Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 15

Yesu ‘ashinkamisha bululame pa nsenga’

Yesu ‘ashinkamisha bululame pa nsenga’

1, 2. Efuku kinyi dibaadi Yesu mukwate nsungu, na mbwakinyi?

 DINGI efuku, Yesu baadi mukwate nsungu ikile​—na baadi na kya kukwata nsungu. Pangi we kukema pa kupusha byobyo, mwanda baadi muntu sha lwishinko na kwiyisha. (Mateo 21:5) Baadi nka mulame lwishinko lwaaye, kadi, nsungu yaaye ibaadi ibuwa. a Anka nkinyi kibaadi kikwatshishe uno muntu mufule butaale nsungu? Kubaadi kukitshikye mwanda wa kukutwa kululama kwi kashaa.

2 Yesu baadi aata ntempelo a mu Yeelusaleme na muulo ukata. Mu nsenga ishima, nkapenda ayo ngi ibaadi mbalo iselele ya lulangwilo lwa Nshaaye e mwiyilu. Beena Yuuda ba mu maumbo ebungi abaadi abakitshi lwendo lula bwa kufika mu kulangwila mwanka. Mpa na bantu bashi beena Yuuda abaadi abafiki, batwelanga mu lungi lupango lwa mu ntempelo lubaabadi bebakitshine. Kadi mu mafuku ababangile mudimo waaye wa pano pa nsenga, Yesu batwelele mu ntempelo na bamwene mwanda wi bubi bukile. Ntempelo baadi nka bu mu kisalwe, kushi bu mbalo ya kulangwila! Mubaadi muule bansunga na bantu abashintulaa makuta. Kadi, nkinyi kikutwe kululama mu bino byooso? Bwa bano bantu, ntempelo a Efile Mukulu baadi mbalo ya kwata bantu bintu byaabo​—sunga kwibayiba. Mu mushindo kinyi?​—Yowano 2:14.

3, 4. Myanda kinyi ibubi ibaadi ayikitshika mu ntempelo, na nkinyi kibaadi Yesu mukite bwa kushintuula myanda?

3 Bakata ba beena Yuuda babaadi baate kitshibilo shi kwi nka mushindo wa makuta amune aatungu kufuta nao kitadi kya mu ntempelo. Bibaadi abitungu shi bantu abafiki angi maumbo bashintule makuta aabo bwa kufuta kitadi. Byabya bantu ba kushintula makuta abaadi batuule ma mesa abo munda mwa ntempelo, na kutekanga makuta akile bungi nsaa yooso yabashintula. Busunga bwa kupananga nyema namu bubaadi abwibapa makuta ebungi. Bantu abafiki mu angi maumbo na be na lukalo lwa nyema ya kulambula abaadi na mushindo wa kwiyula mbalo yooso yabakumiina mu lupata, kadi ingi nsaa bakata ba ntempelo abaadi abapele yaaya nyema bwa milambu. Anka, tabibaadi byabya bwa nyema yabadi baule mu ntempelo nya. Kushi muntu mukumbeene kwakwila bantu, bansunga abaadi abeele miulo ikile bukopo. b Buno mbunsunga bwibubi bukile. Nyi mbungifi!

4 Yesu tabaadi mulombeene kutadiila kuno kukutwa kwa kululama nya. Ntempelo baadi nshibo ya Nshaaye! Baadi mukite lufimbo lwa myooshi na baadi mutuushe mbushi na mikooko mu ntempelo. Akupu babingile bashintushi ba makuta na kupalakasha ma mesa aabo. Banda kupwandjikisha bibaadi bipalakane makuta a bingolongolo paashi! Baadi mulungule bantu babaadi abapaana tunkudimba shi: “Kashaayi byooso byabya pano!” (Yowano 2:15, 16) Abimweneka shi, takwi muntu su ngumune baadi mutompe kwimika uno muntu munyingye eshimba di bino.

“Kashaayi byooso byabya pano!”

Bi Yaya, mbi mwana

5-7. (a) Mushindo kinyi wi nshalelo baadi naye Yesu kumpala kwa kufika pa nsenga mumukwashe bwa kwikala na bululame, na kileshesho kyaaye nkilombeene kwitulongyesha kinyi? (b) Mushindo kinyi ubaadi Yesu mulumbuule mianda ya madimi ibaadi Satana mutushe, na mmushindo kinyi wakebikitshi mu mafuku aafiki?

