Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 28

“Obe bupenka bobe we na bulamate”

“Obe bupenka bobe we na bulamate”

1, 2. Bwakinyi twi kwamba shi Nfumu Daavide tabaadi mukutwe kuuka kukutwa kwa bulamate nya?

 NFUMU DAAVIDE tabaadi mukutwe kuuka kukutwa kwa bulamate nya. Mu angi mafuku, bantu basha bulamalama abaadi batweshe kafutakanyi mu bufumu bwaaye, abaadi badye lukuku bwa kumwipa. Kukaasha byabya, Daavide abaadi bamupaane kwi bantu babaadi bakuuku ba p’eshimba. Twate kileshesho kya Mikale, mukashi a Daavide a kumpala. Ku mbangilo, “batomene Daavide kifulo,” na abimweneka shi baadi amukwatshishena mu myanda itale bufumu bwaaye. Anka, kunyima, babangile ‘kumupeesha mwishimba dyaaye,’ aye nkwamba mpa na Daavide bu “muntu a bisumanga.”​—1 Samwele 18:20; 2 Samwele 6:16, 20.

2 Akupu kubaadi Akitofele, kuku a Daavide baadi amupa malango. Malango aaye abaadi abeamono nka bu eyi dya Yehowa. (2 Samwele 16:23) Kadi, kunyima kwa mafuku, uno muntu abaabadi batudile lukulupilo baadi mubangye kwikala na bulamalama na bayile ku lupese lwa bantu abaadi batombokyele Daavide. Anka nnanyi baadi mutuushe buno buntomboshi? Nyi Absalome, mwana mulume a Daavide! Uno mwana sha mayele ebubi “baadi kwete kongoola beena Isalêle,” amweshanga Daavide bu nfumu ebubi. Buntomboshi bwa Absalome bubaadi bwende kumpala mpa na bibaadi bifikye Nfumu Daavide mu kusuuka bwa kupaasha muuwa waaye.​—2 Samwele 15:1-6, 12-17.

3. Ndukulupilo kinyi lubaadi nalo Daavide?

3 Takubaadi muntu su ngumune baadi mushaale mulamate kwi Daavide su? Munda mwa ino myanda yooso, Daavide baadi auku shi muntu e byabya e kwanka. Nnanyi? Nyi Yehowa Efile Mukulu. Daavide bambile Yehowa shi: “Kwi bakulamate, oleesha bulamate.” (2 Samwele 22:26NWT) Bulamate abulesha kinyi, na mushindo kinyi wi Yehowa alesha shi aye nyi kileshesho kikata kya bulamate?

Bulamate abulesha kinyi?

4, 5. (a) “Bulamate” abulesha kinyi? (b) Nkwilekeena kinyi kwi pankatshi pa bulamate na kishima?

4 “Bulamate” mu mushindo wabadi bebwakule mu Bifundwe bya kina Ebreeyi nyi kalolo ka muntu alamata na kifulo kyooso kwi kintu kampanda mpa na nsaa yakumbasha mpango yaaye pabitale kino kintu. Ta nkafudiile penda mu kwikala na kishima kwi muntu nya. Na dingi, muntu mmukumbeene kwikala na kishima nka mwanda e na kitungo kya kwibikita. Kadi, bulamate mbukwatshibwe na kifulo. a Nyi bwakinyi mwaku “kishima” ngutale mpa na bintu bishi na muwa. Bu kileshesho, mufundji a misambo umune baadi mwitanyine mweshi bu “kamonyi ka kishima ke mwiilu” mwanda autungunuka na kumunyika bufuku. (Misambo 89:38) Kadi mweshi ta ngulombeene kwikala na bulamate nya. Bwakinyi? Mwanda bulamate abufiki ku kifulo​—kintu kishi kilombeene kwikala mu bintu bishi na muwa.

