Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 7

Bukome bwa kukalwila—“Efile Mukulu nyi kifwamino kyetu”

Bukome bwa kukalwila—“Efile Mukulu nyi kifwamino kyetu”

1, 2. Beena Isaleele abaadi mu masaku kinyi pababatwele mwiumbo dya Sinaayi ku mbangilo kwa kipwa kya 1513 Eb.Y.K., na mushindo kinyi ubaadi Yehowa mwibanyingishe ku mashimba?

 BEENA Isaleele abaadi mu masaku pababatwelele mwiumbo dya Sinaayi ku mbangilo kwa kipwa kya 1513 kwibedi kwa Yesu Kidishitu (Eb.Y.K.). Abaadi na lwendo lula, lwendo lwa kusabuka “kabâka kakata ka kutshina mô, muule manyoka e na bulembe, na tuminu.” (Miiya Ikituulwe 8:15EEM) Angi masaku abaadi akumbeene kufika kwi miilo ya beshikwanyi ibaadi ilombeene kwibalwisha ngoshi. Yehowa nyi baadi mukumiine shi mwilo waaye ufikye mbalo i byabya. Aye Efile Mukulu aabo, baadi mukumbeene kwibakalwila su?

2 Mayi a Yehowa abaadi ebanyingishe ku mashimba: “Anwe banabêne nwi bapwe kwimwêna byandi mukite beena Ejiipitu, na bu bi nenufwisha bibuwa kuno kwandi anka pamune bu koonyi ka mumba akatwala bana baako mu mbaba.” (Efilu 19:4) Yehowa baadi mutentekyeshe mwilo waaye shi baadi mwibakuule ku bupika bwa beena Ejiipitu, aye nkwibatwala kalolo bwa kwibatuusha mu masaku nka bu toonyi twa mumba. Kadi kwi ingi myanda ayilesha bwakinyi akula ‘mbaba ya mumba’ bwa kulesha kukalwilwa n’Efile Mukulu.

3. Bwakinyi ‘mbaba ya mumba’ nkileshesho kibuwa kya kukalwilwa n’Efile Mukulu?

3 Koonyi ka mumba takatumikaa na mbaba yaako ila penda bwa kupapama nya. Nsaa i kanya kakile, koonyi ka mumba ke na bana akololaa mbaba yaako​—ikumbeene kufika metre 2—​bwa kukita bu mufudi wa kupuuta twana twako. Ingi nsaa, mumba ukashi auputaa bana bao mbaba bwa kwibakalwila ku mashika. Anka bi koonyi ka mumba akakalwila twana twako, Yehowa baadi mukalwile na kulama mwilo upya wa Isaleele. Binobino mu kabaaka, mwilo waaye ubaadi ukumbeene kutungunuka na kupeta kifwamino mu mwesheshi wa mbaba yaaye su aushaala ululame kwadi. (Miiya Ikituulwe 32:9-11; Misambo 36:7) Kadi atwe namu lelo uno twi kutengyela shi Efile Mukulu etukalwile su?

Efile Mukulu etulaa bwa kwitukalwila

4, 5. Bwakinyi twi bakumbeene kukulupila mulayilo w’Efile Mukulu wa kwitukalwila?

4 Yehowa e na mushindo wa kukalwila bafubi baaye. Aye nyi “Efile Mukulu sha bukome boso”​—nyi kwamba shi e na bukome bwabashi bakumbeene kukambila kwi muntu su ngumune. (Kibangilo 17:1EEM) Anka bu mwela ushi ulombeene muntu kwimika, bukome bwa Yehowa bubapu kwibwesha bwa kufuba mudimo kampanda ta mbulombeene kwimikiibwa nya. Bu byaadi mulombeene kukita kyooso akikyebe eshimba dyaaye, twi kwiyela luno lukonko, ‘Yehowa akyebe kutumika na bukome bwaaye bwa kukalwila bafubi baaye su?’

