1, 2. Bible akula kinyi bwa kulesha bi bantu mu malwa, na nkinyi kikumbeene kwitukwasha bwa kwimutuuka?

 “BIPANGWA byooso bi mu mitanyo, bikii mu kufwambuka.” (Beena-Looma 8:22) Ano mayi a Mpoolo mutumibwa aalesha shi twi mu malwa. Mu kumona kwa bu muntu, abimweneka nka bu’shi takwi lukulupilo lwa kupudisha makyenga, milwisho, na lufu. Kadi Yehowa tamufudiile apafudiilaa bantu nya. (Mbadiko 23:19) Efile Mukulu sha bululame mwitupe kintu kya kwitutuusha mu ano malwa. Kino kintu nyi nkuulo.

² Nkuulo nyi nkya buntu kikata kyabadi bape bantu kwi Yehowa. Akitukwasha bwa kutuuka mu bupika bwa milwisho na lufu. (Beena-Efeeze 1:7) Akyo nyi akitupa lukulupilo lwa muwa wa looso, mwiyilu sunga mu mpaladiiso pano pa nsenga. (Luuka 23:43; Yowano 3:16; 1 Mpyeele 1:4) Kadi nkuulo nkinyi? Mushindo kinyi wayitulongyesha pabitale bululame bupwidikye bwa Yehowa?

3. (a) Bwakinyi bibaadi abitungu kutuusha nkuulo? (b) Bwakinyi Efile Mukulu tabaadi penda mushintuule kiimu kya lufu kwi baana ba Adame?

³ Lukalo lwa nkuulo lubaadi lumwenekye pa mwanda wa mulwisho wa Adame. Pa’ye kukutwa kukokyela Efile Mukulu, Adame baadi mupe baana baaye bupyanyi bwa mikumbo, malwa, mitanyo, na lufu. (Kibangilo 2:17; Beena-Looma 8:20) Efile Mukulu tabaadi mulombeene penda kwibapusha lusa na kushintuula kiimu kya lufu kibaadi mwibatshibile nya. Su badya kukita byabya, Efile Mukulu badya kutupilwa mwiya waye wa’shi: “Efuto dya milwisho ndufu.” (Beena-Looma 6:23) Na su Yehowa badya kushintuula miiya yaaye ya bululame, kafutakanyi na kukutwa kwa kunemeka miiya kubadya kupalakana mwiyilu na pa nsenga!

4, 5. (a) Mushindo kinyi ubaadi Satana mudimbiile Efile Mukulu, na bwakinyi Yehowa baadi na kya kupudisha ino mpaka? (b) Nkinyi kibaadi Satana mudimbiile bafubi ba Yehowa baasha kululama?

 ⁴ Bu byatumwene mu Shapitre 12, buntomboshi bwa mu Edene bubaadi butuushe nkonko ibungi. Satana baadi musabuule eshina dy’Efile Mukulu. Baadi mudimbiile Yehowa shi nyi nsha madimi na nfumu ebubi asumina bipangwa byaaye bulungantu. (Kibangilo 3:1-5) P’aye kulesha bu’ye bakutshisha mpango y’Efile Mukulu ya kuusha senga na bantu balulame, Satana baadi nka bu amba shi Efile Mukulu tamulombeene kobesha. (Kibangilo 1:28; Yeeshaya 55:10, 11) Su Yehowa baadi mutadiile ino yooso myanda kushi kwiyipudisha, bipangwa byaaye bibungi bi na binangu bibadya kukutwa kunemeka na kukulupila bufumu bwaaye.

⁵ Satana baadi mudimbiile dingi bafubi ba Yehowa baasha kululama, ebafundanga shi abafubila Efile Mukulu mwanda wa bintu byakwete kwibapa, su bapeta makyenga muntu su ngumune ta mmulombeene kufubila Efile Mukulu. (Yoobo 1:9-11) Ino mpaka ngitale myanda ikata ikile mpa na makyenga a bantu. Yehowa bamwene shi e na kya kwaluula ku ano madimi a Satana. Kadi mushindo kinyi ubaadi Efile Mukulu mulombeene kupudisha ino mpaka na kupaasha bantu?

