Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 25

‘Eshimba dya lusa dy’Efile Mukulu etu’

‘Eshimba dya lusa dy’Efile Mukulu etu’

1, 2. (a) Nyima mwana akitaa naminyi papusha shi mwana aaye adidi? (b) Nkinyi kikile lusa lwa nyina mwana bwa mwan’aaye?

 MUNKATSHI mwa bufuku, mwana badidi. Musango umune nyina mwana babuuku. Kasha mwana atandjikwa talalaa dingi kalolo bu bibaadi alala nya. Mmupwe kushinguula mishindo ilekeenelekeene ayidilaa mwana aaye. Byabya, auku nsaa i mwana e na lukalo lwa kudya, kumusemuna sunga kukita kangi ka mwanda akalesha shi mmumufule. Kadi sunga mwana ekala adidi bwa mwanda kinyi, nyina mwana etatshisha bwa kupudisha wanka. Eshimba dyaaye ta ndilombeene kumutadiila bwa kulenguula nkalo ya mwana aaye nya.

2 Ku byooso bikumbeene muntu kupusha kwishimba takwi kintu ki bu lusa alupushaa nyina mwana bwa mwana a mwifu dyaaye. Anka, lusa lw’Efile Mukulu etu Yehowa ndukile paapa. Kulonga kwa dino eyikashi dikata dya Yehowa nkulombeene kwitukwasha bwa kwifubwila pepi naaye. Tubande binobino kumona akilesha lusa na mushindo wi Efile Mukulu etu kwete kulesha shi e n’eshimba dya lusa.

Lusa alulesha kinyi?

3. Kishima kya kina Ebreeyi kyabadi baluule bu “lusa” akilesha kinyi?

3 Mu Bible, bishima bibungi bya mu kina Ebreeyi na bya mu kina Greke abilesha eshimba dya lusa, bu kileshesho kishima kya mu kina Ebreeyi ra·chamʹ. Ungi mukanda aupatuula shi kino kishima ra·chamʹ “akilesha lusa lukata lwi mwishimba, bu byatupushaa nsaa i bantu batudi bafule be mu dikyenga kampanda dyabash’abobesha bwa kupudisha na be na lukalo na bukwashi bwetu.” Kino kishima kya kina Ebreeyi akitemuna Yehowa pesamba pabitale’ye nabeene, nkipushene na kishima kyabaluulaa bu “munda” na akilesha “lusa lwa bu nyina mwana.” a​—Efilu 33:19; Yeelemiya 33:26.

“Nyina mwana mmulombêne ailwankana . . . mwan’ê âdi mutande su?”

4, 5. Mushindo kinyi wi Bible esambila pabitale abipushaa nyina mwana bwa baana baaye bwa kwitulongyesha akipatuula lusa lwa Yehowa?

4 Bible esambila pabitale abipushaa nyina mwana bwa baana baaye bwa kwitulongyesha akipatuula lusa lwa Yehowa. Mu Yeeshaya 49:15, atubadika bino: “Nyina mwana mmulombêne ailwankana mwan’ê akyomesha su? Mmulombêne akutwa lusa [ra·chamʹ] bwa mwan’ê âdi mutande su? Sunga nambutwile ailwa mwan’ê, ami tankenwilwa, ooo.” (EEM) Ano mayi aalesha bi bukata bwa lusa lwa Yehowa bwa bafubi baaye. Mushindo kinyi?

5 Bi bukopo bwa kupwandjikisha shi nyina mwana mmulombeene kwilwankana kudiisha sunga kulama mwana aaye aomesha. Na dingi, mwana tooka ekalaa na lukalo lwa bantu mu byooso; bufuku na kanya e na lukalo lwashi nyina’ye amuleshe kifulo. Kadi, mwanda wa kukanya, kwi bangi bakashi bakwete kusumbusheene baana baabo, bikishekishe ano mafuku e “bipungo bi bukopo” bi bantu bakutwe “kifulo kya bu baana na baana.” (2 Timotee 3:1, 3) Anka Yehowa amba shi “ami tankenwilwa, ooo.” Lusa lwa Yehowa bwetu talwi na nfudiilo nya. Lwi bukopo kukila lusa looso lulombeene kwikala nalo muntu​—ndukile lusa lwa nyina mwana bwa mwana aaye. Nyi bwakinyi ungi mulume baadi mwisambe pabitale Yeeshaya 49:15 shi: “Kino nyi kileshesho kikata, sunga shi nyi nkileshesho kikile bukata kya kifulo ky’Efile Mukulu mu Kilombeno Kikulu.”