5 Bwa kwaluula luno lukonko twi kwamba shi oolo! Yehowa etushinkamiisha shi akyebe kukalwila bafubi baaye. Mukanda wa Misambo 46:2 awamba shi: “Efile Mukulu ngi kyetu kisuukilo na kifwamino, bukwashi bwa nguba ooso mu mpombo.” Bu bi Yehowa nyi Efile Mukulu “shy’adimbanaa,” twi balombeene kukulupila mulayilo waaye wa kwitukalwila. (Tite 1:2) Tubande kutala angi mayi aakula Yehowa bwa kulesha kukalwila kwaaye.

6, 7. (a) Balami ba mikooko ba kala abaadi abakalwila mikooko mushindo kinyi? (b) Mushindo kinyi ukwete Bible kulesha shi Yehowa e na lukalo lwa kukalwila mikooko yaaye?

6 Yehowa nyi mMulami a mikooko, na atwe “twi mwilo wê, twi lombe lwaye lwa mikooko.” (Misambo 23:1; 100:3) Mikooko nyi nyema ikutwe bukome na ayikalaa na lukalo lukata lwa kukalwilwa. Mulami a mikooko a mu mafuku a kala baadi na kya kwikala munyingye eshimba bwa kukalwila mikooko yaaye kwi ntambwe, miseu, bimungu, mpa na bangifi. (1 Samwele 17:34, 35; Yowano 10:12, 13) Kadi ingi nsaa bibaadi abitungu kwikala na kalolo bwa kukalwila mikooko. Su mukooko ubatanda kula na kikutu, mulami a mikooko ebuwa baadi na kya kulama wawa mukooko ubatanda mwanda yaaya nsaa wi na lukalo na bukwashi na dingi baadi asemuna twana twa mikooko na kwitutwala ku kikutu.

“Atwala twana twa mikooko mu kyaadi kyaaye”

7 Pa’ye kwipwandjikisha na mulami a mikooko, Yehowa etushinkamiisha shi e na lukalo lwa kwitukalwila. (Ezekyele 34:11-16) Tubande kutentekyesha mushindo awisamba Yehowa mu Yeeshaya 40:11, atwikeele bamone mu Shapitre 2 a uno mukanda: “Bu mulami a mikooko adiisha lombe lwaaye lwa nyema. Eyibungu na mboko yaaye; atwala twana twa mikooko mu kyaadi kyaaye.” Mushindo kinyi ulombeene mwana a mukooko kufika mpa na mu “kyaadi” kya mulami aaye​—mu bilamba byaaye? Mukooko ngulombeene kwifubwila ngofu kwi mulami, mpa na kumukuma ku mikoolo. Anka, mulami nyi e na kya kwinama, kwiusemuna, na kwiwela mu kyaadi kaaye. Bino byooso abilesha kalolo shi Mulami etu Mukata a mikooko e na lukalo lwa kwitulama na kwitukalwila!

8. (a) Mulayilo w’Efile Mukulu wa kukalwila mmwiupe bantu kinyi, na mushindo kinyi wabadi bebileshe mu Myeele 18:10? (b) Kupeta kifwamino mwishina dy’Efile Mukulu akutekye kinyi?

8 Kukalwilwa n’Efile Mukulu kwi na kitungo​—akalwilaa nkapenda baaba abefubula pepi naaye. Mukanda wa Myeele 18:10 awamba shi: “Eshina dya Yehowa nyi épata dilamibwe. Muntu mululame ekusukilaa bwa kupanda.” Mu mafuku a kala, abaadi ingi nsaa abebaka mashibo e bula mu kabaaka bwashi bantu bekale abekusuukila. Kadi bibaadi abitungu shi muntu e mu masaku asuukile kwanka bwa kupanda. Bi mumune na kupeta kifwamino mwishina dy’Efile Mukulu. Bino ta mbitale penda kwambuula eshina dy’Efile Mukulu; eshina dy’Efile Mukulu ta mbwanga nya. Anka, abitungu tuukye Yawa sha dyadya eshina na kutuula lukulupilo mwadi na kwikala na nshalelo mwipusheena na miiya yaaye ilulame. Nkalolo kinyi ke na Yehowa pa’ye kwitushinkamiisha shi su tweyaluula kwadi na lukumiino looso, akyebe kwikala nshibo ila mwatudi balombeene kukalwilwa!