5 Eyendo shi bano bansunga abaadi balukiile dingi. Kunyima kwa bipwa bisatu, Yesu badi mwakule dingi pabitale uno mwanda umune, pano atemuna mayi a Yehowa nabeene pabaadi mutopekye baaba abaadi bafwishe nshibo Yaaye bu “kifwamino kya bantomboshi.” (Yeelemiya 7:11; Mateo 21:13) Oolo, Yesu baadi mumone mushindo ubaabadi abayibi mwilo na kulwisha bwiselele bwa ntempelo, baadi mupushe nka bibapushile Nshaaye. Na bino tabya kwitukemesha nya! Munda mwa midiyo na midiyo ya bipwa, Yesu baadi mulongyeshibwe na Nshaaye mwiyilu. Byabya, bululame bwa Yehowa mbupwe kutwela mwadi. E bu kileshesho akitala kya byatwambaa shi: “Bi Yaya, mbi mwana.” Byabya su atukyebe kumona kalolo bi bululame bwa Yehowa, bibuwa tunangushene pabitale kileshesho kya Yesu Kidishitu.​—Yowano 14:9, 10.

6 Mwana a Yehowa a eleka baadi panka nsaa ibaadi Satana mwambe Yehowa bu Efile sha madimi na pabaadi mwele mpaka pabitale bululame bwa bufumu Bwaaye. Madimi e kasha! Mwana baadi dingi mupushe pabaadi Satana mwele mpaka shi takwi muntu su ngumune mulombeene kufubila Efile Mukulu pa mwanda wa kifulo. Eyendo shi ano madimi ooso abaadi ashidishe Mwana kwishimba. Muloo kinyi ubaadi nao pa kupusha shi akyebe kukwasha bwa kulumbuula ino myanda yooso! (2 Beena-Kodinto 1:20) Mushindo kinyi wakyebe kwibikita?

7 Anka bu byatumwene mu Shapitre 14, Yesu Kidishitu baadi mupudishe ino mpaka ya Satana pabitale bululame bwa bipangwa bya Yehowa. Byabya Yesu babangile mudimo aukakuasha bua kupudisha madimi oso abadimbiila nao eshina diselele di’Efile Mukulu, Yehowa—mpa na madimi a’shi mushindo waye wa kukunkusha tawi buwa. Bu byaadi Mukunkushi, Yesu akyebe kushinkamisha bululame mwiyilu na pa nsenga. (Bikitshino 5:31) Nshalelo aaye pano pa nsenga baadi muleshe bululame bw’Efile Mukulu. Yehowa baadi mwambe shi: “Natuulu paadi kikudi kyande, na awukisha bisamba byooso boolokye [bululame].” Mushindo kinyi ubaadi Yesu mukumbashe kalolo ano mayi?

Yesu Kidishitu alesha ‘bi bululame’

8-10. (a) Mushindo kinyi ubaadi miiya ya bakata ba beena Yuuda ibaabadi abalongyesha kukanwa ibaadi ayitumu bantu bwashi bashikwe bantu bashi beena Yuuda na bakashi? (b) Mushindo kinyi ubaadi miiya ibaabadi abalongyesha kukanwa ikashe mwiya wa Yehowa utale Sabato bushito?

8 Yesu baadi mufule Miiya ya Yehowa na baadi na nshalelo mwipusheene naayo. Kadi bakata ba beena Yuuda ba mu aa mafuku abaadi bashikwe Miiya na tababaadi abeyitumikila nya. Yesu bambile bwabo shi: “Nwi ba malwa, balambukishi ba bishila na baafadise bansesa! . . . Anupungakanya kikile bukata mu Miiya: bululame, lusa na bulamate.” (Mateo 23:23) Abimweneka kalolo shi baaba balambukishi ba Miiya y’Efile Mukulu tababaadi abalesha kalolo ‘bi bululame’ nya. Anka, abaadi ababwikiila bululame bw’Efile Mukulu. Mu mushindo kinyi? Twate bileshesho bipeela.

