abaadi bakwashe bwa kwibakuula bimano mubaadi bana bakashi ba Shalume, Nfumu a kingi kipindji kya nsenga ifunyishe Yeelusaleme. (Ne. 3:12) Bano bana bakashi abaadi na muloo wa kukwatshishena lwibako. Lelo uno twi na lutumbu lukata bwa mishindo elekenelekene ikwete bana bakashi beena Kidishitu bebungi kukwasha mu mudimo wa kwibaka!

BANA BAKASHI BEN’EFILE MU SIEKELE A KUMPALA

15. Mwabi kinyi ubaadi Efile Mukulu mupe mwana mukashi abetamina bu Mariya?

15 Kumpala kwa kutandikwa kwa Yesu na kunyima, Yehowa baadi mwelele bana bakashi bebungi myabi pakwibapa midimo ibuwa. Mariya nsongakashi shibaadi mubande kuwuka balume baadi munkatshi mwabo. Kumpala kwa kutwela mu dibaka na Yosefe, baadi mwimite mu kipaso ku bukwashi bwa kikudi kiselele. Bwakinyi Efile Mukulu baadi mumusangule bwashi ekale nyina’ye na Yesu? Kushi mpaka, Mariya baadi na ngikashi ya mu kikudi ikumbene kumukwasha bwa kukusha mwan’aye mulume mupwidikye kubangila ku bukinga mpa na pakulu. Nyi mwabi ukile bukata wa kwikala bu nyina’ye na muntu mukile bukata pa nsenga ishima!​—Mat. 1:18-25.

16. Tuusha kileshesho akilesha mushindo ubaadi Yesu amono bana bakashi.

16 Yesu baadi aata bana bakashi na kinemo. Bu kileshesho, banda kutala mwana mukashi baadi na mukumbo wa mase abaadi aamutuuku munda mwa bipwa 12. Baadi alondo Yesu ku mongo munkatshi mwa kibumbu kya bantu, aye nkukuma kilamba kyaye. Pamutwe pa kumusashila, Yesu bamulungwile na kalolo kooso shi: “Mwana ande mukashi lukumiino lobe lubakupasha; nda mu butaale, bopanda ku busungu boobe.”​—Maako 5:25-34.

17. Myanda kinyi ya mu kipaso ibaadi ikitshikye mu pantekote a 33 K.Y.K.?

17 Bangi bana bakashi abaadi balongi ba Yesu, abaadi bafubile Yesu na balongi baye. (Luk. 8:1-3) Na mu pantekote a 33 K.Y.K., bana balume na bana bakashi 120 abaadi bapete kikudi ky’Efile Mukulu mu mushindo wi pabwawo. (Badika Bikitshino 2:1-4.) Kwakwa kupongoolwa kwa kikudi kiselele abaadi bekutemukye mu ano mayi: ‘Ami [Yehowa] nakapongôla kikudi kyande pe bantu boso, bâna benu balume na bakashi abakatemuka . . . Nakapongôla kikudi kyande mpâ na pa bafubi balume na bakashi.’ (Yowele 2:28, 29) Ku bukwashi bwa bipaso bibaadi bikitshikye mwifuku dya pantekote, Efile Mukulu baadi muleshe shi bakatusha mwabi waye kwi Isaleele musumbule lukumiino bewupa “Isaleele a Efile Mukulu,” musangishe bakashi na balume. (Gal. 3:28; 6:15, 16) Munkatshi mwa bana bakashi bena Kidishitu abaadi abalungula mukandu wibuwa mu siekele a kumpala mubaadi bana bakashi bananka ba Fidipe mulambukishi.​—Bik. 21:8, 9.

‘KILWILO KIKATA’ KYA BANA BAKASHI

18, 19. (a) Na kinemo kyooso bwa lulangwilo lwa binyibinyi, mwabi kinyi wabadi bape bana balume na bana bakashi? (b) Mushindo kinyi wi mufundji a misambo alesha bana bakashi abalungula mukandu wibuwa?