6. Mweneno kinyi e naye bantu bebungi pabitale lusa, anka Yehowa etushinkamisha kinyi?

6 Eshimba dya lusa nyi nkitundwilo kya kukutwa kwa bukome su? Bantu bebungi be na yawa mmweneno. Bu kileshesho, Sénèque, mwina Looma baadi mwipaane mu myanda ya filosofi na baadi na muwa mu mafuku a Yesu, balongyeshanga shi “lusa nkubofusha kwa binangu.” Sénèque baadi mwina Sitoyiki, kisaka kya beena filosofi abaadi abamba shi butaale abufika mu kukaasha mwanda ooso kwishimba. Sénèque bambile shi muntu sha binangu mukumbeene kukwasha baaba be mu makyenga, kadi ta mmulombeene kutwesha lusa mwishimba dyaaye nya, mwanda alukyebe kulwisha butaale bwi mwishimba dyaaye. Uno mweneno mukutwe kifulo tamukumbeene kukwasha muntu bwa kwikala na lusa nya. Anka Yehowa te byabya nya! Mwiyi dyaaye, Yehowa etushinkamisha shi “mmule na lusa na buwa.” (Jaake 5:11Kilombeno kipya) Bu byatukyebe kwibimona, lusa ta nkubofula nya, nyi eyikashi adilesha bukome. Tubande kutala mushindo ukwete Yehowa kulesha lusa bu nambutwile mufule baana baaye.

Pabaadi Yehowa muleshe lusa kwi mwilo

7, 8. Mushindo kinyi ubaadi beena Isaleele bakyengye mu Ejiipitu a kala, na nkinyi kibaadi kikite Yehowa pakupusha makyenga aabo?

7 Lusa lwa Yehowa alumweneka kalolo mu mushindo ubaadi mukite na mwilo wa Isaleele. Ku nfudiilo kwa siekele 16 kwibedi kwa Yesu Kidishitu (Eb.Y.K.), midiyo ya beena Isaleele abaadi mu bupika mu Ejiipitu, mubaabadi abebakyengyesha ngofu. Beena Ejiipitu “babeebakyengyeshanga na ino mifubo: [midimo] ya kukita potopoto na matafwadi mpaa na midimo yooso ya bupika.” (Efilu 1:11, 14) Pabaabadi mu makyenga, beena Isaleele abedilanga kwi Yehowa bwa kuteka bukwashi. Nkinyi kibaadi kikite Efile Mukulu sh’eshimba dya lusa?

8 Eshimba dya Yehowa dibaadi dimushidikye. Bambile shi: “Namono mpombo ya mwilo wande mu Ejiipitu, dingi neupusha awele misaase bwa kukuulwa ku maasa a abebakyengyesha. Oolo, nauku kufwambuka kwabo.” (Efilu 3:7) Yehowa tabaadi mulombeene kumona makyenga a mwilo waaye sunga kuteemesha kudila kwabo kushi’ye kushiidika kwishimba nya. Anka bu byatwikalanga bamone mu Shapitre 24 a uno mukanda, Yehowa nyi Efile etulaa pa mbalo ya bantu. Na dino eyikashi aditumaa muntu bwa kupusha makyenga a bangi bu aaye, adyendaa pamune na lusa. Kadi Yehowa tabaadi penda mupushe lusa bwa mwilo waaye nya; eshimba dyaaye dibaadi dimutume bwa kwibakwasha. Mukanda wa Yeeshaya 63:9 awamba shi: ‘Muyiile kifulo kyaaye na ku lusa lwaaye, aye nabeene bebakuudile.’ “Kwiyasa dyaaye di bukome,” Yehowa baadi mutuushe beena Isaleele mu Ejiipitu. (Miiya Ikituulwe 4:34) Kunyima kwa byabya, baadi mwibakitshine bipaso, ebapa bya kudya na kwibatwesha mwiumbo dyaabo dibuwa.

9, 10. (a) Bwakinyi Yehowa baadi nsaa na nsaa mukuule beena Isaleele kunyima kwa’bo kutwela mu Nsenga ya Mulayilo? (b) Mu mafuku a Yefetee, Yehowa baadi mukuule beena Isaleele ku makyenga kinyi, na nkinyi kibaadi kimutume bwa kukita byabya?

9 Lusa lwa Yehowa ta ndufudiile paapa nya. Kunyima kwa’bo kutwela mu Nsenga ya Mulayilo, beena Isaleele abaadi nsaa na nsaa abakutwa kululama na byabya bibaadi abibafwishila makyenga. Kadi kunyima abaadi abalusha binangu na kwaluka kwi Yehowa. Nsaa na nsaa baadi mwibakuule. Bwakinyi? “Mwanda baadi na lusa bwa mwilo waaye.”​—2 Myanda 36:15; Bansushi 2:11-16.

