Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 22

“Binangu bya mwiyilu” bikwete kufuba moodi su?

“Binangu bya mwiyilu” bikwete kufuba moodi su?

1-3. (a) Mushindo kinyi ubaadi Salomone muleshe shi baadi na binangu bya kukanya mu mushindo ubaadi mupudishe mwanda wa bakashi babidi babaadi abalwila mwana? (b) Yehowa etulaa kinyi, na nkonko kinyi yatudi balombeene kwiyela?

 KUBAADI kutuukye mwanda wi bukopo kusambisha: bakashi babidi abaadi abalwila mwana. Bano bakashi abaadi bashaale mu nshibo imune, ooso a kwabadi batandjile mwana mulume. Mwana umune bafwile, na ooso a kwabadi baadi amba shi aye nyi nyinaye na mwana atala. a Takubaadi bangi bantu panka babamwene kibaadi kikitshikye nya. Abatwadile kilumbu ku tumiladi tupeela anka ta mbapudishe uno mwanda nya. Akupu, abeutwadile kwi Salomone, nfumu a Isaleele. Mukumbeene kobesha kuuka bya binyibinyi pabitale kibaadi kikitshikye su?

2 Kunyima kwa kwibateemesha munda mwa nsaa, Salomone baadi mutekye bwashi bafikye na lupete. Akupu, n’eshimba dimune, baadi mutume eyi bwashi bapingye mwana bipindji bibidi, na bape ooso a kwabadi kyaaye kipindji. Musango umune, mukashi baadi nyina mwana a eyendo baadi musendeele nfumu bwashi tabatshibanga mwana aaye aadi mufule, bamupe yawa ungi mukashi. Kadi uno ungi mukashi batungunukile na kwamba shi batshibe mwana. Salomone bafumbwile nyina mwana a binyibinyi. Baadi auku bi lusa alwikalaa na nyina mwana bwa mwana a mwifu dyaaye, na kino kiukilo kibaadi kimukwashe bwa kupudisha uno mwanda. Banda kupwandjikisha muloo ubaadi nao nyina mwana pabaadi Salomone mumutambikye mwana na kwamba shi: “Aye ngi nyina mwana.”​—1 Banfumu 3:16-27.

3 Bino ta mbinangu bya kukanya su? Pabaadi bantu bapushe mushindo ubaadi Salomone mupudishe uno mwanda, abaadi bakeme ngofu, “mwanda babaadi bamone shi munda mwaye mubaadi kinangu ky’Efile.” Oolo, kinangu kibaadi nakyo Salomone nyi nkya buntu ky’Efile Mukulu. Yehowa baadi mumupe “tudingi na binangu.” (1 Banfumu 3:12, 28) Kadi atwe namu? Twi balombeene kupeta binangu by’Efile Mukulu su? Oolo, mwanda ku bukwashi bwa kikudi kiselele, Salomone baadi mufunde shi: “Yehowa nabeene ngi apanaa binangu.” (Myeele 2:6) Yehowa mulee booso abamukimbi na mashimba amune shi akyebe kwibapa kinangu. Kinangu nyi ngobesha ya kutumika kalolo na kiukilo, mpushisho a myanda, na kapatupatu. Mushindo kinyi watudi balombeene kupeta binangu bya mwiyilu? Mushindo kinyi watudi balombeene kwibifubisha mu nshalelo eetu?

Mushindo kinyi watudi balombeene “kupeta binangu”?

4-7. Mbintu kinyi binanka bitekibwe bwa kupeta binangu by’Efile Mukulu?

4 Abitungu twikale na kinangu kikile sunga kulonga tulasa tukile bungi bwa kupeta binangu by’Efile Mukulu? Nya. Yehowa akumina kwitupa binangu byaaye kushi kutala bi nshalelo etu sunga tulasa twatudi balongye. (1 Beena-Kodinto 1:26-29) Kadi abitungu twitatshishe bwa kwibikimba, mwanda Bible etulungula bwa kukimba “kupeta binangu.” (Myeele 4:7) Mushindo kinyi watudi balombeene kwibikita?