9 Yehowa baadi mulungule mwilo bwashi bekale beabuule na miilo ya bampangano babaadi bekungisheene naabo. (1 Banfumu 11:1, 2) Sunga mbyabya, bangi bakata ba kipwilo abaadi abatumu bantu bwashi baate bantu bashii beena Yuuda na muulo upeela. Mukanda wa Mishna ubaadi mpa na utuushe uno mwiya: “Ta bibuwa kuleka nyema mu mashibo a bantu bashi beena Yuuda mwanda kwi bangi babaadi abalaala na nyema.” Kutondoola bantu booso bashi beena Yuuda wawa mushindo nyi nkukutwa kwa kululama na nkwilekeene na abyamba Miiya ya Moyiise. (Beena-Levi 19:34) Ingi miiya ibabaabadi batuushe kwi bantu ibaadi ayipeesha bakashi. Miiya ibabalongyeshanga kukanwa ibaadi ayamba shi abitungu mukashi atambukye kumongo kwa mulume aaye, kushii ku mbwipi kwaaye. Ibaadi ayitosha mulume bwa kwisamba na mwana mukashi kumpala kwa bantu, sunga ekala mukashi aaye. Anka bu ba mpika, bakashi tababaadi na matalwa a kutuusha bu kamonyi ku tumiladi nya. Kubaadi mpa na luteko lubaadi balume abeele bwa kutumbula Efile Mukulu bu byashi mwibakite bu bakashi.

10 Bakata ba beena Yuuda abaadi bashiikye Miiya y’Efile Mukulu pa mwanda wa yabo miiya ikilekile bungi ibaabadi batuushe. Bu kileshesho, mwiya utale Sabato, ubaadi penda ukandjikye kukita kwa mudimo mu dyadya efuku, bwashi dikale penda bwa myanda ya mu kikudi, bwashi benyingishene mu kikudi na bayikishe. Kadi Bafadisee abaadi bekashe uno mwiya bushito bukile. Abaadi abo banabeene baate kitshibilo kya kupatuula akilesha “mufubo.” Abaadi batemune myanda 39 yabadi balombeene kwamba shi nyi mmufubo, bu kileshesho kuumbula sunga kuta. Ino myanda ibidi ibaadi itushe nkonko ikile bungi. Su muntu bayipa kisanya mwifuku dya Sabato, twi kwamba shi nkutaa? Su muntu baata ndambo ya ntete ya kudya pakidi mwifuba twi kwamba shi kwakwa nyi nkuumbula? Su babuku muntu sha maladi, wawa mmufubo su? Bwa kupudisha ino nkonko abaadi batuushe miiya ikilekile.

11, 12. Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe shi ta mukumiine bipikwa bya Bafadisee bishy’abifiki mu Bifundwe?

11 Mu mafuku abaadi myanda i byabya, mushindo kinyi ubaadi Yesu mukumbeene kukwasha bantu bwashi bamone bi bululame? Mu malongyesha aaye na mu nshalelo aaye, baadi munyingye eshimba bwa kulesha shi bakata ba beena Yuuda tabe mwishinda. Twate kileshesho kya angi malongyesha aaye a kumpala. Musango umune baadi mutopekye miiya ikile bungi ibaadi ituushe bantu, aye nkwamba shi: “Anwipa eyi dy’Efile Mukulu ku bipikwa byenu byanudi belekyeshene aba n’aba.”​—Maako 7:13Kilombeno kipya.

12 Yesu baadi mulongyeshe n’eshimba dimune shi Bafadisee abaadi balube pabitale mwiya wa Sabato​—aye nkulesha shi tababaadi abapusha kalolo akyamba miiya nya. Baadi mupatuule shi Mesiya nyi “Nfumu a sabato”; byabya baadi na matalwa a kubuka bantu mwifuku dya Sabato. (Mateo 12:8) Bwa kulesha uno mwanda kalolo, baadi mubukye bantu mwifuku dya Sabato ku meso kwa bantu. (Luuka 6:7-10) Kuno kubuka kubaadi akulesha mushindo wakabuku bantu mu nsenga ishima mu Bufumu bwaaye bwa Bipwa Kinunu. Bino Bipwa Kinunu, nyi Sabato mushima, apakekisha bantu basha kululama ku bupika bwa milwisho na lufu.

13. Mwiya kinyi ubaadi Yesu mutuushe ku nfudiilo kwa mudimo waaye wa pano pa nsenga, na mushindo kinyi waudi wilekeene na miiya ibaadi kumpala?