6. Mbishima kinyi byabadi bafunde mu Bible bwa kulesha kibaadi kikite Efile Mukulu bwa kupaasha bantu?

⁶ Kibakitshine Yehowa bwa kupudisha uno mwanda kibaadi akileshe lusa lwaaye lukata na kululama kwaaye​—muntu su ngumune tabaadi mulombeene kutuusha binangu bi byabya nya. Anka, tabibaadi abitekye myanda ikile bungi nya. Nyi ky’abetanyina bu kuwula, kukuula, kubwikiila milwisho, kupwanyisha, kushimisha milwisho. (Misambo 49:8; Danyele 9:24; Beena-Galate 3:13; Beena-Kolose 1:20; Beena-Ebreeyi 2:17) Kadi kishima akilesha kibakitshine kalolo nkyakya kibaadi Yesu mwakule aye nabeene. Bambile shi: “Bu bishi bifikye Mwana a Muntu bwashi bamufubile anka bafikile bwa kufubila bantu na bwa kupaana muwa waye bu nkuulo [mu Kina Greke, lyʹtron] ya bantu be bungi.”​—Mateo 20:28, Kilombeno kipya 2009.

7, 8. (a) Mu Bifundwe, kishima “nkuulo” akilesha kinyi? (b) Mushindo kinyi wi nkuulo ayitekye bintu bi mumune?

 ⁷ Nkuulo nkinyi? Kishima kya kina Greke ki pano akifiki ku mwaku aulesha “kushimisha, kupoososha.” Kino kishima abaadi abekyakula bwa kwisamba pabitale makuta abafutu bwa kupoososha mwina lukano abadi bakwate mu ngoshi. Byabya, twi kwamba shi nkuulo nyi nkintu kyabafutu bwa kukombola kintu kampanda. Mu Bifundwe bya kina Ebreeyi, kishima akilesha “nkuulo” (koʹpher) akifiki ku mwaku aulesha “kupuuta.” Bino abitukwasha bwa kupusha nkuulo kalolo bu kintu akikwasha bwa kupuuta milwisho.​—Misambo 65:3.

⁸ Nyi bwakinyi, ungi mukanda (Theological Dictionary of the New Testament) aulesha shi kishima (koʹpher) “akilesha bintu bi mumune,” sunga kwifwanena. Byabya bwa kukuula, sunga kupuuta milwisho, abitungu kufuta muulo ukumbane bwa kupuuta nkalakasho yooso ifikye ku milwisho. Miiya y’Efile Mukulu ayamba shi: “Muwa bwa muwa, eyiso bw’eyiso, eyino bw’eyino, eyasa bw’eyasa, lwao bwa lwao.”​—Miiya Ikituulwe 19:21.

9. Bwakinyi bantu basha kululama babaadi abatuusha milambu ya nyema, na mushindo kinyi ubaadi Yehowa amono yaaya milambu?

⁹ Bantu basha lukumiino kubanga ku Abele abaadi batuushe milambu ya nyema kwi Efile Mukulu. Pa kukita byabya, abaadi baleshe shi mbashinguule shi mbeena milwisho na abitungu kwibakuula, na abalesheshe lukumiino lwabo mu mulayilo w’Efile Mukulu wa kwibakuula ku bukwashi bwa “keekulu.” (Kibangilo 3:15; 4:1-4; Beena-Levi 17:11; Beena-Ebreeyi 11:4) Yehowa baadi mukumiine yaaya milambu na kupa bano bafubi baye lukulupilo lwi buuwa. Sunga mbyabya, milambu ya nyema ibaadi penda bu kitundwilo. Nyema tayibaadi ilombeene kupuuta milwisho ya bantu nya, mwanda nyema i kushi kwa bantu. (Misambo 8:4-8) Ndjo bwakinyi, Bible amba shi: “Mwanda mase  a ngombe ilume na mbushi ilume ta ngalombeene kukaasha milwisho, ooo.” (Beena-Ebreeyi 10:1-4, EEM) Yaaya milambu ibaadi penda bu kitundwilo kya mulambu wa nkuulo unabeene ubaadi na kya kufika.