5 Kya kumpala, abitungu kutshina Efile Mukulu. Mukanda wa Myeele 9:10 awamba shi: “Kutshina kwa Yehowa mbangilo a binangu, [“kitako kya binangu,” EEM].” Kutshina kw’Efile Mukulu nyi nsulo ya binangu. Bwakinyi? Tentekyesha shi binangu abilesha kutumika na kiukilo kalolo. Kutshina kw’Efile Mukulu, ta nkumupusha moo nya, nyi nkwiyisha kumpala kwaaye na kukaanya kooso, kumunemeka, na kukulupila mwadi. Kuno kutshina nkutale myanda yooso na akwitukitshisha myanda ibungi. Akwitutumu mu kwikala na nshalelo mwipusheene na kiukilo kya akikyeb’Efile Mukulu na mashinda aaye. Takwi ungi nshalelo mukile buwa atudi balombeene kwikala naaye, mwanda miiya ya Yehowa i nkapenda bwa buwa bwa booso abeyilondo.

6 Kya kabidi, abitungu twikale na kwiyisha na kipopeelo. Binangu by’Efile Mukulu ta mbikumbeene kwikala mbalo ikutwe ino ngikashi nya. (Myeele 11:2) Bwakinyi? Su twi na kwiyisha na atuuku pafudiile ngobesha yetu, atwikala bakumine shi tatuuku myanda yooso nya, na shi ingi nsaa binangu byetu mbilombeene kwikala bishi bilulame, sunga shi tatuuku akikyebe Yehowa pabitale myanda kampanda nya. Yehowa “mmushikwe basha kwitatula,” kadi ekalaa na muloo wa kupa baaba basha kwiyisha binangu.​—Jaake 4:6.

7 Kya kasatu na ki na muulo ukata nyi nkulonga kwa Bible, Eyi dy’Efile Mukulu. Binangu bya Yehowa mwibileshe Mwiyi dyaaye. Bwa kupeta binangu, abitungu kwitatshisha bwa kukimba binangu bi mwanka. (Myeele 2:1-5) Kintu kya kananka nyi kwela kwa nteko. Su atutekye Efile Mukulu binangu, akyebe kwitupa byanka na kalolo kooso. (Jaake 1:5) Nteko yetu yatwele bwa kuteka bukwashi bwa kikudi kyaaye ta mulombeene kukutwa kwiyaluula nya. Na dingi kikudi kyaaye akitukwasha bwa kufumbula bupeta bwi Mwiyi dyaaye bukumbeene kwitukwasha bwa kupudisha myanda yatudi nayo, kwikumba masaku, na kwata bitshibilo bibuwa.​—Luuka 11:13.

Bwa kupeta binangu by’Efile Mukulu, abitungu kwitatshisha ngofu bwa kwibikimba

8. Su tubapete binangu by’Efile Mukulu, mushindo kinyi wabikyebe kumweneka patooka?

8 Bu byatumwene mu Shapitre 17, binangu bya Yehowa abimweneka ku midimo yaabyo. Byabya, su tubapete binangu by’Efile Mukulu, abyo abikyebe kumweneka mu mwikeelo wetu. Mulondji Jaake baadi mwisambe pabitale bikuba bya binangu by’Efile Mukulu pabaadi mufunde shi: “Binangu bya mwiyilu mbibadiile kwikala bipwidikye, akupu mbya butaale, bya kufukama na kukokyela, mbiule na lusa na bikuba bibuuwa, kushii ntondo sunga bunsesa.” (Jaake 3:17NWT) Patwisamba pabitale bino bikuba bya binangu by’Efile Mukulu, abitungu twiyipushe shi: ‘Binangu bya mwiyilu bikwete kufuba mwandi su?’

‘Mbipwidikye, akupu mbya butaale’

9. Kwikala mupwidikye akulesha kinyi, na bwakinyi kupwidika nkulombeene kwikala pa mbalo ya kumpala mu ngikashi ayitungu kwikala nayo bwa kupeta binangu?