“Efile eetu . . . mmulombeene kwitupoososha”

9. Mushindo kinyi wi Yehowa ta mmwimeene penda mu kwitupa mulayilo wa kwitukalwila?

9 Yehowa ta mmwimeene penda mu kwitupa mulayilo wa kwitukalwila nya. Mu mafuku a kala, baadi muleshe mu bipaso bibaadi mukite shi e na bukome bwa kukalwila bafubi baaye. Patutala myanda ya kala ya mwilo wa Isaleele, atumono shi “eyasa” di bukome dya Yehowa dibaadi aditshokola beshikwanyi be bukome. (Efilu 7:4) Sunga mbyabya, Yehowa baadi dingi mutumikye na bukome bwaaye bwa kukalwila bangi bantu ku umune umune.

10, 11. Mbileshesho kinyi bi mu Bible abilesha mushindo ukwete Yehowa kutumika na bukome bwaye bwa kukalwila kwi bangi bantu ku umune umune?

10 Pabaadi ba nsongwalume basatu beena Ebreeyi​—babakambaa kuitanyina bu Shadrake, Meshake na Abede-Nego—​bapele kukunamina nkishi a oòlo a Nfumu Nabukodonosore, nfumu baadi mufiite munda ebalungula shi akyebe kwibela mu bwina bwa kaalo akatembe. Nabukodonosore, nfumu baadi mukile banfumu booso ba aa mafuku bukome bebalungwile shi: “Efile kinyi enupoososha kwiyasa dyande?” (Danyele 3:15) Bano ba nsongwalume basatu abatudile lukulupilo looso mu bukome bw’Efile Mukulu aabo bwa kwibakalwila, kadi tababaadi bambe shi e na kya kwibakalwila nya. Byabya, abalulwile shi: “Su Efile etu atufubila mmulombeene kwitupoososha, etupoososha.” (Danyele 3:17) Na dingi, buno bwina bwa kaalo, sunga mbibaabadi bekashisakanye bwashi kakile ka mafuku ooso misango musambo takabaadi kalombeene kukambila Efile Mukulu aabo sha bukome booso nya. Baadi mwibakalwile, na nfumu bafikile mu kukumiina shi: “Takwi ungi Efile Mukulu mulombeene kupaashana bino.”​—Danyele 3:29.

11 Yehowa baadi dingi muleshe bukome bwaaye bwa kukalwila mu mushindo wa kukaanya pabaadi mwate muwa wa Mwan’aye umune eeleka na kwiwela mwifu dya Maariya, mukashi kamame mwina Yuuda. Mwikeyilu umune ubaadi ulungule Maariya shi akyebe ‘kwimit’eyimi na kutanda mwana mulume.’ Mwikeyilu nkupatuula shi: ‘Kikudi kiselele akikafiki koodi, bukome bwa Sha kwiyilu abukubwikila mu mutaala.’ (Luuka 1:31, 35) Byabya, Mwan’Efile Mukulu tabaadi na kubofula kwa bu muntu nya. Milwisho na kukutwa kwa kupwidika kwa nyin’aye kubaadi kulombeene kumulwisha su? Satana baadi mulombeene kobesha kulwisha sunga kwipa yawa Mwana kumpala kwa’ye kutandjikwa? Nya! Yehowa baadi nka bu mwibakye kimano kya kukalwila Maariya bwashi kintu su nkimune​—kukutwa kwa kupwidika, makome ebubi, ntomboshi kampanda, sunga kikudi kampanda ki bubi—​takyobeshanga kulwisha mwana kii munda, kubanga nka nsaa ibaadi Maariya mwimite. Yehowa batungunukile na kukalwila Yesu pabaadi mukinga. (Mateo 2:1-15) Mpa na pabaadi pakumbane nsaa, Mwana aaye a kifulo tababaadi balombeene kumukita kintu nya.

