Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 23

“Aye ngi baabadidiile kwitufula”

“Aye ngi baabadidiile kwitufula”

1-3. Mmyanda kinyi ayilesha shi lufu lwa Yesu ndwilekeene na lwa bangi bantu booso?

 DINGI efuku, mu kipungo kya pepi n’eshipo takudi pepi na bipwa 2 000, mulume umune shi musoole mwanda basambishibwa, abamutshibila kiimu bwa myanda yashii mukite, na abamukyengyesha mpa na ku lufu. Aye ta mmuntu a kumpala baadi mwipayibwe bwa mwanda washi musoole nya; na dingi tabaadi a nfudiilo nya. Kadi, lufu lwaaye ndwilekeene na lwa bangi booso.

2 Pabaadi uno muntu kwete alu n’eshimba, eyilu adyo dinabeene dibaadi dileshe mwanda wa kukaanya. Sunga mbibaabidi mu kaanya, mufito ubaadi wikye mwiumbo. Anka bu abyamba mufundji a myanda ya kala, “nguba bafitshishwe fututuu.” (Luuka 23:44, 45) Akupu, kumpala kwa kutuul’eshimba, uno muntu baadi mwisambe mwanda watushi balombeene kuluba; bambile shi: “Byooso bibalombana!” Paaye kutuusha muwa waaye, baadi mukumbashe mwanda wa muulo ukata. Mulambu waaye ubaadi mwanda ukata aulesha kifulo wabashi balombeene kukita kwi ungi muntu.​—Yowano 15:13; 19:30.

3 Uno muntu nyi Yesu Kidishitu. Kukyenga kwaye na lufu lubafwile mwifuku dya 14 dya mweshi wa Nisane, mu kipwa kya 33 kunyima kwa Yesu Kidishitu (K.Y.K.), aluukibwa kalolo. Sunga mbyabya, kwi mwanda utale luno lufu wabashy’abauku kwi bantu bebungi. Sunga byekala shi Yesu baadi mukyengye ngofu, kwi ungi muntu baadi mukyenge kukila. Nyi kwamba shi kwi ungi muntu baadi mukumiine kwisumina kintu kya muulo ukata dyadya efuku​—mwanda wa kifulo kikata kyabashi babande kulesha kwi muntu su ngumune. A mmwanda kinyi? Bwa kwaluula luno lukonko atutwele mu ungi mutwe wa mwanda wa muulo ukata: Kifulo kya Yehowa.

Mwanda aulesha kifulo kikata

4. Mushindo kinyi ubaadi musalayi a beena Looma mufikye mu kumona shi Yesu tabaadi muntu bu bantu booso nya, na bambile kinyi?

4 Mukata a basalayi ba beena Looma babayipayile Yesu baadi mukeme pa kumona mufito ubaadi utwele kumpala kwa lufu lwa Yesu na mushindo ubaadi utshinkye nsenga. Bambile shi: “Mbinyibinyi uno muntu ikeele Mwan’Efile Mukulu.” (Mateo 27:54) Eyendo, Yesu tabaadi muntu bu bantu booso nya. Yawa musalayi baadi mukwashe mu kwipa kwa Mwana umune eeleka a Efile Mukulu Sha-kwiyilu kula! Mushindo kinyi ubaadi uno Nshe mwana mufule Mwana aaye?

5. Kumpala kwa kufika pa nsenga, Mwana baadi mukite bipwa bungi kinyi mwiyilu pamune na Nshaaye?

5 Bible etanyina Yesu bu “mbedi a bipangwa byooso.” (Beena-Kolose 1:15) Banda kwela binangu: Mwana a Yehowa baadi kwanka kumpala kw’eyilu na nsenga kupangibwa. Byabya, Mwana na Nshaaye abaadi pamune munda mwa bipwa bungi kinyi? Bangi bantu ba sianse abamba shi eyilu na nsenga tabidi na bipwa midiyala 13. Banda kupwandjikisha ino nsaa yooso! Sunga bino bipwa byekala by’eyendo, midiyala 13 ishima ya bipwa ta ngilombane na bungi bwa bipwa bikite Mwana a Yehowa pamune na Nshaaye nya! Nkinyi kibaadi akitshi munda mwa bino bipwa byooso?