9 “Mbibadiile kwikala bipwidikye.” Kwikala mupwidikye akulesha kwikala shi katoba munda mpa na paasha. Bible asangisha binangu n’eshimba, kadi binangu bya mwiyilu ta mbilombeene kutwela mwishimba dilwishibwe na nangunangu ibubi, sunga ngyabi ibubi nya. (Myeele 2:10; Mateo 15:19, 20) Anka, su eshimba dyetu ndipwidikye​—mu mushindo ulombeene muntu mukutwe kupwidika kwitatshisha bwa kusuula eshimba dyaaye—​atukyebe ‘kufutaala bubi na kukita myanda ibuwa.’ (Misambo 37:27; Myeele 3:7) Tomono shi kupwidika kwi na kya kwikala bu kintu kya kumpala mu mulongo wa bintu bi mu binangu su? Na dingi, su tatwi betooshe mu kikudi na mu mwikeelo wetu, mushindo kinyi watudi balombeene kulesha ingi ngikashi i mu binangu bya mwiyilu?

10, 11. (a) Bwakinyi bibuwa kwikala na butaale? (b) Su bomono shi bolwishisha mukwenu mwina Kidishitu, mushindo kinyi oodi mulombeene kulesha shi we muntu sha butaale? (Tala na mayi e mushi mw’esaki.)

10 “Bya kufukama.” Binangu bya mwiyilu abitutumu bwa kwikala na butaale, kingi kipindi kya kikuba kya kikudi kiselele. (Beena-Galate 5:22) Atwitatshishaa mu nshalelo eetu bwa kupela kutshiba buumune abubungaa bafubi ba Yehowa “pamune mu butaale.” (Beena-Efeeze 4:3) Atwitatshisha dingi bwa kwalusha butaale su bubalwila. Bwakinyi bino bi na muulo? Bible amba shi: “Shalaayi mu butaale, dingi Efile Mukulu a kifulo na butaale ekale nenu.” (2 Beena-Kodinto 13:11) Byabya su tubatungunuka na kushaala mu butaale, Efile Mukulu a kifulo ekala netu. Mushindo watushaala na bakwetu beena Kidishitu ngulombeene kulwisha sunga kulongamisha kipwano kyetu na Yehowa. Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi bantu abakimbaa butaale? Twate kileshesho kimune.

11 Nkinyi kyoodi mulombeene kukita su omona shi bolwishisha mukwenu mwina Kidishitu? Yesu baadi mwambe shi: “Polambula mulambu oobe ku kilambwilo, su kwakwa otentekyesha shi mukwenu e na mwanda noobe, leka mulambu oobe kumpala kwa kilambwilo; banda kwenda okapwane na mukwenu, kunyima ofikye na mulambu oobe.” (Mateo 5:23, 24) We mulombeene kutumikila dino elango su wata kitshibilo kya kwenda mu kutala yawa mukwenu. Nkamutala bwakinyi? Bwa ‘nkapwana’ naaye. b Bwa kukita byabya, abitungu kushinguula shi pangi mutapikye kwishimba. Su bokamutala na lwalwa lukalo lwa kwalusha butaale munkatshi mwenu, nwi balombeene kupudisha myanda yooso yanwikeele bekutwene, kwitekena na kwifwilena lusa. Su we muntu a kumpala a kwenda mu kwalusha butaale, olesha shi we mukunkushibwe na binangu by’Efile Mukulu.

“Bya kufukama, na kukokyela”

12, 13. (a) Nkinyi akilesha kishima kyabadi baluule bu “kufukama” mu mukanda wa Jaake 3:17? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi na kufukama?

12 “Bya kufukama.” Kwikala na binangu bya kufukama akulesha kinyi? Muyile abyamba bantu abapatuulaa bishima bya mu Bible, kishima kya mu kina Greke kyabadi baluule bu “kufukama” mu mukanda wa Jaake 3:17 ki bukopo kwaluula. Kino kishima akitusha binangu bia kupushisha bangi bantu. Bantu abaluulaa Bible mbatushe bishima bu “kalolo,” “lwishinko” na “kwituula pa mbalo ya bangi.” Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi uno mushindo wa binangu bya mwiyilu ukwete kufuba mwatudi?