12. Bwakinyi Yehowa baadi mukalwile bangi bantu mu mafuku a kala?

12 Bwakinyi Yehowa baadi mukite bipaso bwa kukalwila bangi bantu? Nsaa ibungi Yehowa baadi mukalwile bangi bantu bwa ungi mwanda: bwa kukumbasha mpàngo yaaye. Bu kileshesho, kupanda kwa Yesu mwana kubaadi na muulo bwa kukumbasha mpàngo y’Efile Mukulu; ino mpàngo ayikyebe kukwasha bantu booso. Mu Bifundwe Biselele mwi myanda ibungi ayilesha mushindo ubaadi Yehowa muleshe bukome bwaaye bwa kukalwila; ino myanda ibaadi “bu elango dyetu, bwashi ku katshintshi na kusambibwa abitukila mu Bifundwe tupete lukulupilo.” (Beena-Looma 15:4) Oolo, bino bileshesho abinyingisha lukumiino lwetu mwi Efile Mukulu sha bukome booso. Kadi, nkukalwilwa kinyi kwatudi balombeene kupeta ano mafuku?

Kishy’akilesha mulayilo w’Efile Mukulu wa kwitukalwila

13. Yehowa e na kya kukita bipaso bwa kwitukalwila su? Patuula.

13 Mulayilo w’Efile Mukulu wa kwitukalwila taulesha shi Yehowa e na kya kukita bipaso bwa kwitukalwila nya. Kwikala n’Efile Mukulu etu takulesha shi atwikala na nshalelo shi na nkalakasho mu uno ndumbulwilo nya. Bafubi ba Yehowa bebungi bakwete kufumankana na nkalakasho ibungi, mpa na ayifiki ku bulanda, ngoshi, mikumbo sunga lufu. Yesu baadi mulungule balongi baaye kalolo shi ku muntu na muntu mbalombeene kwipayibwa pa mwanda wa lukumiino lwabo. Nyi bwakinyi Yesu baadi muleshe muulo wa kunyingiila mpa na ku nfudiilo. (Mateo 24:9, 13) Su Yehowa badya kwikala atumika na bukome bwaaye bwa kukalwila bantu mu myanda yooso, Satana badya kwikala akolomona Yehowa na kwela mpaka pabitale akitutumu mu kufubila Efile Mukulu.​—Yoobo 1:9, 10.

14. Mbileshesho kinyi abilesha shi Yehowa takalwilaa bafubi baaye booso mu mushindo umune nya?

14 Mpa na mu mafuku a kala, Yehowa tabaadi mutumikye na bukome bwaaye bwa kukalwila mufubi aaye ooso ku lufu lwa mu mpukapuka nya. Bu kileshesho, mutumibwa Jaake abaadi bamwipe kwi Eroode mu 44 K.Y.K.; kadi, kunyima kwa mafuku apeela, Yehowa baadi mupoososhe Mpyeele “ku maasa a Eroode.” (Bikitshino 12:1-11) Na Yowano, mukwabo na Jaake, baadi mushaale na muwa kunyima kwa Mpyeele na Jaake kufwa. Eyendo shi tatwi balombeene kutengyela shi Efile Mukulu akalwila bafubi baaye booso mu mushindo umune nya. Na dingi, “nsaa na myanda yabasha batengyela” ayifwilaa bantu booso. (Mulungudi 9:11NWT) Byabya, mushindo kinyi ukwete Yehowa kwitukalwila?

Yehowa akalwilaa bafubi baaye ku mbidi

15, 16. (a) Nkinyi akilesha shi Yehowa akalwilaa bafubi baaye ku mbidi ku ki bungi? (b) Bwakinyi twi balombeene kwikala na lukulupilo shi Yehowa akyebe kukalwila bafubi baaye ano mafuku na mu mafuku a “kutompiibwa kukata”?

15 Tubande kwakula pabitale kukalwilwa kwa ku mbidi. Atwe bafubi ba Yehowa, twi balombeene kutengyela shi Yehowa etukalwile mu ki bungi. Su ta mbyabya, Satana mulombeene kwitupudisha. Tubande kunangushena uno mushindo: Satana, “nfumu a pano pa nsenga” te na kintu kyadi nakyo lukalo bu kupudisha balangwidi b’eyendo booso. (Yowano 12:31; Bifumbulwe 12:17) Ma guvernema a angi maumbo e bukome ngakandikye mudimo wetu wa kulungula mukandu wibuwa sunga kutompa kwitupudisha mu maumbo aabo. Kadi, bafubi ba Yehowa mbashaale banyingye mu kikudi na mbatungunukye na kulungula mukandu wibuwa! Bwakinyi ano maumbo e bukome ta ngobeshe kwimika mudimo wa kino kisaka kya beena Kidishitu bapeela bashi na bukome bwa kwikalwila? Mwanda Yehowa etulama mu mbaba yaaye ya bukome!​—Misambo 17:7, 8.