10. (a) Nkuulo ibaadi ayitungu shi ikale i mumune na muwa wa nnanyi, na bwakinyi? (b) Bwakinyi bibaadi abitungu kulambula nkapenda muwa wa muntu?

¹⁰ Mpoolo mutumibwa bambile shi: ‘Bantu booso bakwete kufwa pa mwanda wa Adame.’ (1 Beena-Kodinto 15:22) Byabya nkuulo ibaadi ayitekye lufu lwa muntu e bibaadi Adame​—muntu mupwidikye. (Beena-Looma 5:14) Takwi muwa wa kingi kipangwa ukumbeene kwikala mumune mu kipimino kya kululama. Anka penda muntu mupwidikye, muntu shi mu kibawe kya lufu kibaabatshibiile Adame, nyi baadi mukumbeene kutuusha “nkuulo i mumune bua bantu booso”​—i mumune na muntu mupwidikye, Adame. (1 Timotee 2:6, NWT) Tabibaadi abitungu kulambula muwa wa midiyo ya bantu bwashi ikumbane na muwa wa Adame nya. Mpoolo mutumibwa baadi mupatuule shi: “Milwisho ibatwelele pa nsenga pa mwanda wa muntu umune Adame, yaaya milwisho yafwisha lufu.” (Beena-Looma 5:12) Na bu bi “lufu ndutukile kwi muntu umune,” Efile Mukulu apaasha bantu pakukidila “kwi muntu umune.” (1 Beena-Kodinto 15:21) Mushindo kinyi?

11. (a) Mushindo kinyi ubaadi yawa atuusha nkuulo na kya ‘kufwambukila lufu bwa muntu ooso’? (b) Bwakinyi Adame na Eeva ta mbalombeene kukudiibwa na nkuulo? (Tala mayi e mushi mwesaki.)

¹¹ Yehowa baadi mukite bwashi muntu sha muwa upwidikye alambule muwa waaye mu kukumiina kwaaye. Mukanda wa Beena-Looma 6:23 awamba shi: “Efuto dya milwisho ndufu.” Bwa kulambula muwa waaye, yawa mukuudi baadi na kya ‘kufwambukila lufu bwa muntu ooso.’ Mu angi mayi, bibaadi abitungu shi afute kibawe kya mulwisho wa Adame. (Beena-Ebreeyi 2:9; 2 Beena-Kodinto 5:21; 1 Mpyeele 2:24) Bibaadi bilombeene kushintuula biimu bibaadi bitshibibwe. Pa’yo kufuta kibawe kya mulwisho kibaadi mu mutwe wa bekulu ba Adame, nkuulo  ibaadi na kya kutshiba bukome bwa mulwisho ku mishi yaayo. a​—Beena-Looma 5:16.