13 Mukanda wa Beena-Fidipe 4:5 (NWT) awamba shi: “Binangu byenu bya kufukama biukiibwe kwi bantu booso.” Mu ungi Bible mbafunde shi: “Ukiibwayi bu bantu basha kufukama” (The New Testament in Modern English, a J. Phillips) Bino ta mbitale mushindo watwimono atwe banabeene nya, kadi mbitale mushindo awitumono bangi. Muntu sha kufukama takambaa kulonda nka abyamba miiya sunga kukimba shi myanda ikitshikye penda muyiile mweneno aaye’ye nabeene nya. Na dingi, apushiishaa bangi, na su kwi mushindo ateemesha nkalo yaabo. Muntu sha kufukama ekadikaa dingi na kalolo, kushi myanda i bukopo mu nshalelo aaye na bantu. Bino bi na muulo ukata kwi beena Kidishitu booso, kadi bi na muulo ukile kwi bano abafubu bu bakulu. Kwikala na kalolo akukakaa bantu, akukwasha bakulu bwa kwikala bantu babadi balombeene kwifubwila nabo pepi. (Beena-Tesalonika 2:7, 8) Ooso a kwatudi mulombeene kwiyipusha shi: ‘Naukibwa bu muntu ateyaa bangi na kinemo, bu muntu apushiishaa bangi na bu muntu a kalolo su?’

14. Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi na “kukokyela”?

14 “Na kukokyela.” Kishima kya mu kina Greke kyabadi baluule bu “kukokyela” taki ingi mbalo su ngimune mu Bifundwe bya mu ki na Greke. Bantu abapatuulaa bishima bya mu Bible, abalesha shi kino kishima “abakambaa kwikyakula mu mudimo wa busalayi.” Akilesha “kukuminyishibwa bukidi bukidi” na “kwiyisha.” Muntu sha binangu bya mwiyilu akuminaa na kwiyisha kooso akyamba Bifundwe. Taukibwaa bu muntu akwatshiilaa nka ku kitshibilo kyaaye na kupela kulonda ingi myanda yooso ayilesha shi kitshibilo kyatshile ki bubi. Anka, ashintuulaa bukidibukidi su abamulesha mu Bifundwe shi kitshibilo kyaaye ki bubi. Uno nyi mushindo oodi muwukibwe su?

“Mbiule na lusa na bikuba bibuuwa”

15. Lusa alulesha kinyi, na bwakinyi abatemuna “lusa” pamune na “bikuba bi buwa” mu Jaake 3:17?

15 “Mbiule na lusa na bikuba bibuuwa.” c Lusa lwi na muulo ukata bwa kwikala na binangu bya mwiyilu, mwanda “mbiule na lusa.” Mu uno verse, abatemuna “lusa” pamune na “bikuba bi buwa.” Bino mbilombane mwanda mu Bible nsaa ibungi lusa alukambaa kulesha kwikalasha bwa bangi, lusa alumweneka mu kukitshina bangi myanda n’eshimba dibuwa. Ungi mukanda aulesha shi lusa nyi “nkwinyongola bwa mpombo kampanda i na muntu na kwitatshisha bwa kumukwasha.” Byabya, binangu by’Efile Mukulu ta bi penda mwishimba sunga mu mutwe nya. Abitakula eshimba dya muntu bwa kukita myanda ya kukwasha bangi, na kalolo akafiki mwishimba, na kwituula pa mbalo yaabo. Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi baule na lusa?

16, 17. (a) Kukasha kufula kw’Efile Mukulu, kinyi akitutakulaa bwa kwipaana mu mudimo wa kulungula mukandu wibuwa, na mbwakinyi? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi lusa nduule mwatudi?