6. (a) Nkinyi kibaadi Mwana a Yehowa akitshi pabaadi mwiyilu kumpala kwa kufika pa nsenga? (b) Nkipwano kinyi ki pankatshi pa Yehowa na Mwana aaye?

6 Mwana baadi mufube na muloo ooso “bu mukwashi” a Nshaaye. (Myeele 8:30) Bible amba shi: “Kintu su nkimune kibaadi kwanka, takibaadi kwanka kushii kutuukila kwadi [Mwana].” (Yowano 1:3) Byabya Yehowa na Mwana aaye abaadi bafube pamune bwa kukita bingi bintu byooso. Muloo kinyi ubaabadi nao wa kufuba pamune! Bantu bebungi abakumina shi kifulo ki pankatshi pa muledi na mwana akikalaa bukopo. Na dingi kifulo “nyi akibungu mu bumune bulombanyiine.” (Beena-Kolose 3:14) Byabya, nnanyi a kwatudi mulombeene kubanga kupima kalolo bukata bwa kipwano ki munkatshi mwabo kunyima kwa kukisha nsaa ibungi bino pamune? Oolo, Yehowa Efile Mukulu na Mwana aaye be mu kipwano kikile bukopo.

7. Pabaadi Yesu mubatshishibwe, mushindo kinyi ubaadi Yehowa muleshe bibaadi apusha bwa Mwana aaye?

7 Sunga mbyabya, Nshaaye baadi mutume Mwana aaye bwa kufika pa nsenga na kutandjikwa bu mwana mukinga. Kukita byabya akulesha shi munda mwa bipwa makumi, Yehowa baadi na bushiye bwa Mwana aaye. Baadi mumone mushindo ubaadi Yesu mukule bwa kwikala muntu mupwidikye. Pabafikile na bipwa 30, Yesu baadi mubatshishibwe. Tatwi na kya kupwandjikisha bibaadi Yehowa mupushe mwiyilu nya. Nshaaye baadi mwakule aye nabeene shi: “Uno mMwan’ande a-kifulo, ne na muloo pa mwanda we.” (Mateo 3:17) Pa kumona shi Yesu baadi mukumbashe byooso bibaadi bitemukibwe na bibaabadi bamutekye na bululame booso, Nshaaye baadi mupushe muloo ukile!​—Yowano 5:36; 17:4.

8, 9. (a) Mushindo kinyi ubaadi ukyengye Yesu mwifuku dya 14 dya mweshi wa Nisane, mu kipwa kya 33 K.Y.K., na mushindo kinyi ubaadi upushe Nshaaye? (b) Bwakinyi Yehowa baadi mutadiile bwashi Mwana aaye akyengye na kufwa?

8 Kadi, mushindo kinyi ubaadi Yehowa mupushe mwifuku dya 14 dya mweshi wa Nisane, mu kipwa kya 33 K.Y.K.? Baadi mupushe naminyi pabaabadi bapaane Yesu na kumukwata kwi kisaka kya bantu bufuku? Na pabaabadi basuukye Yesu kwi bakuuku baaye na kumusambisha bwa myanda ya madimi? Pabaabadi abamusepe, kumwasa mata, na kumukupila makofi? Pabaabadi bamukupile nfimbo, yamusasula mongo? Pabaabadi bamukookole ku mutshi na misumadi, ku maboko na ku mikoolo, na kumuleka mupudikye kwanka nsaa ibaadi bantu abafiki bwa kumusenga? Mushindo kinyi ubaadi upushe Nshaaye pabaadi Mwan’aye aadi mufule mwele musaase kwadi pa kutshiba kw’eshimba? Yehowa baadi mupushe naminyi pabaadi Yesu mutuule eshimba, na pa kumona shi bwa musango wa kumpala kubanga pa kupangibwa kwa bintu byooso, Mwana aaye a p’eshimba te kwanka dingi?​—Mateo 26:14-16, 46, 47, 56, 59, 67; 27:38-44, 46; Yowano 19:1.