12. Tuusha kileshesho akilesha mushindo wi kufuta kw’ebasa dya muntu umune nkulombeene kukwasha bantu bebungi?

¹² Twate kileshesho: Banda kupwandjikisha shi we mushaale mu kibundji kampanda na bantu bebungi ba mu kyakya kibundji abafubaa mu usine mukata. Obe na bekungishanyi no’be bakwete kwinufuta kalolo bwa mudimo wenu na nwi na nshalelo ebuwa. Nwi bashaale nka kalolo mpa n’efuku dibabafungu yawa société. Bwakinyi? Mukata a usine baadi nfwalanga, na baponesha usine. Musango umune, mudimo oobe na wa bekungishanyi nenu ubaafu na tanudi na mabasa akile bungi. Bakashi na baana, na bantu benupe mabasa abakyengye pa mwanda wa yawa muntu umune. Uno mwanda wi kupwa su? Oolo! Muntu umune sh’eshimba dibuwa bafiki mu kukwasha. Batala muulo wa société mushima. Bapusha bafubi booso na bifuko byaabo lusa. Byabya baata kitshibilo kya kufuta mabasa a société na kufungula usine. Kufuta kwa mabasa a muntu umune kubakwasha bafubi bebungi na bifuko byabo na booso bebape mabasa. Bi mumune, kufuta kw’ebasa dya Adame nkukuule midiyo ya bantu.

13, 14. (a) Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mutuushe nkuulo bwa bantu? (b) Bibaadi abitungu kufuta nkuulo kwi nnanyi, na bwakinyi bibaadi abitungu kwiyifuta?

¹³ Nkapenda Yehowa nyi mulombeene kutuusha “mukooko wana . . . ashimisha milwisho ya ba pano pa nsenga.” (Yowano 1:29) Kadi Efile Mukulu tabaadi mutume mwikeyilu kampanda bwa kukuula bantu nya. Anka, batumine Muntu baadi mulombeene kupudisha mpaka ya Satana pabitale bululame  bwa bafubi ba Yehowa. Oolo, Yehowa baadi mukalakashwe ngofu, anka bakuminyine kutuma Mwana aaye umune eleka, ‘baadi amusangasha efuku dyooso.’ (Myeele 8:30) N’eshimba dimune, Mwan’Efile Mukulu baadi ‘mwiyishe’ aye baadi mushaaye mwiyilu. (Beena-Fidipe 2:7) Yehowa baadi mukite kipaso, aye nkutuma muwa wa Mwana aaye e mwiyilu mwifu dya mukashi kamame umune mwina Yuuda abetanyina bu Maariya. (Luuka 1:27, 35) Baadi mutandjikwe bu muntu, abo nkumwitanyina bu Yesu. Anka muyiile bululame bwa miiya, baadi mulombeene kwitaminyibwa bu Adame a kabidi, mwanda baadi mumune na Adame a kumpala. (1 Beena-Kodinto 15:45, 47) Byabya Yesu baadi mulombeene kutuusha mulambu wa nkuulo bwa milwisho ya bantu.

¹⁴ Bibaadi abitungu kupa nnanyi uno mulambu wa nkuulo? Mukanda wa Misambo 49:7 awamba shi nkuulo ngya kufuta “Efile Mukulu.” Na dingi, ta Efile Mukulu aye nabeene mwate mpango ya kutuusha nkuulo su? Oolo, kadi bino tabipeesha muulo wa nkuulo, sunga kwiyikasha penda bu kwishintushena kwa bintu​—bu kwata makuta mu mpayo umune bwa kwiela mu ungi mpayo nya. Abitungu tuukye shi nkuulo ta nkwishintushena kwa bintu kampanda nya, nyi mmwanda utale miiya ya bululame. Pa’ye kufuta nkuulo, sunga mbibaabidi bimukalakashe ngofu, Yehowa baadi muleshe shi mmulamate ku miiya yaaye ipwidikye.​—Kibangilo 22:7, 8, 11-13; Beena-Ebreeyi 11:17; Jaake 1:17.