13 Yesu baadi muleshe kalolo bi bululame ku bukwashi bwa mwiya upya, ‘mwiya wa Kidishitu,’ ubaadi ukumbane pabaadi mufudishe mudimo waaye wa pano pa nsenga. (Beena-Galate 6:2) Kushi Miiya ya Moyiise, ibaadi kumpala, uno mwiya upya ta wi na nkama ya mayi afundjibwe nya, nyi mpenda eyi dimune dya kulonda. Kadi, mwi bingi bitungo. Kya kumpala Yesu baadi mwikitanyine bu “mwiya upya.” Yesu baadi mulongyeshe balondji baaye bwashi befuleene bu bibaadi mwibafule. (Yowano 13:34, 35) Oolo, kifulo akitumu muntu bwa kwisumina bingi bintu bwa buwa bwa bangi kibaadi na kya kwikala bu kitundwilo kya baaba booso be na nshalelo mwipusheene na ‘mwiya wa Kidishitu.’

Kileshesho akitala kya bululame

14, 15. Mushindo kinyi wi Yesu alesha shi baadi anemeka pafudiile matalwa aaye, na bwakinyi bino abitunyingisha ku mashimba?

14 Yesu tabaadi penda mulongyeshe bantu kifulo nya. Baadi na nshalelo alondo ‘mwiya wa Kidishitu.’ Ubaadi aumweneka kalolo mu nshalelo aaye. Tubande kutala mishindo isatu i kileshesho kya Yesu akilesha kalolo bi bululame?

15 Kya kumpala, Yesu tabaadi mukite mwanda su ngumune ukutwe kululama nya. Pangi we mupwe kumona shi myanda ibungi ya kukutwa kululama ayikitshikaa nsaa i bantu bashi bapwidikye ababanga kwitatula na kusubuka pafudiile matalwa aabo. Yesu tabaadi mukite byabya nya. Dingi efuku, ungi muntu baadi mwisesele pepi na Yesu, aye nkumulungula shi: “Mulambukishi, lungula mukwetu-mulume bwa’shi twiabeene bintu byeetu bya bupyaanyi.” Yesu balulwile shi: “Nnanyi muntuule bu nsushi eenu sunga bwa kwinwabila bintu?” (Luuka 12:13, 14) Uno mwanda awitwelesha binangu ngofu! Yesu baadi na binangu, na kapatupatu, mpa na matalwa aafiki kwi Efile Mukulu na akile a muntu ooso pa nsenga; kadi, baadi mupele kutwela mu kino kilumbu, mwanda tababaadi bamupe matalwa a kwibikita nya. Yesu ekalaa na kwiyisha mu uno mushindo, mpa na munda mwa binunu na binunu bya bipwa bibaadi mwiyilu kumpala kwa kutandjikwa bu muntu. (Yuude 9) Kumona shi Yesu baadi, na kwiyisha kooso, atengyela shi Yehowa nabeene alesha kilulame na kishi kilulame akwitulongyesha ngofu pabitale Yesu.

16, 17. (a) Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe bululame mu kulungula mukandu wibuwa wa Bufumu bw’Efile Mukulu? (b) Mushindo kinyi ubaadi Yesu muleshe shi bululame bwaaye bwi na lusa?

16 Kya kabidi, Yesu baadi muleshe bululame mu mushindo ubaadi alongyesha mukandu wibuwa wa Bufumu bw’Efile Mukulu. Tabaadi na ntondo nya. Pamutwe pa byabya, baadi mwitatshishe ngofu bwa kwiulungula bantu ba mishindo yooso, ba mpeta na balanda. Anka, Bafadisee abaadi ababingi balanda, na bantu ba bisumanga na kwibaudika eshina dya bu ‛am ha·’aʹrets, sunga shi “bantu ba mwiumbo.” Yesu baadi mukalasheene kuno kukutwa kwa kululama. Pabaadi mulongyeshe bantu mukandu wibuwa​—sunga pabaadi adi na bantu, ebadiisha, ebabuku, sunga kwibabuusha ku bafwe—​Yesu baadi ashinkamisha bululame bw’Efile Mukulu akumiina shi ‘bantu ba mishindo yooso’ bateemeshe mukandu wibuwa. c​—1 Timotee 2:4.