9 Tatwi na kya kwamba nya. Bu bi Yehowa e n’eshimba adipushaa muloo sunga kinyongwa, tatwi balombeene kupeta bishima bilombeene kwitukwasha bwa kulesha bi kinyongwa kibaadi nakyo pa lufu lwa Mwana aaye nya. Kyatudi balombeene kulesha nkyakya kibaadi kitume Yehowa bwa kutadiila bwashi bino byooso bikitshikye. Bwakinyi Nshaaye baadi mukumiine bwashi bino byooso bimufwile? Yehowa etulesha mwanda wa muulo ukata mu mukanda wa Yowano 3:16. Uno verse e na muulo ukile na bangi abamwitanyinaa mpa na bu Evanjile mupeela. Amba shi: “Efile Mukulu mmufule ba pano bikile, mu kipaso kyaadi mupaane Mwana aaye eeleka, bwashi muntu ooso amukumiina tashiminanga, anka ayikale na muwa wa ikalaika.” Byabya kibaadi kitume Yehowa bwa kukita byabya nyi nkifulo. Kya buntu kitupe Yehowa​—pa’ye kutuma Mwana aaye bwashi etufwile—​mmwanda aulesha kifulo kikata.

“Efile Mukulu . . . mupaane Mwana aaye eeleka”

Akilesha kifulo ky’Efile Mukulu

10. Bantu be na lukalo lwa kinyi, na kinyi kifwile kipatulwilo kya kishima “kifulo”?

10 Mwaku “kifulo” aulesha kinyi? Kifulo abekilesha bu kintu kya kumpala akikalaa na bantu lukalo. Kubanga pa kutandjikwa na ku lufu, bantu abakimbaa kifulo; kibobo kyakyo akipa muntu muwa, kwikikutwa kwi masaku. Sunga byabya, kifulo ki bukopo kupatuula. Eyendo shi bantu abakulaa ngofu pabitale kifulo. Kwi mikanda ibungi, misambo, sunga ngono ayisambila kifulo. Sunga bakita byabya byooso, tabobesha kupatuula kifulo kalolo nya. Pa mwanda wa kwakulanga kino kishima mu mushindo wibubi, kipatulwilo kyakyo takikambaa kuukibwa dingi kalolo nya.

11, 12. (a) Nkunyi kwatudi balombeene kulonga akilesha kifulo, na bwakinyi abitungu nka kwakwa? (b) Mishindo kinyi ya kifulo itemunwe mu Bifundwe Biselele bya mu kina Greke, na nkishima kinyi akilesha “kifulo” kyabadi bafunde misango ibungi mu Bifundwe Biselele bya mu kina Greke? (Tala na mayi e muushi mw’esaki.) (c) Muyile bifundue, kishima a·gaʹpe akikambaa kulesha kinyi?

11 Anka, Bible namu etulongyesha kalolo pabitale kifulo. Mukanda wa Vine (Expository Dictionary of New Testament Words) awamba shi: “Kifulo nkilombeene kuukibwa nka ku myanda yakikitshi.” Myanda ikite Yehowa i mu Bible ayitulongyesha ngofu pabitale kifulo​—kifulo ky’eyendo kyaadi nakyo bwa bipangwa byaaye. Bu kileshesho, nkinyi kilombeene kulesha kifulo kukila uno mwanda ukata ukite Yehowa ubatukatuka mu kwisamba? Mu ma shapitre aalondo, atukyebe kumona ingi myanda ayilesha kifulo kya Yehowa. Kukaasha byabya, twi balombeene kupeta mpushisho ebuwa a bishima bya mu ndimi ya kala abilesha “kifulo” mu Bible. Mu kina Greke kya kala, mubaadi bishima binanka abilesha “kifulo.” a Ku bino byooso, kishima kibaabadi bafunde ngofu mu Bifundwe Biselele bya kina Greke nyi a·gaʹpe. Ungi mukanda aupatuulaa bishima bya mu Bible awikitanyina bu “kishima kikile bukopo akilesha kifulo.” Bwakinyi?