Mweshi awitaminyibwa bu kamonyi ka kishima, kadi nkapenda bipangwa bi na binangu nyi bilombeene kulesha bulamate bwa Yehowa

5 Mu Bifundwe, bulamate abumweneka ku bikitshino. Abulesha shi kwi kipwano kikata pankatshi pa muntu e nabo na muntu abalesha bwanka. Buno bulamate tabushintulukaa kunyima kwa mafuku nya. Tabwi bu mbundambunda ya mema ayishintulukaa muyiile abyende lupapi nya. Pamutwe pa byabya, bulamate abwikalaa bukopo na mbulombeene kukambila nkalakasho ya mishindo yooso.

6. (a) Bulamate abukambaa kumweneka kwi bantu su, na mushindo kinyi wabadi bebileshe mu Bible? (b) Mmushindo kinyi ukile buwa wa kulonga akilesha bulamate, na mbwakinyi?

6 Oolo, bulamate bwi byabya tabukambaa dingi kumweneka ano mafuku nya. Misango ibungi, bakuuku ba p’eshimba bakwete ‘kwifwishena malwa.’ Atukamba kupusha pabitale bantu bakwete kusumbushena beena mabaka naabo. (Myeele 18:24; Malakii 2:14-16) Myanda ya bulamalama ngipalakane ngofu mu mushindo ukumbeene kwitutuma mu kwamba bu bibambile mutemuki Mika shi: “Mushimate [sha bulamate, NWT] mmwisheete mwiumbo.” (Mika 7:2) Sunga byekala shi bantu tabakambaa kobesha kulesha bumuntu, Yehowa nyi nkileshesho kikata kya bulamate. Na dingi, mushindo ukile buwa wa kulonga akilesha bulamate nyi nkulonga abileshaa Yehowa uno mushindo ukata wa kifulo kyaaye.

Bulamate bwa Yehowa bwatushi balombeene kupwandjikisha

7, 8. Bwakinyi twi balombeene kwamba shi Yehowa bupenka bwaaye nyi e na bulamate?

7 Bible akula pabitale Yehowa shi: “Obe bupenka bobe we na bulamate.” (Bifumbulwe 15:4NWT) Mu mushindo kinyi? Takwi bantu na miikeyilu abaadi ingi nsaa baleshe bulamate bukata nya? (Yoobo 1:1; Bifumbulwe 4:8) Kadi Yesu Kidishitu? Aye ta nyi ‘mulamate’ a Efile Mukulu su? (Misambo 16:10) Byabya, mushindo kinyi watudi balombeene kwamba shi Yehowa bupenka bwaaye nyi e na bulamate?

8 Kya kumpala, tuukye shi bulamate nyi nkingi kipindji kya kifulo. Bu byabidi shi “Efile Mukulu nyi nkifulo”​—aye nabeene nyi nkifulo—​nnanyi mulombeene dingi kulesha bulamate kalolo kukila Yehowa? (1 Yowano 4:8) Eyendo shi miikeyilu na bantu mbalombeene kulesha ngikashi y’Efile Mukulu, kadi nkapenda Yehowa nyi e na bulamate bushii na nfudiilo. Bu byaadi “Mukulu a mafuku,” mubangye kulesha bumuntu bwaaye kumpala kwa kipangwa kyooso, pa nsenga sunga mwiyilu. (Danyele 7:9EEM) Byabya, Yehowa mmuule na bulamate. Alesha dino eyikashi mu mushindo ushi ulombeene kwidilesha kingi kipangwa. Tubande kwata bingi bileshesho.