15. Bwakinyi bibaadi abitungu shi Yesu akyengye?

¹⁵ Pepi na kipungo ky’eshipo kya mu kipwa kya 33 K.Y.K., Yesu Kidishitu baadi mukumiine kupombeshibwa bwa kufuta nkuulo. Baadi mukumiine bwashi bamukwate bwa myanda ya madimi, bamutshibile kiimu, bamupudikye ku mutshi. Bibaadi abitungu shi Yesu akyengye mu wawa mushindo su? Oolo, mwanda bibaadi abitungu kupudisha mpaka itale bululame bwa bafubi b’Efile Mukulu. Nyi bwakinyi, Efile Mukulu tabaadi mukumiine bwashi Eroode ayipe Yesu, pabaadi ki mwana mukinga nya. (Mateo 2:13-18) Kadi pabaadi Yesu mupwe kukula, baadi na mushindo wa kukambila Satana na binangu bya muntu  mukulu auku myanda kalolo. b Pa’ye kushaala “eselele, shi musoole bubi, shi na kito, mwilamuune na basha milwisho,” mpa na kupombeshibwa kukata, Yesu baadi muleshe shi Yehowa e na bafubi baaye balamate kwadi mpa na pabatompibwa ngofu. (Beena-Ebreeyi 7:26) Nyi bwakinyi, kumpala kwa’ye kufwa, Yesu baadi mwambe shi: “Byooso bibalombana.”​—Yowano 19:30.

16, 17. (a) Mushindo kinyi ubaadi Yesu mutungunukye na mudimo wa kukuula? (b) Bwakinyi bibaadi abitungu shi Yesu etwakwile “ku meso kw’Efile Mukulu”?

¹⁶ Yesu tabaadi mubande kupudisha mudimo waaye wa kukuula nya. Mwifuku dya kasatu kunyima kwa Yesu kufwa, Yehowa baadi mumubuushe ku bafwe. (Bikitshino 3:15; 10:40) Pa’ye kukita byabya, Yehowa baadi mupe Mwana aaye bwedi bwa mudimo waaye ubaadi mukite mu bululame na kumupa mushindo wa kupudisha mudimo waaye wa kukuula bu Tshite-mwakwidi Mukata e panundu a Efile Mukulu. (Beena-Looma 1:4; 1 Beena-Kodinto 15:3-8) Mpoolo mutumibwa apatuula bino: “Kidishitu mmufikye tshite-mwakwidi e panundu . . . Pabatwelele musûsa umune bwa loso mu kaka kadimbo ka kishila kikile, ta mmutwale mase a mbushi ilume na a mapumba a ngombe ilume, ooo, batwadile ê mase. Mu kyakya kipaso, betufungwishe ikalaika ku milwisho yetu. Mwanda Kidishitu ta batwelele mu Nshibo y’Efile Mukulu ikitshibwe na bantu, ooo, yaya ibádi’nka penda kifwatulo kya yaya i mwiilu. Batwelele mwiilu mu nabêne, mwa kwete kwitwakwila binobino ku meso kw’Efile Mukulu.”​—Beena-Ebreeyi 9:11, 12, 24, EEM.

¹⁷ Kidishitu tabaadi mulombeene kutwala mase mwiyilu nya.  (1 Beena-Kodinto 15:50) Anka, baadi mutwale kintu akileshesha aa mase: muulo wa muwa wa muntu mupwidikye ubaadi mutuushe bu mulambu. Byabya, kumpala kw’Efile Mukulu, baadi muleshe muulo wa muwa waaye bu nkuulo bwa milwisho ya bantu. Yehowa baadi mukumiine uno mulambu su? Oolo, na bibaadi bimwenekye pa Pantekote a mu 33 K.Y.K., pabaadi payikye kikudi kiselele pa balongi 120 babaadi mu Yelusaleme. (Bikitshino 2:1-4) Sunga byekala shi uno mwanda ubaadi mwanda ukata, kutuusha kwa nkuulo mbangilo a bipeta bibuwa abifiki ku mudimo wa kukuula.

18, 19. (a) Mbisaka kinyi bibidi abipete bukwashi bwa kupwanyishibwa abufiki ku mase a Kidishitu? (b) Bwa baaba be mu “kisaka kikata kikile,” nkinyi kyabakwete kupetala ku nkuulo lelo uno na nkinyi kyabakyebe kupeta mu mafuku e kumpala?