12 Muyile biabadi bekifubishe mu Bible, kino kishima a·gaʹpe akikambaa kulesha kifulo akilondo miiya. Byabya ta nkitale penda byatupusha mwishimba pabitale ungi muntu nya. Akyo nkikile paapa, akitumu muntu mu kwela binangu na akifiki ku myanda y’eyendo. Kukaasha byabya, kifulo kia bena Kidishitu akikimbaa buwa bwa bangi. Bu kileshesho, tutale dingi Yowano 3:16. Bano “ba pano” babadi bafule kwi Efile Mukulu ngofu mu kipaso kya kupaana Mwana aaye umune eeleka mbantu kinyi? Nyi mbantu balombeene kukudiibwa. Munkatshi mwabo mmulombeene kwikala mpa na bantu bakwete kukita milwisho. Yehowa mufule ooso a kwabadi bu kuuku aaye, mu mushindo ubaadi mufule Abrahame muntu sha kululama? (Jaake 2:23) Nya, kadi Yehowa akitshinaa muntu ooso buwa, mpa na nsaa ayitungu shi ashimishe kintu kya muulo ukata. Akumiina shi bantu booso belangye na bashintuule nshalelo aabo. (2 Mpyeele 3:9) Bebungi bakwete kushintuluka. Bano nyi bakwete kukukila bu bakuuku baaye.

13, 14. Nkinyi akilesha shi mu kifulo kia bena Kidishitu mwi mpa na bulamate sunga kusangala na muntu?

13 Kadi, bangi bakwete kwidimba pabitale mushindo wabafubishaa kishima a·gaʹpe mu Bible. Abapwandjikisha shi nyi nkifulo kilaale, ki nka mu binangu bya muntu. Mwanda w’eyendo nguno: Kifulo kia bena Kidishitu akikambaa kulesha kufula kwa muntu kampanda n’eshimba dimune. Bu kileshesho, pabaadi Yowano mufunde shi, “Yaaya mmufule Mwana,” baadi mufunde kishima akifiki ku a·gaʹpe. Kyakya nkifulo kilaale su? Nya. Mu Yowano 5:20 mu ndjimi ya kala, Yesu baadi mwakule kishima akifiki ku phi·leʹo (kulamata kwi muntu na kusangala naaye). (Yowano 3:35) Nsaa ibungi kifulo kya Yehowa akikala na bulamate. Anka, kifulo kyaaye takilondaa penda byatupusha kwishimba nya. Akikunkushibwa na miiya yaaye ilulame.

14 Bu byatwikeele bamone, ngikashi yooso ya Yehowa ibuwa bukile, ngipwidikye, na ayisangasha bantu. Kadi kifulo akisankishaa kukila. Takwi kingi kintu kilombeene kwitukaka kwi Yehowa ngofu bino nya. Mwanda wibuwa, kifulo nyi eyikashi dikile bukata mwadi. Mushindo kinyi watuuku byabya?

“Efile Mukulu nyi nkifulo”

15. Bible esamba kinyi pabitale kifulo kya Yehowa, na mmushindo kinyi wakidi kilekeene na ingi? (Tala na mayi e muushi mw’esaki.)

15 Bible esamba kingi kintu pabitale kifulo kyashi mubande kwisamba bwa ingi ngikashi ikata ya Yehowa. Bifundwe tabyamba shi Efile Mukulu nyi mbukome sunga shi Efile Mukulu nyi mbululame sunga shi Efile Mukulu mbinangu nya. E na ino ngikashi, kwadi nyi kwayidi ifikye, na mukile booso mu ino yooso isatu. Anka, bwa eyikashi dya kananka, abamba kintu kya muulo ukata: “Efile Mukulu nyi nkifulo.” b (1 Yowano 4:8) Bino abilesha kinyi?

16-18. (a) Bwakinyi Bible amba shi “Efile Mukulu nyi nkifulo”? (b) Ku bipangwa byooso bi pa nsenga, bwakinyi muntu nyi kitundwilo akilesha kifulo kya Yehowa?

16 “Efile Mukulu nyi nkifulo” ta mpenda bu kwamba shi “n’Efile Mukulu na kifulo bi mumune” nya. Tatwi balombeene kwamba shi “kifulo nyi Efile Mukulu” nya. Yehowa ta mpenda eyikashi kampanda nya. Nyi mmuntu e na ingi ngikashi kukaasha kifulo. Anka, kifulo ki mwi Yehowa kukila ingi ngikashi yooso. Nyi bwakinyi ungi mukanda awamba pabitale uno verse shi: “Ngikeelo aaye a bwifile nyi nkifulo.” Misango ibungi atwelaa binangu shi: Bukome bwa Yehowa abumukwasha bwa kukita kyakumiina. Bululame bwaaye na binangu byaaye abimukunkushaa mu mushindo wakitaa myanda. Anka kifulo kya Yehowa nyi akimutumaa bwa kwibikita. Na dingi kifulo kyaaye akimwenekaa mu mushindo watumikaa na ingi ngikashi yaaye yooso.