16 Twi kwamba naminyi pabitale kukalwilwa kwa ku mbidi mu mafuku a “kutompiibwa kukata”? Tatwi na kya kutshina biimu bya Yehowa nya. Na dingi, “Yehowa mmulombeene kukalwila bantu balulame ku bitompwanga, na kulama bashi balulame bwa kwibanyoka mwifuku dya kiimu.” (Bifumbulwe 7:14; 2 Mpyeele 2:9) Kumpala kwa byabya, twi balombeene kushinguula ino myanda ibidi. Kya kumpala, Yehowa tamulombeene kutadiila bwashi babutule bafubi baaye pa nsenga nya. Kya kabidi, akyebe kupa baaba abashaala bamulamate muwa wa looso mu nsenga ipya ya bululame​—sunga kwibasangusha su abitungu. Bwa baaba bafwe, ta kwi mbalo ibuwa yabadi balombeene kwikala kukila mu binangu by’Efile Mukulu.​—Yowano 5:28, 29.

17. Mushindo kinyi ukwete Yehowa kwitukalwila ku bukwashi bw’Eyi dyaaye?

17 Mpa na ano mafuku, Yehowa kwete kwitukalwila ku bukwashi bwa “eyi,” dyaaye di na bukome bwa kubuka mashimba na kushintuula nshalelo a bantu. (Beena-Ebreeyi 4:12) Su atufubila miiya i mwanka, twi balombeene kukalwilwa mu myanda ibungi ku mbidi. Yeeshaya 48:17 (EEM) amba shi: “Nnaami, Yehowa . . . enulambukisha myanda ya kwinwikasha bi buwa.” Kushi mpaka, kwikala na nshalelo mwipushene na Eyi dy’Efile Mukulu nkulombeene kwitukwasha bwa kwikala mbidi bukome na kwikala na muwa mafuku ebungi. Bu kileshesho, pa mwanda wa kulonda malango a mu Bible pabitale kufutaala lusandji na kwitoosha ku butete booso, twi balombeene kuleka kukita myanda i butete na bingi biubishi bibubi bikwete kufwishila bantu bakutwe lukumiino masaku ebungi ku mbidi. (Bikitshino 15:29; 2 Beena-Kodinto 7:1) Twi na kya kutumbula Efile Mukulu pa’ye kwitukalwila ku bukwashi bw’Eyi dyaaye!

Yehowa etukalwilaa mu kikudi

18. Mushindo kinyi ukwete Yehowa kwitukalwila mu kikudi?

18 Kintu kya muulo ukata, Yehowa etukalwilaa mu kikudi. Efile Mukulu etu kwete kwitukalwila ku masaku ooso akumbeene kwitufwila mu kikudi pa’ye kwitupa byooso byatudi nabyo lukalo bwa kunyingiila mu bitompwanga na kulama kipwano kyetu naye. Byabya, Yehowa kwete kwitukwasha bwashi tulame muwa wetu, kushi penda bwa mafuku apeela kadi bwa looso. Tubande kutala bingi bintu bitupe Yehowa na myanda yakwete kukita bwa kwitukalwila mu kikudi.

19. Mushindo kinyi ukumbeene kikudi kya Yehowa kwitukwasha bwa kunyinga kumpala kwa kitompwanga kyooso kyatudi balombeene kupeta?