9. Mushindo kinyi wi Yehowa “e na bulamate mu bikitshino byaaye byôso”?

9 Yehowa “e na bumuntu [sunga bulamate] mu bikitshino byaaye byôso.” (Misambo 145:17EEM) Mu mushindo kinyi? Mukanda wa Misambo 136 awaluula. Mwamwa mbemutemune myanda ibungi ibakitshine Yehowa bwa kupaasha mwilo waaye, bu kileshesho kupaasha kwa beena Isaleele mu Kalunga Kamonga. Nyi bwakinyi, verse ooso afudiila na ano mayi: “Kifulo [bulamate, NWT] kyaaye nkya looso.” Uno musambo wi mu kashibo akamba shi “ Bwa kunangwila” ke mwisaki 289. Pobadika ino verse, mishindo ibaadi Yehowa muleshe bumuntu sunga bulamate bwaaye kwi mwilo waaye ta mbilombeene kukutwa nkukuma kwishimba nya. Oolo, Yehowa aleshaa bulamate bwaaye kwi bafubi baaye basha kululama pa’ye kuteemesha nkalo yabatekye bukwashi na kwibikita pa nsaa ibuwa. (Misambo 34:6) Kifulo kya Yehowa ki na bulamate bwa bafubi baaye ta nkilombeene kutshimba nya su abashaala bamulamate.

10. Mushindo kinyi ukwete Yehowa kulesha bulamate ku miiya yaaye?

10 Na dingi, Yehowa aleshaa bulamate bwaaye kwi bafubi baaye pa’ye kushaala mulamate ku miiya yaaye. Kushi bu bangi bantu abashintulukaa nsaa na nsaa, mwanda abalondaa abibatumu eshimba na nnangunangu ya bu muntu, Yehowa ta mulombeene kushintuula mweneno aaye pabitale kibuwa na kibubi. Munda mwa bipwa binunu, mweneno aaye a bintu bu malenganyi, kulangwila kwa ma nkishi, na kwipayishena ta nkushintulukye nya. Baadi mwambe ku bukwashi bwa mutemuki Yeeshaya shi: “Nyaa na ku bununu bwenu, ami nekala nka Byandji byabya.” (Yeeshaya 46:4) Byabya, twi kwikala na lukulupilo shi buno bukunkushi bwibuwa bwi Mwiyi dy’Efile Mukulu abukyebe kwitukwasha.​—Yeeshaya 48:17-19.

11. Tuusha bileshesho abilesha shi Yehowa mulamate ku milayilo yaaye.

11 Yehowa aleshaa dingi bulamate bwaaye pa’ye kwikala mulamate ku milayilo yaaye. P’alaa kintu kampanda, ekikitshi. Nyi bwakinyi Yehowa amba shi: “Eyi dyande nguba adituuku kwandji, tadii kwalukiila kwandji kushi kipeta, kushi kukita kindongamiine na kukumbasha kinaadi mwiditumine.” (Yeeshaya 55:11) Paaye kushaala mulamate kwiyi dyaaye, Yehowa alesha bulamate bwaaye kwi bantu. Tebalekye abatungunuka na kwindila bintu byauku shi tebapa byanka nya. Yehowa e na nkumo ibuwa pabitale uno mwanda, nyi bwakinyi mufubi aaye Yooshwa bambile shi: “Ku mayi ooso akile buwa abaadi Yehowa mulungule Isaleele, eyi su ndimune ta ndishaale kushi kipeta; byooso bibakumbeene.” (Yooshwa 21:45) Byabya, twi balombeene kwikala na lukulupilo shi tatwi balombeene kufwishibwa bufu shi Yehowa mulombeene kukutwa kobesha kulombasha milayilo yaaye.​—Yeesheya 49:23; Beena-Looma 5:5.

12, 13. Lulamato lua Yehowa alushaala kuanka bua looso mu mishindo kinyi?

12 Bu byatumonanga, Bible etulungula shi bulamate bwa Yehowa ‘mbwa looso.’ (Misambo 136:1) Mushindo kinyi waadi mulombeene kwibikita? Ungi mushindo nguno: Yehowa alelekyelaa milwisho bwa looso. Bu byatumwene mu Shapitre 26, Yehowa tabuushulaa milwisho ya muntu ikile yadi mupwe kumulekyela nya. Bu byabidi shi bantu ‘booso mbakite milwisho na mbabulwe ntumbo y’Efile Mukulu,’ ooso a kwatudi e na kya kwikala na lutumbu bwa bulamate bwa Yehowa bwa looso.​—Beena-Looma 3:23.