17 Kya kasatu, bululame bwa Yesu bubaadi abumweneka mu lusa lubaadi naalo. Baadi etatshisha ngofu bwa kukwasha baasha milwisho. (Mateo 9:11-13) Baadi mukwashe bantu babaadi bakutwe bukome bwa kwikalwila. Bu kileshesho, Yesu tabaadi alondo bakata ba beena Yuuda babaadi abalungula bantu bwa kushikwa bantu booso bashi beena Yuuda. Baadi mukwashe na lusa looso bangi ba kwabadi, aku namu mudimo waaye ubaadi utale penda mwilo wa beena Yuuda. Bakuminyine kubuka mwina mudimo a mukata a basalayi ba beena Looma, aye nkwamba shi: “Ntshi musangane lukumiino lwi bino kwi muntu su ngumune mu Isaleele.”​—Mateo 8:5-13.

18, 19. (a) Mu mishindo kinyi mubaadi Yesu mupe bakashi kineemo? (b) Mushindo kinyi wi kileshesho kya Yesu akitukwasha bwa kumona kipwano ki pankatshi pa kunyinga kw’eshimba na bululame?

18 Bi mumune, Yesu tabaadi na mweneno baadi na bantu bebungi pabitale bakashi nya. Anka, baadi munyingye eshimba bwa kukita myanda ilulame. Bakashi ba beena Samariya abaadi abebamono bu be butete nka bu bashi beena Yuuda. Kadi, Yesu tabaadi mupele kulungula mukandu wibuwa kwi mukashi mwina Samariya abaadi musangane ku bwina bwa mema bwa ku Sikare nya. Aku namu, uno mukashi mwina Samariya nyi muntu a kumpala ababalungwile kwi Yesu shi aye nyi Mesiya baadi mulayibwe. (Yowano 4:6, 25, 26) Bafadisee abaadi abamba shi tabitungu kulongyesha bakashi Miiya y’Efile Mukulu nya, kadi Yesu baadi mulongyeshe bakashi munda mwa nsaa ibungi. (Luuka 10:38-42) Bipikwa bibaadi abilesha shi bakashi ta mbalombeene kutuusha bu kamonyi, kadi Yesu baadi mupe bakashi bebungi kineemo kya kwikala bantu ba kumpala ba kumumona kunyima kwa’ye kusanguka. Baadi mpa na mwibalungule bwa kwenda mu kulungula balongi baaye balume pabitale uno mwanda wa muulo ukata!​—Mateo 28:1-10.

19 Oolo, Yesu baadi muleshe miilo kalolo bi bululame. Misango ibungi, baadi mwituule mu masaku bwa kwibikita. Kileshesho kya Yesu akitukwasha bwa kumona shi bwa kwikala ku lupese lwa bululame abitungu kwikala n’eshimba dinyingye. Nyi bwakinyi, abaadi abamwitanyina bu “Ntambwe a mu kisamba kya Yuuda.” (Bifumbulwe 5:5) Tatulubanga shi ntambwe nyi nkileshesho kya eshimba dinyingye na bululame. Anka, mu mafuku aafiki, Yesu akyebe kutwesha bululame kukila paapa. Twi kwamba shi akyebe ‘kushinkamisha bululame pa nsenga.’​—Yeeshaya 42:4.

Nfumu Mesiya ‘mushinkamishe bululame pa nsenga’

20, 21. Mu ano mafuku etu, mushindo kinyi wi Mesiya Nfumu mushinkamishe bululame pa nsenga ishima na mu kakongye ka beena Kidishitu?

20 Kubanga pabafikile bu Mesiya Nfumu mu 1914, Yesu mutweshe bululame pa nsenga. Mu mushindo kinyi? Mukwashe bwashi butemuki bwi mu Mateo 24:14 bukumbane. Balongi ba Yesu pa nsenga mbalongye mu maumbo ooso bya binyibinyi pabitale Bufumu bwa Yehowa. Anka bu Yesu, bakwete kulongyesha na bululame kushii ntondo, abetatshisha bwa kupa muntu ooso​—mukinga sunga mukulu, mpeta sunga mulanda, mulume sunga mukashi—​mushindo wa kuuka Yehowa, Efile Mukulu a bululame.