18 Peepi na ku nfudiilo kwa kipwa kya 1800, bantu bapeela bana balume na bana bakashi abaadi baleshe shi abetatshisha ngofu bwa lulwangwilo lwa binyibinyi. Abaadi batanye eshinda bwa bano booso bakwete kulombasha binobino mayi a Yesu a butemuki abwamba shi: “Uno mukandu wibuwa wa bufumu aukalungulwa pa nsenga yoso yishadibwe, bwa kulesha bu kamonyi kwi maumbo oso na kunyima nfudiilo ayikafiki.”—Mat. 24:14, (Kilombeeno kipwa 2009).

19 Lelo uno kano kasaka kapeela ka Balongi ba Bible kabapu kufika ku 8 000 000 ya Batemwe ba Yehowa. Bangi bantu bakile pa 11 000 000 bakwete kusankila Bible na mudimo wetu pa kutwela mu Kitentekyesho kya lufu lwa Yesu. Mu mawumbo ebungi, bebungi ba ku bantu abaadi batwele mu Kitentekyesho mbana bakashi. Na dingi, mu bafubi ba nsaa yooso 1 000 000 be mu nsenga ishima bebungi mbana bakashi. Eyendo Efile Mukulu mmupe bana bakashi basha bulamate mwabi wa kufuba bwa kulombasha mayi a mufundji a misambo a shi: ‘Yehowa batumu eyi, bana bakashi abalungula mukandu wibuwa nyi nkilwilo kikata.’​—Mis. 68:11.

Bana bakashi bakwete kulungula mukandu wibuwa nyi “nkilwilo kikata” (Tala paragrafe 18, 19)

MYABI YABADI BALAMINE BANA BAKASHI BEN’EFILE

20. Mbileshesho kinyi byatudi balombene kutaluula mu kwilongyela kwetu?

20 Mbalo ngipela bwa kulesha bingi bileshesho bya bana bakashi basha bulamate babadi baleshe mu Bible. Kadi atwe booso twibalombene kwibibadika mu Eyi dy’Efile Mukulu na mu miisambo i mu mikanda yetu. Bu kileshesho, twibalombene kunangushena pabitale bulamate bwa Luuta. (Lut. 1:16, 17) Kubadika mukanda awakula bwa Nfumu mukashi Estere na miisambo imutale nkulombene kunyingisha lukumiino lwetu. Kulonga bileshesho bya uno mushindo mu lulangwilo lwa mu kifuko nkulombene kwitukwasha. Su tatwi na kifuko, twibalombene kutaluula bino bileshesho patwilongyela pa bupenka.

21. Mushindo kinyi ubaadi bana bakashi ben’Efile Mukulu baleshe bulamate bwabo kwi Yehowa mu bipungo bibukopo?

21 Kushi mpaka, Yehowa kwete kwelela mudimo wa bana bakashi beena Kidishitu mwabi pa balungula mukandu wibuwa na kwibakwasha mu bipungo bibukopo. Bu kileshesho kya bukwashi bwaye, bana bakashi abaadi bashale balame bululame bwabo mu bukunkushi bwa beena Nazi na ba koministe pabaabadi abebakyengyesha na bebungi ba kwabadi nkushimisha muwa mwanda wa kukokyela Efile Mukulu. (Bik. 5:29) Anka bu mu mafuku a kala, lelo uno bakwetu bakashi na bakwabo bena Kidishitu booso bakwete kukwatshishena bufumu bw’Efile Mukulu. Byabya, anka bu beena Isalele ba kala, Yehowa mmwibakwate ku mboko yaye ibalume na kwibalungula shi: “Totshinanga. Nakukwasha.”​—Yesh. 41:10-13.

22. Myabi kinyi yatudi balombene kukulupila mu mafuku aafiki?

22 Mu mafuku apeela, bana balume na bana bakashi ben’Efile Mukulu abakyebe kwaluula nsenga ifikye mpaladiiso na kukwasha midiyo ya bantu abakasanguka bwa kulonga pabitale mpàngo ya Yehowa. Kubanga binobino, atwe booso na bana balume na bana bakashi, tulesheyi kifulo bwa mwabi watudi nawo wa kumufubila “na katshintshi ka mumune.”​—Sof. 3:9.