13 Kadi bulamate bwa Yehowa mbwa looso mu ungi mushindo. Eyi dyaaye adyamba shi muntu sha bululame ekala “bu mutshi wabadi bakune pepi na nsulo ya mema, uno aupa bikuba pa nguba aabyo, masaki aawo tae kunyatshila, kyooso kyakitshi akitangàla.” (Misambo 1:3) Banda kupwandjikisha mutshi wi na masaki asha kunyatshila! Byabya, su atusangala n’Eyi dy’Efile Mukulu, atwikala na muwa mafuku ebungi, na butaale na nshalelo ebuwa. Myabi ya Yehowa yapa bafubi baaye ngya looso. Eyendo, mu nsenga ipya ayikyebe kukita Yehowa, bantu basha kukokyela abakyebe kumona bulamate bwa Yehowa bwa looso.​—Bifumbulwe 21:3, 4.

Yehowa “tasumbushenaa bamulamate nya”

14. Mushindo kinyi auleshaa Yehowa lutumbu bwa bulamate bwa bafubi baaye?

14 Yehowa muleshe bulamate bwaye nsaa na nsaa. Bu bi Yehowa tashintulukaa, bulamate bwaleshaa bafubi baaye basha kululama ta mbulombeene kutshimba nya. Mufundji a misambo bafundjile shi: “Naadi mukinga, binobino ntandi mununu; ntshi mumone sunga efuku dimune mululame abadi basumbusheene, sunga baana baaye baateka ka-pa-lusa. Mwanda Yehowa mmufule bululame, taasumbusheenaa bamulamate nya.” (Misambo 37:25, 28) Eyendo, bu byadi Mupangi, Yehowa mulombeene kupeta lulangwilo lwetu. (Bifumbulwe 4:11) Sunga mbyabya, bu byaadi na bulamate, Yehowa ata midimo yetu yatumukitshina na bululame na muulo.​—Malakii 3:16, 17.

15. Pushisha bwakinyi mushindo ubaadi Yehowa mupaashe beena Isaleele aulesha bulamate Bwaaye?

15 Mu bulamate bwaye, Yehowa akwashaa bafubi baaye misango ibungi nsaa yabadi mu makyenga. Mufundji a misambo etulungula shi Yehowa “alama muwa wa bamulamate, pa kwibakuula kwiyasa dya babi.” (Misambo 97:10) Tubande kutala mushindo ubaadi mukite na mwilo wa Isaleele. Kunyima kwa kwibapaasha mu Kalunga Kamonga mu kipaso kya kukaanya, beena Isaleele abaadi batumbishe Yehowa na luno loono: “Bookunkwishe na bululame [bulamate, NWT] bwobe mwilo ubookudile.” (Efilu 15:13) Kupanda kwa beena Isaleele mu Kalunga Kamonga nyi nkishinkamiisho kya bulamate bwa Yehowa. Moyiise baadi mulungule beena Isaleele shi: “Su Yehowa mwinulamate, dingi su mwinusangule, nta kwamba shi mwanda nwi bakile bungi ku miilo yooso nya, mwanda nwi ushadile wa ku miilo yooso. Anka su Yehowa, ku bukome bwa mboko yaaye mmwinutushishe, dingi mmwinukuule ku nshibo ya bupika, kwiyaasa dya Faraone mulopwe a Ejiipitu, ngi kwamba shi Yehowa mmwinufule, dingi alama katshipo kabatshipilwe bamasheenu.”​—Miiya Ikituulwe 7:7, 8.

16, 17. (a) Nkukutwa kwa lutumbu kinyi kubaadi kuleshe beena Isaleele, anka mushindo kinyi ubaadi Yehowa mwibaleshe lusa? (b) Mushindo kinyi ubaadi beena Isaleele bebungi baleshe shi takwi mushindo wa ‘kubatshika dimo’ nsungu ya Yehowa, na uno mwanda awitudimusha ku kinyi?