¹⁸ Mu mukanda ubatumiine beena Kolose, Mpoolo apatuule shi Efile Mukulu bamwene shi bibuwa kupwanyisha bintu byooso Naaye’ye nabeene ku bukwashi bwa Kidishitu paaye kukita kipwano pakukidila ku mase a Yesu abaadi apongolokye ku mutshi wa makyenga. Mpoolo apatuula shi kuno kupwanyisha nkutale bisaka bibidi bilekene bya bantu, ‘bintu bi mwiyilu’ na ‘bintu bi pa nsenga.’ (Beena-Kolose 1:19, 20; Beena-Efeeze 1:10) Kino kisaka kya kumpala ki na bantu 144 000 be na lukulupilo lwa nkatumika mwiyilu bu batshite-mwakwidi na bu banfumu abakamunu nsenga pamune na Yesu Kidishitu. (Bifumbulwe 5:9, 10; 7:4; 14:1-3) Ku bukwashi bwa bano bantu, bantu basha kukokyela abakyebe kapelakapela kubanga kupeta bukwashi na miloo ayifiki ku nkuulo munda mwa bipwa kinunu.​—1 Beena-Kodinto 15:24-26; Bifumbulwe 20:6; 21:3, 4.

¹⁹ ‘Bintu bi pa nsenga’ nyi mbantu be na lukulupilo lwa kwikala na muwa mu Mpaladiiso pano pa nsenga. Mukanda wa Bifumbulwe 7:9-17 awibetanyina bu “kibumbu kikata kikile” kya bantu abakapanda pa “kutompibwa kukata.” Kadi tabakatengyela mpa na aa mafuku bwa kupeta miloo ayifiki ku nkuulo nya. “Mbatumpe nkandjo yaabo, mbeeyitooshe mu mase a Mukooko wana.” Bu byabadi batuule lukumiino mwadi, bakwete mpa na binobino kupeta myabi ibungi ya mu kikudi. Mbatshiibwe  bakuuku b’Efile Mukulu basha kululama! (Jaake 2:23) Pa mwanda wa mulambu wa Yesu, mbalombeene ‘kwifubwila na lwishinko ku lupuna-nsulu lwa buntu, bwa kupeta lusa na kalolo.’ (Beena-Ebreeyi 4:14-16) Su abapono mu milwisho, mbalombeene kulekyelwa yanka. (Beena-Efeeze 1:7) Sunga mbyabadi bantu bakutwe kupwidika, be na kondo k’eshimba katooshibwe. (Beena-Ebreeyi 9:9; 10:22; 1 Mpyeele 3:21) Byabya kupwanyishibwa n’Efile Mukulu, takukii bu mwanda wa kukulupila nya, nyi mmwanda upwe kukitshika! (2 Beena-Kodinto 5:19, 20) Mu bufumu bwa Bipwa kinunu, abakyebe kapelakapela ‘kupoosodibwa ku bupika bwa kulwishiibwa,’ na “kwikala mu bulungantu bwa ntumbo ya baana b’Efile Mukulu.”​—Beena-Looma 8:21, Kilombeno kipya 2009.

20. Mushindo kinyi ukumbeene nkukwasha kunangwila pabitale nkuulo?

²⁰ ‘Atutumbula Efile Mukulu kukiila kwi Yesu Kidishitu,’ bwa nkuulo yaadi mutuushe! (Beena-Looma 7:25, Kilombeno kipya 2009) Kutuusha kwa nkuulo akumweneka bu mwanda upeela, kadi mmwanda wa muulo ukata awitukaanyisha. (Beena-Looma 11:33) Na patunangushena na lutumbu looso pabitale nkuulo, ayitukumu ku mashimba na kwitukaka ngofu pepi na Efile Mukulu sha kululama. Anka bibaadi byambe ungi mufundji a misambo, twi na kya kutumbisha Yehowa bu Efile “mufule bululame na binyibinyi.”​—Misambo 33:5.