Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MIISAMBO YA MBANGILO | SIYANSE MMUPYANE BIBLE SU?

Siyanse mmulobele mu ingi myanda

Siyanse mmulobele mu ingi myanda

Mu mafuku ashaale, mbatuushe na kupalakasha mikanda ibungi ayileesha bi mmweneno a bantu abakumiina shi Efile Mukulu te kwanka. Ino mikanda ibaadi ikakye binangu bya bantu bebungi na kutuusha mweneno mwilekeene. Pa mwanda wa byabya, David Eagleman ungi mwina siyanse alongaa myanda ya boongo bafundile shi: “Bangi bantu abapwandikishaa shi beena siyanse abauku myanda yooso, anka siyanse ebuwa ngyawa apushiishaa bangi, na mufubo waye ngwa kutuusha bintu bipya na abikemesha bantu.”

Kubanga kala, beena siyanse ba sha binangu bibungi, mbakite bintu bya kukaanya mu kukimba kwabo kwa myaluulo ku nkonko ibukopo itale bipangwa. Byabya, bangi mbakite bilubilo bikata mu kukimba kwabo. Isaac Newton baadi umune a ku beena siyanse bende nkumo. Baadi muleeshe mushindo wi bukome bwa nsenga bwa kukaka bintu mbukwate ma planete, nyenyenyi, na ma galaksi mwiyilu. Baadi mutuushe makumi e mu kipindji kya matematike abafubaa nao bwa kutuusha ma ordinatere, kutuma ma fusées mwiyilu, na fizike nucléaire. Na dingi, Newton batushishe ungi siyanse abaabadi abafubisha malenganyi na astrologie bwa kutompa kwaluula byamo mu oolo abetamina bu alchimie.

Bipwa 1 500 kumpala kwa Newton, Ptolemy, ungi mwina astronomi a mu Greke balongyele bintu bya mwiyilu na penda meeso. Baadi atala ma planete bufuku mwiyilu na kuuka bya kusola ma karte a senga. Anka baadi akumina’shi nsenga i munkatshi mwa bintu byooso. Carl Sagan ungi mwina fizike alongaa myanda ya ma planete bafundile pabitale mweneno a Ptolemy shi: “Bu bibaadi bantu bakumiine myanda ya madimi munda mwa bipwa 1 500, abileesha shi sunga muntu e na binangu bibungi mmulombeene nka kwidimba.”

Lelo uno beena siyanse bakwete kufumankana na nkalakasho i byabya mu kukimbuula kwabo. Abakafiki mu kupeta mpushiisho ooso a bipangwa su? Sunga twauka shi siyanse betuukisha na kwitukitshina bintu abitukwasha ngofu, abitungu tushinguule shi mmulobele mu ingi myanda. Paul Davies ungi mwina fizike bakwile’shi: “Bi bukopo kupatuula bipangwa mu myanda yooso na kwiyipushiisha mu mushindo umune na abyakula bangi.” Ano mayi aetushinkamiisha uno mwanda wa binyibinyi: Bantu ta mbalombeene kushinguula myanda yooso ya bipangwa. Byabya su bantu abakula shi siyanse mmulombeene kwitupatulwila bintu byooso, bibuwa kudimukila byabya binangu.

Kushi mpaka, Bible kwete kulombasha nkalo yeetu mu kipaso kishi bya kwitulombeesha siyanse

Bible akula bino pabitale bintu bya kukaanya bipangye Efile Mukulu: ‘Ino myanda nyi nkapindji kapêlapêla ka ku bikitshîno [by’Efile Mukulu], bino bya tubapusha pa mwanda wê bi nka bu ka nsongo.’ (Yoobo 26:14, EEM) Kwi ingi myanda ibungi ikile mpushiisho a bantu. Ano mayi a Mpoolo abafundile takudi bipwa bifikye ku 2 000, akii nka a binyibinyi: “Efile sha-bupeta, na binangu na kapatupatu bifiime! Bitshibilo byaaye tabii kupimwa, na mashinda aaye ta ee kushinguulwa!”—Beena-Looma 11:33.