19 Yehowa nyi “Apusha nteko yetu”! (Misambo 65:3EEM) Su nkalakasho ya mu nshalelo ibakidi bungi, kumufungwila mashimba etu nkulombeene kwitutadisha ku mashimba. (Beena-Fidipe 4:6, 7) Pangi takaasha bitompwanga nya, kadi bwa kwaluula ku nteko yeetu, mulombeene kwitupa binangu bya kwibipudisha. (Jaake 1:5, 6) Kukila paapa, Yehowa mukumbeene kupa baaba abamutekye kikudi kiselele. (Luuka 11:13) Kino kikudi ki bukome nkilombeene kwitukwasha bwa kunyinga kumpala kwa kitompwanga kyooso kyatudi balombeene kupeta. Nkilombeene kwitupa “bukome bushii bwa kupwandjikiisha nabo kintu” bwashi tunyingiile mpa na abikaasha Yehowa makyenga ooso mu nsenga ipya itayidi pepi.​—2 Beena-Kodinto 4:7.

20. Mushindo kinyi ulombeene bukome bwa Yehowa bwa kwikalwila kutukila kwi bakwetu beena Kidishitu?

20 Ingi nsaa, bukome bwa Yehowa bwa kukalwila mbulombeene kutukila kwi bakwetu beena Kidishitu. Yehowa mukakye bafubi baaye ba mu nsenga ishima bwashi bekale kifuko kimune kya “beena kukumiina.” (1 Mpyeele 2:17; Yowano 6:44) Munkatshi mwa bano beena lukumiino, atumono bi bukome bwa kikudi ky’Efile Mukulu akitumu bantu mu kukita myanda ibuwa. Kino kikudi kikwete kutuusha kikuba kibuwa​—ngikashi ibuwa bu kifulo, kalolo, na buwa. (Beena-Galate 5:22, 23) Byabya, patupete lukalakasho kampanda su mwina lukumiino netu betupa elango sunga kwitunyingisha na mayi ebuwa, twi balombeene kutumbula Yehowa bwa wawa mushindo wakwete kwitukalwila.

21. (a) Mbidibwa kinyi bya mu kikudi bikwete Yehowa kwitupa ku bukwashi bwa “mpika a kishima na mupatulukye”? (b) Mushindo kinyi ukukwashe bintu kampanda bikwete kukita Yehowa bwa kwitukalwila mu kikudi?

21 Yehowa etupa kingi kintu bwa kwitukalwila: bidibwa bya mu kikudi abifiki pa nsaa. Bwa kwitukwasha bwashi tupetele bukome Kwiyi dyaaye, Yehowa mupe “mpika a kishima na mupatulukye” mudimo wa kupa bafubi baaye bidibwa bya mu kikudi. Uno mpika kwete kutumika na mikanda, mpa na ma jurnale a Kitenta kya Mulami na Réveillez-vous!, site etu a jw.org, bisangilo na bikongeno bwa kwitupa “kya kudya pa nguba atungibwa”​—kyatudi nakyo lukalo, pa nsaa ilombane. (Mateo 24:45) Kasha tabopushile mwanda kampanda ku bisangilo bya beena Kidishitu​—apaluula muntu, apakitshi muntu mwisambo, sunga kwela luteko—​ubaadi ukunyingishe kwishimba? Kasha tabobadikile mwanda kampanda mu jurnale etu kampanda baadi mukukwashe? Tatulubanga shi Yehowa kwete kukita bino byooso bwa kwitukalwila mu kikudi.

22. Nsaa yooso Yehowa atumikaa na bukome bwaaye mu mushindo kinyi, na bwakinyi kukita kwa byabya kwi bwa buwa bwetu?

22 Yehowa kwete eyendo kukalwila “bano booso abamusangula bu kifwamino.” (Misambo 18:31) Atuuku shi Yehowa tatumikaa na bukome bwaaye bwa kwitukalwila ku masaku ooso ano mafuku nya. Kadi, kwete nsaa yooso kutumika na buno bukome bwa kukumbasha mpàngo yaaye. Mu byooso, kwete kukita byabya bwa buwa bwa bafubi baaye. Su atwifubwila pepi naaye na kwilama mu kifulo kyaaye, Yehowa akyebe kwitupa muwa wa looso na upwidikye. Na lwalwa lukulupilo, twi balombeene kumona makyenga ooso a mu uno ndumbulwilo bu a mu ‘kapindji ka nguba kapeela.’​—2 Beena-Kodinto 4:17.