16 Kushi mpaka, mushindo umune wi na muulo wa kukita bino nyi nkulungula kwa mukandu wibuwa wa Bufumu bw’Efile Mukulu kwi bangi. Nkinyi kilombeene kwitutakula bwatudya kukita uno mudimo? Kya kumpala, nyi nkifulo bw’Efile Mukulu. Kadi, kingi kintu akitutakulaa bwa kukita uno mudimo nyi nkifulo, sunga lusa bwa bantu netu. (Mateo 22:37-39) Bantu bebungi lelo uno ‘mbakookye na mbafwambukye bu mikooko ishii na mulami.’ (Mateo 9:36) Balami baabo mbebasumbushene na mbebapuute ku meso na malongyesha aabo a madimi. Nyi bwakinyi tabauku shi Mwiyi dy’Efile Mukulu mwi bukunkushi bwibuwa na tabauku shi kubashaala mafuku apeela bwashi Bufumu bukite myanda ya kukaanya pano na nsenga. Nsaa yatunangushena pabitale bulanda bwa mu kikudi bwi nabo bantu betwifunyishe, eshimba dyetu adiulu na lusa na kwitutuma bwatudya kukita mwetu mooso bwa kwibalungula mpàngo ya Yehowa ya kifulo.

Nsaa yatulesha lusa, sunga kalolo kwi bangi, atwambula “binangu bya mwiyilu”

17 Mu mushindo kinyi dingi watudi balombeene kulesha shi twi baule na lusa? Tetenkyesha kileshesho kya mwina Samariya baadi mupete mwishinda muntu baadi mukwatshibwe na bantomboshi abaadi bamunyenge bintu byooso na kumukupila. Mwanda wa lusa lubaadi nalo, uno mwina Samariya “bamukitshine kalolo,” amwanya malonda aaye na kumutwala bwashi bamubukye. (Luuka 10:29-37) Kino kileshesho takilesha shi kwikala na lusa nyi nkukwasha muntu nsaa yaadi na lukalo na bukwashi su? Bible etulungula bwatudya ‘kukitshina bantu booso myanda ibuwa, bikishekishe bakwetu mu lukumiino.’ (Beena-Galate 6:10) Tubande kutala ingi mishindo ya kwibikita. Mukwetu mwina Kidishitu mununu mulombeene kwikala na lukalo lwa bukwashi bwa kwenda na kwaluka mu bisangilo. Mukashi kilele kampanda mu kakongye mulombeene kwikala na lukalo lwa kulumbuula nshibo yaaye. (Jaake 1:27) Mukwetu mubofule kwishimba e na lukalo na “eyi dya kalolo” bwa didya kumunyingisha. (Myeele 12:25) Nsaa yatulesha lusa mu ino mishindo, atushinkamisha shi binangu bya mwiyilu bikwete kufuba mwatudi.

“Kushii ntondo sunga bunsesa”

18. Su atutambushibwa na binangu bya mwiyilu, nkinyi kyatudi balombeene kwitatshisha bwa kukatusha mu mashimba eetu, na mbwakinyi?

18 “Kushii ntondo.” Binangu bya mwiyilu tabii na ntondo y’ekoba sunga kwikala na kwitatula kwa kabila kaabo nya. Su tubakunkushibwa na byabya binangu, atukitshi mwetu mooso bwa kukatusha tondo yooso mu mashimba eetu. (Jaake 2:9) Nyi bwakinyi tatukitshinaa bantu myanda pabitale tulasa twabadi mulongye, bupeta bwabo sunga mashito abadi nao mu kakongye nya. Sunga kupeesha beena Kidishitu neetu pabitale byabadi balombeene kukita nya. Su Yehowa ebalesha kifulo kyaaye, abitungu atwe naamu twibaleshe kyetu kifulo.

19, 20. (a) Kishima kya kina Greke kyabadi baalule bu “bunsesa” abaadi abakamba kwikyakula mu myanda kinyi? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha “kifulo kya bu baana na baana kishii [na] bulamalama,” na bwakinyi bi na muulo?

