Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

MIISAMBO YA MBANGILO | WE MULOMBEENE KUPUSHA BIBLE

Mukanda autungu kupusha

Mukanda autungu kupusha

Mu myanda yooso, Bible nyi mukanda wa kala. Ubaapu kukita bipwa bungi kinyi? Mbabangye kufunda Bible takudi bipwa bikile pa 3 500 mu Moyen-Orient. Abapwandikisha’shi mubaadi mu mafuku a nfumu Shang a mu Chine na siekele ifikye ku ekumi kumpala kwa’shi kipwilo kya beena Budha kibangye mu Inde.​—Tala Kashibo akamba’shi “ Myanda ikata i mu Bible.”

Bible atuusha myaluulo ibuwa ku nkonko ikata ya mu nshaleelo

Su mukanda kampanda mbeukite bwa kukwasha na kukunkusha bantu, abitungu wikale aupushika kalolo na awibakwasha. Nyi bikale Bible. Kwete kutuusha ngaluulo ibuwa ku nkonko ikata i na muulo ya mu nshalelo.

Bu kileshesho, tobweyipwishe, ‘Bwakinyi twi na muwa?’ Luno lukonko ndukalakashe bantu binunu munda mwa bipwa bibungi, na lukyalutungunuka na kwibakalakasha. Anka, lwaluulo twi balombeene kwilusangana mu shapitre ibidi ya kumpala ya mukanda wa Kibangilo. Mwanka Bible alondo myanda ya kala ya “ku mbangilo”​—takudi bipwa midiyo bibaapu kukila​—nsaa ibabapangile bintu byooso abimweneka, bu ma galaxie, nyenyenyi, na nsenga. (Kibangilo 1:1) Akupu, aleesha bipungo bilondeene, mushindo ubafikile nsenga bu kishaleelo, bibabapangile bintu bilekeene bi na muwa, na bibafikile bantu mu kupangibwa​—mpa na mpàngo ibaabadi bapangile bintu byooso.

MMUFUNDJIBWE BWA’SHI APUSHIKYE

Bible kwete kutuusha malango ebuwa aetukwasha bwa kupudisha myanda y’efuku dyooso. Ano malango ngabofule bwa kupusha. Ngabofule mu ino mishindo ibidi.

Wa kumpala, ngakwilo a mu Bible mmupeelepeele, akumu kwishimba, na ebuwa kupusha. Pamutwe pa kwakula bishima bibungi bibukopo na byatushabauku, mu Bible mwi bishima bya myanda ayimweneka sunga bya myanda yatupusha. Myanda i bukopo mbeyifunde mu bishima byabauku kwi bantu bebungi mu ano mafuku eetu.

Bu kileshesho, Yesu baadi mutuushe bileshesho bibofule abiisambila myanda ayifumankana na bantu mu nshaleelo abo bwa kutuusha malongyesha abaadi akume bantu ku mashimba. Ebungi a ku aa malongyesha atwiapete mu Mwisambo wa pa Mwengye ufundjibwe mu mukanda wa Mateo shapitre 5 na ku a 7. Ungi mufundji baadi mwiwitanyine bu “mwisambo wa myanda ya mu nshalelo,” mwanda “ta mbemwakule myanda ibungi ayikumbakasha binangu byeetu nya, kadi myanda ayiludika na kukunkusha bikitshino byeetu.” Pangi we kubadika ino shapitre mu minite 15 sunga 20, na mushindo wi bishima bya Yesu bipeelepeele na bi na bukitshishi wi nkukemesha.

Wa kabidi, Bible mmubofule bwa kupusha mwanda myanda i mwanka tayi bukopo nya. Ta mmukanda wa myanda ya kala suga wa myeele nya. Bilekeene na byabya, ungi mukanda (The World Book Encyclopedia) auleesha’shi, mbemufunde myanda ya “bantu bakata na bapeela,” bu “nkalakashi yabo, myanda ibaabadi bakulupile, bilubilo byabo na myanda ibuwa yabadi bakite.” Mbibofule bwatudya kupusha na kutumikila ino myanda y’eyendo ya bantu babaadi kwanka na malongyesha e na muulo e mwanka.​—Beena-Looma 15:4.

E KWANKA BWA BANTU BOOSO

Bwa’shi opushe mukanda kampanda, abitungu wikale ufunde mu ludimi louku. Nyi bi Bible, e kwanka mu ludimi loodi mulombeene kupusha, mu mbalo yooso yoodi mushaale sunga mwiumbo dyenu. Tubande kutala myanda ibaadi ikwashe bwa’shi uno mukanda wa kukaanya wikale kwanka.

Kwaluulwa. Babaadi babangye kufunda Bible mu kina Ebreeyi, kina Arameya na mu kina Greke. Pa mwanda wa byabya, nka penda bantu bapeela nyi babaadi bya kumubadika. Baluudi babaadi betatshishe ngofu bwa’shi bino bifundwe biikale mu ingi ndimi. Atwibatumbula bwa mudimo wabo, mwanda Bible taadi mwaluulwe mu bipindji sunga mushima mu ndimi ifikye ku 2 700. Bino abileesha’shi bantu 90 pa lukama mbalombeene kubadika Bible sunga bipindji byaye mu ludimi lwa butandwa.

Kwabidibwa. Babaadi babangye kufunda Bible ku bintu bibaadi abilwila bukidi, bu misokya na mifungofungo. Bwa kupalakasha uno mukandu wi mwanka, bino bifundwe bibaadi abitungu kutentula kalolo ku maboko. Bino bifundwe bibaadi bipalakane kwi bantu bapeela. Kadi kunyima kwa Gutenberg kutuusha byamo bya kutuusha mikanda takudi bipwa bifikye ku 550, Bible baadi munyiishe kupalakana lubilolubilo. Abapwandikisha’shi mbaabile ma Bible ashima sunga bipindji akile pa midiyo itano.

Ta kwi ungi mukanda awisambila Efile Mukulu upalakane bu Bible nya. Abimweneka patooka’shi Bible nyi mukanda wi bya kupushika. Byabya, nkulombeene kwikala lukalakashi bwa kumupusha. Anka bukwashi bwi kwanka. We kwibupetela kunyi? Na mmushindo kinyi wabudi bulombeene nkukwasha? Peta ngaluulo ku ino nkonko mu miisambo ayilondo.