16 Mu byooso, mwilo wa beena Isaleele ubaadi ukutwe kulesha lutumbu kwi Yehowa bwa bulamate bwaye, kunyima kwabo kupaashibwa “babatungunukile na kukita milwisho, na kutombokyela [Yehowa] Sha-kwiyilu kula.” (Misambo 78:17) Kunyima kwa bipwa bibungi, abaadi abatomboka misango na misango, abaadi abalekye Yehowa bwa kulangwila b’efile ba madimi na kwipaana mu bipikwa bya bampangano bibaadi abibeekasha bu bintu bi butete. Sunga mbyabya, Yehowa tabaadi mutshibe kilombeno kyaaye nabo nya. Pamutwe wa byabya, Yehowa ku bukwashi bwa mutemuki Yeelemiya, baadi mwisendeele mwilo waye shi: “Ealushe, obe Isaleele sh’etombo . . . kwikala kwande taakwinunemeena dimo bushito nya. Nee kuuku a kishima.” (Yeelemiya 3:12) Anka bu byatwikeele bamone mu Shapitre a 25, beena Isaleele bebungi tababaadi bashintulukye nya. Anka, “babaasaàbùulanga mikyendji y’Efile Mukulu, babaabendanga bishima byaaye, dingi babaabyandwilanga batemuki baaye.” Nkinyi kibaadi kikitshikye? “Na pabakeeleeshe nsungu ya Yehowa kwi mwilo waye, kushi kipaso kya kwiyibatshika dimo.”​—2 Myanda 36:15, 16.

17 Uno mwanda awitulongyesha kinyi? Bulamate bwa Yehowa ta mbukutwe meso na tabwi kudimbibwa nya. Eyendo, Yehowa “mmuule na bulamate,” na ekala na muloo wa kulesha lusa lwaaye su bamono shi abitungu kwibikita. Kadi nkinyi kikumbeene kukitshika su muntu bepaana ku bubi na bapele kushintuluka? Yaaya nsaa, Yehowa ashalaa mulamate ku miiya yaaye ilulame na kumutshibila kiimu. Anka bu bibabalungwile Moyiise, Yehowa “takutwâ kunyôka babi mwanda wa bubi bwâbo.”​—Efilu 34:6, 7.

18, 19. (a) Mushindo kinyi wi Yehowa alesha bulamate nsaa yanyoko bantu bebubi? (b) Yehowa akalesha bulamate bwaaye naminyi kwi bafubi baaye bababaadi bakyengyeshe mpa na ku lufu?

18 Panyoko bantu bebubi Efile Mukulu alesha bulamate. Mu mushindo kinyi? Atwibimono mu mukanda wa Bifumbulwe mu mayi abaadi Yehowa mutumine miikeyilu musambobidi shi: “Ndayi, pongoolayi pa nsenga bipulu musambobidi bya nsungu y’Efile Mukulu.” Pabaadi mwikeyilu a kasatu mupongoole kyaaye kipulu “pa mwela na misulo ya mema” ibafikile mase. Akupu mwikeyilu ubaadi ulungule Yehowa shi: “We mululame [sha bulamate, NWT] obe e padi na baadi’po, a kishila mwanda we muleshe byabya bululame boobe. Mwanda mbapongoole mase a beselele na a batemuki, mase namu ngoodi mwibape bwa kutoma. Mbebilombeene.”​—Bifumbulwe 16:1-6.

19 Mpa na pautuusha mukandu wa kiimu kya Yehowa, mwikeyilu awitanyina Yehowa bu “sha bulamate.” Bwakinyi? Mwanda pa’ye kubutula bantu babi, Yehowa alesha bulamate kwi bafubi baaye, bebungi ba kwabadi abaadi bebakyengyeshe mpa na ku lufu. Na bulamate booso, Yehowa mulame bano bafubi baaye bu abatala mu binangu byaaye. Yehowa aabilaa bwa kumona dingi bafubi baaye, na Bible etulungula shi akebafutu p’aaye kwibasangusha ku lufu. (Yoobo 14:14, 15) Yehowa t’alubaa bafubi baaye baasha kululama mwanda ta bakii dingi na muwa nya. Anka, “booso be na muwa kwadi’ye.” (Luka 20:37, 38) Mpàngo ya Yehowa ya kusangusha baaba booso be mu binangu byaaye ayilesha bulamate bwaaye.