19 “Kushii bunsesa.” Kishima kya mu kina Greke kyabadi baalule bu “bunsesa” abakambaa kwikyakula bwa “muntu akitshi théatre.” Mu mafuku a kala, beena Greke na beena Looma abaadi abafwala bifwebe nsaa yabaasha maasha. Byabya, kishima kya kina Greke kyabadi baluule bu “bunsesa” akipatuula kulesha kwa ingi mpala sunga kudimba byatudi. Buno bwikashi bwa binangu by’Efile Mukulu abulesha mushindo watudi balombeene kukitshina beena Kidishitu neetu myanda na mushindo watupusha bwabo.

20 Mpyeele mutumibwa alesha shi “pa kukookyela ku [bya] binyibinyi” atwikala na “kifulo kya bu baana na baana kishii [na] bulamalama.” (1 Mpyeele 1:22) Oolo, kifulo kyetu bwa bakwetu ta nkilombeene kwikala penda kunundu nya. Tatufwalanga bifwebe, sunga kulesha ingi mpala bwa kudimba bangi. Abitungu shi kifulo kyetu kiikale ky’eyendo akikatukila kwishimba. Su tubakitshi byabya, bakwetu abekala bakulupile mwatudi mwanda abauku shi twi nka mushindo watukwete kumweneka. Kwikala na eshimba dya wawa mushindo akutamisha kipwano ki munkatshi mwa beena Kidishitu na kukwasha bwashi beena kakongye bekale abatuulu lukulupilo mwi bakwabo.

‘Lama binangu’

21, 22. (a) Mushindo kinyi ubaadi Salomone mukutwe kulama binangu? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kulama binangu, na kinyi kyatukapete su tubakitshi byabya?

21 Binangu by’Efile Mukulu nkya buntu kitupe Yehowa akitungu kulama. Salomone bambile shi: “Mwana ande, olame binangu na budimu.” (Myeele 3:21) Mwanda wa malwa, Salomone aye nabeene tabaadi mobeshe kwibikita nya. Baadi mushale na binangu mafuku ooso abaadi na kukokyela. Kadi ku nfudiilo, baadi mwibakile bakashi bebungi abaadi bakatushe eshimba dyaaye ku lulangwilo lwiselele lwa Yehowa. (1 Banfumu 11:1-8) Mushindo ubaadi ufudiile Salomone aulesha shi kiukilo bisumanga taki na muulo su tatwi batumikye nakyo kalolo.

22 Mushindo kinyi watudi balombeene kulama binangu? Tabitungu nkapenda kubadika Bible efuku n’efuku na mikanda ayipatuula Bible yabakwete kutuusha kwi “mpika a kishima na mupatulukye” nya, kadi abitungu kutumikila myanda yatukwete kulonga. (Mateo 24:45) Twi na myanda ibungi ayitutumu bwa kutumikila binangu by’Efile Mukulu. Uno nyi nshalelo ebuwa. Etukwasha bwa “kutambula muwa wa biinyibiinyi”​—mu nsenga ipya y’Efile Mukulu. (1 Timotee 6:19) Mwanda ukile muulo nkwamba shi, kulesha kwa binangu bya mwiyilu akwitukwasha bwa kwifubwila pepi na Yehowa, aye nsulo ya binangu byooso.

a Muyiile abyamba mukanda wa 1 Banfumu 3:16 (EEM), bano bakashi babidi abaadi bandumba. Mukanda wa Étude perspicace awamba shi: “Abimweneka shi bano bakashi abaadi bandumba, kushi bwa kupetanga makuta, kadi abaadi bakite lusandji na bi kwikala shi abaadi beena Yuuda sunga bakashi ba mu bingi bisamba.”​—Ngutushibwe kwi Batemwe ba Yehowa.

b Kishima kya kina Greke kyabadi baluule bu ‘kupwana’ abekipatuula bu “kushintuluka bua’shi bantu beshikuene bafikie ba kuuku; kulumbuula kipuano; kualukiila mu buumune.” Byabya lukalo lwetu ndwa kushintuula, kukasha elonda dibatwele mwishimba dya muntu abatulwishisha.​—Beena-Looma 12:18.

c Ungi Bible amba shi: “Mbiule na lusa na bikitshino bibuwa.”​—A Translation in the Language of the People, a Charles Williams.