21 Yesu, Nfumu a kakongye ka beena Kidishitu, kwete dingi kushinkamisha bululame mwanka. Anka bu bibaadi bitemukibwe, mwikape “bantu be bu kya buntu,” bakulu beena Kidishintu basha kululama bakwete kukunkusha kakongye. (Beena-Efeeze 4:8-12NWT) Pabakwete kukunkusha lombe lw’Efile Mukulu, bano balume bakwete kulonda kileshesho kya Yesu Kidishitu kya kushinkamisha bululame. Abauku kalolo shi Yesu akyebe shi bakitshine mikooko yaaye myanda mu bululame​—kushi kutala mbalo yaabo, nkumo yaabo, sunga bintu byabadi nabyo.

22. Yehowa apushaa naminyi pabitale mushindo upalakane kukutwa kwa kululama pa nsenga lelo uno, na mmusangule Mwana aaye bwa kukita kinyi?

22 Anka, mu mafuku e kumpala, Yesu akyebe kushinkamisha bululame pa nsenga mu mushindo washabandile dingi kwibikita. Kukutwa kwa kululama nkupalakane pa nsenga ngofu. Mwana ooso afu pa mwanda wa nsala afu pa mwanda wa kukutwa kwa kululama kwa bantu, bikishekishe patupwandjikisha bungi bwa makuta na bwa nsaa yabalwisha kwi bantu bwa kukita mamputu bwa kukumbasha ngyabi yaabo. Midiyo ya bantu bakwete kufwa ku kipwa kyooso bisumanga abafu pa mwanda wa myanda ya kukutwa kululama ikwete kukita bantu, na bino abipa Yehowa nsungu. Musangule Mwana aaye bwashi alwe ngoshi ilulame na uno ndumbulwilo mushima e bubi na bwa kupudisha bwa looso myanda yooso ya kukutwa kululama.​—Bifumbulwe 16:14, 16; 19:11-15.

23. Kunyima kwa Armagedone, mushindo kinyi aukye Kidishitu kushinkamisha bululame bwa looso?

23 Sunga mbyabya, bululame bwa Yehowa tabutekye penda kubutula bubi nya. Musangule dingi Mwana aaye bwa kwikala “Nfumu a butaale.” Kunyima kwa Armagedone, bufumu bwa Yesu abukyebe kutwesha butaale pa nsenga ishima, na akyebe kumunana “na bululame.” (Yeeshaya 9:6, 7) Paapa Yesu akekala na muloo wa kukaasha makyenga ooso na mpombo bifikye ku myanda yooso ya kukutwa kululama. Bwa looso, akyebe kushinkamisha bululame bwa Yehowa bupwidikye. Byabya, bibuwa twitatshishe bwa kulonda kileshesho kya Yehowa kya bululame. Tutale binobino mushindo watudi balombeene kwibikita.

a Paaye kukwata nsungu ibuwa, Yesu baadi mulonde kileshesho kya Yehowa, aye aleshaa ‘nsungu ikata’ bua mianda yoso ibubi. (Naume 1:2) Bu kileshesho, kunyima kwa Yehowa kulungula bantu babi shi abafwisha nshibo yaaye bu “kifwamino kya bantomboshi,” baadi mwambe shi: “Nsungu yande na bukyelo bwande abileesha pa ino mbalo.”​—Yeelemiya 7:11, 20.

b Mukanda wa Mishna awisambila pabitale mushindo ubaadi utombokye bantu kunyima kwa bipwa pabitale muulo ukile wa tu nkudimba tubaabadi abapaana mu ntempelo. Abo nkwisha muulo pepi na 99 pa lukama kukila bibaudi! Nnanyi baadi apetela makuta ku buno bunsunga? Bangi bantu abafundjile myanda ya kala abamba shi bisalwe bya mu ntempelo bibaadi bya kifuko kya Tshite-mwakwidi mukata e panundu Hane, na bibaadi bitwesheeshe kyakya kifuko kya batshite-mwakwidi bupeta bukile.​—Yowano 18:13.

c Bafadisee abaadi abamono shi bantu ba bisumanga, bashi bepaane mu kulonga kwa Miiya, abaadi “batshipiibwe.” (Yowano 7:49) Abaadi abamba shi tabitungu kwibalongyesha sunga kukita naabo busunga sunga kudya naabo sunga kwela naabo nteko. Kutadiila mwana abo mukashi bwashi bamwibakile kwi bano bantu kwi nka bu kumupa nyema ya kisuku. Abaadi abamba mpa na’shi bano bantu ta mbakumbeene kwikala na lukulupilo lwa kusanguka nya.