17 Misango ibungi bantu abambaa shi Yehowa nyi nkifulo akitala. Byabya, su atukyebe kuuka bi kifulo akikunkushibwa na miiya, abitungu tulongye pabitale Yehowa. Oolo, twi bakumbeene dingi kumona dino eyikashi dibuwa mwi bantu. Kadi bwakinyi bantu be nadyo? Pabaadi mupangye muntu, Yehowa balungwile Mwana aaye shi: “Tukite muntu kwifwanyiko dyetu, ekale mwitwifwane.” (Kibangilo 1:26) Ku bipangwa byooso bi pano pa nsenga anka penda bantu nyi balombeene kufula na kulonda kileshesho kya Nshabo e mwiyilu. Tolubanga shi Yehowa baadi mwipwandikishe na bipangwa bibungi bwa kulesha ngikashi yaaye ikata. Anka, Yehowa musangule muntu, kipangwa kyaye kikile bipangwa byooso, bu kileshesho kya kifulo, mwanda nyi eyikashi Dyaaye dikile yooso.​—Ezekyele 1:10.

18 Su twi na kifulo kishy’akikimbi buwa bwetu, na akikunkushibwa na miiya, atulesha bi eyikashi dikata dya Yehowa. Bi nka bu bibaadi Yowano mutumibwa mufunde shi: “Atwe twi nee kifulo, mwanda aye ngi baabadidiile kwitufula.” (1 Yowano 4:19) Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mubadidiile kwitufula?

Yehowa nyi baabadidiile kwitufula

19. Bwakinyi twi kwamba shi kifulo kibaadi kifube mudimo ukata mu kupanga?

19 Kifulo ta nkibangye lelo nya. Kadi, nkinyi kibaadi kitume Yehowa bwa kubanga kupanga? Ta mpa mwanda shi baadi bupenka na baadi na lukalo lwa kuuku nya. Yehowa ta mukutwe kintu nya, te na lukalo lwashi muntu kampanda amupe kintu nya. Anka, kifulo kyaaye, dino eyikashi dyaaye dikata, nyi kibaadi kimutume bwashi ape bipangwa byaaye bi na binangu muloo wa kwikala na muwa na kusangeela kino kya buntu. Mwana umune eeleka nyi baadi “mbangilo ya bipangwa byooso byabapangile kwIfile Mukulu.” (Bifumbulwe 3:14Kilombeno kipya) Akupu Yehowa baadi mutumikye na uno Mukwashi bwa kupanga bingi bintu byooso, kubanga nka pa miikeyilu. (Yoobo 38:4, 7; Beena-Kolose 1:16) Bu byabidi na bulungantu, na kinangu, na mashimba akumbeene kupusha mishindo ilekeene, bino bikudi bi bukome bi na mushindo wa kwifulena ngofu abyo binabeene mpa na kufula Yehowa Efile Mukulu. (2 Beena-Kodinto 3:17) Byabya, abaadi bafule mwanda Yehowa babadidiile kwibafula.

20, 21. Mbishinkamiisho kinyi bibaadi na Adame na Eeva shi Yehowa mwibafule, anka mushindo kinyi ubaabadi bakite?

20 Bi nka byabya na bwa bantu. Kubanga ku mbangilo, Adame na Eeva abaadi bebatome kifulo. Mbalo yooso ibaabadi abatala mu Mpaladiiso mu Edene, abaadi abamono bishinkamiisho bya kifulo kya Yaaya bwabo. Bible amba shi: “Yehowa Efile Mukulu nkukuna lupango mu Edene, dya kutunduka-nguba, aye nkwimutuula muntu abaadi mubumbe.” (Kibangilo 2:8) Kasha toboyile mu lupango lwibuwa? Nkinyi kibaadi kikusankishe ngofu? Etaata adikidi mu masaki na kukita myesheshi? Malangi ebuwa a bilongo? Ngono ya mema aakidi, ya toonyi atuyimbi, sunga twishi atupapama? Mmapembwe a mitshi, a bikuba, sunga a bilongo? Mu byooso, takwi lungi lupango lelo lwi bu lupango lwa Edene nya. Bwakinyi?