Yehowa, pa mwanda wa bulamate bwaaye, akatentekyesha baaba booso abaadi bamulamate bapwe kufwa na kwibasangusha

Bernard Luimes (kunundu) na Wolfgang Kusserow (munkatshi) abaadi bebayipe kwi ba Nazi

Moses Nyamussua abaabadi bayipe na mikyetwe kwi kisaka kya myanda ya politike

Bulamate bwa Yehowa abwitupa lukulupilo lwa kipandjilo

20. Mbananyi be bu “bipangwa bibafwidiile lusa,” na mmushindo kinyi ukwete Yehowa kwibilesha bulamate bwaaye?

20 Kubanga kala, Yehowa mmuleshe bulamate kwi bantu basha kululama mu mushindo wa kukaanya. Munda mwa bipwa nkama, Yehowa baadi ‘alenguula na lwishinko lwi bungi bipangwa bibamufitshishanga munda na bibatunganga kushimina.’ Bwakinyi? “Bwa kulesha bukata bwa ntumbo yaaye kwi bipangwa bibafwidiile lusa, bibaadi mubadiile kulumbuula bwa ntumbo.” (Beena-Looma 9:22, 23) Bino “bipangwa bibafwidiile lusa” nyi mbano balombanyiine kupanda babadi bashingye mwimu mu kikudi bwa kupyana na Kidishitu mu Bufumu bwaaye. (Mateo 19:28) Paaye kufungwila bino bipangwa bibafwidiile lusa eshinda dya kipandjilo, Yehowa mushale mulamate kwi Abrahame, aye abaadi mupe mulayilo washi: “Mmwaludi [lutandwa] amusampiibwa bisamba byooso bya pa nsenga, mwanda we muteemeshe eyi dyande.”​—Kibangilo 22:18.

Bu byabidi shi Yehowa e na bulamate, bafubi baaye baasha kululama be na lukulupilo lwa binyibinyi bwa mafuku e kumpala

21. (a) Mushindo kinyi uleshe Yehowa bulamate bwaaye kwi “kibumbu kikata kikile” kya bantu be na lukulupilo lwa kupanda ku “kutompibwa kukata”? (b) Bulamate bwa Yehowa abukutumu mu kukita kinyi?

21 Yehowa alesha bulamate bwi byabya kwi “kibumbu kikata kikile” kya bantu be na lukulupilo lwa kupanda ku “kutompibwa kukata” na kwikala na muwa wa looso mu mpaladiiso pa nsenga. (Bifumbulwe 7:9, 10, 14) Sunga mbyabidi shi bafubi baaye mbantu bakutwe kupwidika, Yehowa ebalesha bulamate bwaaye p’aaye kwibapa lukulupilo lwa kwikala na muwa wa looso mu paladiiso pa nsenga. Kwete kwibikita naminyi? Ku bukwashi bwa nkuulo​—kileshesho kikata kya bulamate bwa Yehowa. (Yowano 3:16; Beena-Loma 5:8) Bulamate bwa Yehowa abukaka booso be na nsala ya bululame mu mashimba aabo. (Yeelemiya 31:3) Twe mulombeene kwifubwila pepi na Yehowa bwa bulamate bwaaye bwadi muleshe na bwakyebe nkalesha mu mafuku e kumpala su? Bu byabidi shi lukalo lwetu ndwa kwifubwila pepi na Yehowa, tulesheyi lutumbu bwa kifulo kyaaye p’atwe kunyingiila mu kumufubila na bulamate.

a Mwanda wa kukaanya, kishima kyabadi baluule bu “bulamate” mu 2 Samwele 22:26 mbekyaluule ingi mbalo bu “bumuntu” sunga “bulongo.”