21 Lupango lwa Edene abaadi belukite kwi Yehowa aye nabeene! Lwi na kya kwikala buwa bukile. Mitshi yooso i buwa kutala na ayituushaa bikuba bibuwa ibaadi mwanka. Lupango lubaadi alupete mema, lubaadi lukata, na mubaadi nyema ilekenelekene. Adame na Eeva abaadi na byooso bilombeene kwibapa muloo mu nshalelo, mpa na mudimo wibuwa na kipwano kibuwa na Yehowa. Yehowa baabadidiile kwibafula, na abaadi na kya kumufula namu. Anka, tababaadi bobeshe nya. Pamutwe pa kukokyela Nshabo e mwiyilu, abaadi bamutombokyele.​—Kibangilo, shapitre 2.

22. Mushindo ubakitshine Yehowa pabatukile kutomboka kwa mu Edene aulesha naminyi shi Yehowa e na kifulo ki na bulamate?

22 Eshimba dya Yehowa dibaadi dilwile ngofu pabitale uno mwanda! Kadi kuno kutomboka kubaadi kushintuule kifulo kibaadi mwishimba dyaaye su? Nya! “Kifulo kyaaye nkya looso.” (Misambo 136:1) Byabya, baadi musango umune mwate mpango ya kukuula yawa ooso a ku musuku wa Adame na Eeva mukumbanyiine kupanda. Anka bu byatumwene, ino mpango ngitale mpa na mulambu wa nkuulo wa Mwana aaye aadi mufule, mulambu ubaadi autekye myanda ikilekile kwi Nshaaye.​—1 Yowano 4:10.

23. Bwakinyi Yehowa nyi “Efile Mukulu sha muloo,” na ndukonko kinyi lwa muulo lwatwisambila mu shapitre alondo?

23 Oolo, kubanga ku mbangilo Yehowa mubadiile kulesha shi mufule bantu. Mu mishindo yatushi balombeene kubadika, “baabadidiile kwitufula.” Kifulo akitusha kwipushena na muloo, nyi bwakinyi Bible amba shi Yehowa nyi “Efile Mukulu sha muloo.” (1 Timotee 1:11NWT) Anka, kwi lungi lukonko alutungu kwiyela. Yehowa mwitufule ku muntu na muntu su? Shapitre alondo akyebe kwisambila uno mwanda.

a Kishima phi·leʹo, akipatuula “kwikala mulamate kwi muntu, kupwana naaye, sunga kusangala na muntu (bu bikumbeene kupusha muntu bwa kuuku aaye a p’eshimba),” na abaadi bekifunde ngofu mu Bifundwe Biselele bya mu kina Greke. Kishima stor·geʹ, akilesha kifulo kya beena kifuko ki pepi, mbekifunde mu 2 Timotee 3:3 bwa kulesha shi kino kifulo akikyebe kubanga kukutshikwa mu mafuku a nfudiilo. Eʹros, kifulo akikalaa pankatshi pa mulume na mukashi, ta mbekifunde mu Bifundwe Biselele bya mu kina Greke nya, sunga mbyabidi shi kino kifulo mbekifunde mu Bible.​—Myeele 5:15-20.

b Mu angi ma verse mwi mayi e byabya. Bu kileshesho, “Efile Mukulu nyi etaata” na “Efile Mukulu . . . nkaalo ka kushiika.” (1 Yowano 1:5; Beena-Ebreeyi 12:29) Kadi bino bi bu ngakwilo a mu kifwanyi, mwanda abapwandjikisha Yehowa na bino bintu. Yehowa e bu etaata, mwanda aye eselele na mmululame. Takwi “mufito,” sunga butete mwadi nya. Na mbakumbeene kumupwandjikisha na bukome bwa kaalo bwa kubutula.