10 Twate kileshesho kya bibakitshikile mu mafuku a Yefetee. Bu bibaadi beena Isaleele babangye kulangwila b’efile ba madimi, Yehowa baadi mutadiile beena Aamone bwabadya kwibakyengyesha munda mwa bipwa 18. Akupu beena Isaleele abaadi belangye ku mashimba. Bible amba shi: “Abakâshishe mankishi aalêsha baba b’efile ba ingi mîlo âbádi n’ao, babanga kulangwila Yehowa dimo. Byabya, eshimba dya Yehowa dibatâtshile pa mwanda wa malwa âbo.” b (Bansushi 10:6-16EEM) Pabaadi mwilo uleshe kwilanga kwa binyibinyi, Yehowa tabaadi dingi mulombeene kwibatala abakyengye nya. Byabya Efile Mukulu sha lusa baadi mupe Yefetee bukome bwa kukuula beena Isaleele mu maasa a beshikwanyi naabo.​—Bansushi 11:30-33.

11. Mushindo ubaadi Yehowa mukite na mwilo wa Isaleele awitulongyesha kinyi pabitale lusa lwaaye?

11 Mushindo ubaadi Yehowa mukite na mwilo wa Isaleele awitulongyesha kinyi pabitale lusa lwaaye? Kya kumpala, atumono shi ta mpenda kushidika kw’eshimba pa kumona makyenga abaadi na mwilo nya. Tutentekyeshe kileshesho kya lusa lwa nyina mwana alumutumaa bwa kukita kintu kampanda papusha mwana aaye adidi. Bi mumune, matwi a Yehowa ta ngashikale bwa kukutwa kupusha kudila kwa mwilo waaye nya. Lusa lwaaye alumutumaa bwa kupudisha makyenga aabo. Na dingi, mushindo ubaadi Yehowa mukite na beena Isaleele awitulongyesha shi lusa ta nkubofula nya, mwanda luno lusa lubaadi lumutume bwa kwata kitshibilo ki bukopo na kunyinga eshimba bwa kukita kintu kampanda bwa kukwasha mwilo waaye. Kadi, Yehowa ekalaa na lusa bwa bafubi baaye nkapenda ku bungi su?

Yehowa aleshaa lusa lwaaye kwi ooso a kwatudi

12. Mushindo kinyi ubaadi Miiya ayilesha lusa lwa Yehowa bwa bantu kushi ku bungi?

12 Miiya ibaadi Efile Mukulu mupe mwilo wa Isaleele ibaadi ayilesha lusa bwa bantu kushi ku bungi. Twate kileshesho kya mushindo ubaudi awitatshisha bwa balanda. Yehowa baadi auku shi myanda i bukopo ngilombeene kupulukila bantu na kutwesha mwina Isaleele mu bulanda. Mushindo kinyi ubaabadi abakitshina balanda myanda? Yehowa baadi mutumine beena Isaleele eyi shi: “Topapishanga eshimba dyoobe, dingi tolaminanga mukwenu mulanda eyaasa dyoobe difungye. Omupe n’eshimba dya kalolo, pamutwe pa kumupa na kikunu mwishimba. Byabya, Yehowa Efile Mukulu oobe akusampa mu byokitshi byooso.” (Miiya Ikituulwe 15:7, 10) Akupu Yehowa baadi mutumine beena Isaleele eyi bwashi tabakomboolanga ntete yooso ya mu mafuba aabo mpa na ku mukalo sunga kusangula kyooso akipono mwifuba. Bino abaadi abebilekyela balanda. (Beena-Levi 23:22; Luuta 2:2-7) Pabaadi mwilo aulondo uno mwiya pabitale balanda babaadi munkatshi mwabo, balanda babaadi mu Isaleele tababaadi abatekye ka pa lusa nya. Bino tabilesha lusa lwa Yehowa su?

13, 14. (a) Mushindo kinyi wi mayi a Daavide aetushinkamisha shi Yehowa ekalakashaa bwetu ku muntu na muntu? (b) Tuusha kileshesho akilesha shi Yehowa e pepi na booso be na mashimba “enyongole” sunga be “mu mpombo”?

13 Mpa na lelo uno, Efile Mukulu eetu a kifulo ekalakashaa bwa ooso a kwatudi. Twi balombeene kukulupila shi auku dikyenga dyooso dyatudi nadyo. Daavide, mufundji a misambo bambile shi: “Meeso a Yehowa e kwi balulame, na matwi abelekye ku misaase yaabo. Yehowa e pepi na be na mashimba enyongole, dingi apasha be mu mpombo.” (Misambo 34:16, 19) Pabitale bano babadi bakule mu uno verse, muntu umune apatuulaa bishima bya mu Bible bambile shi: “Abekalaa n’eshimba ditapikye na dya kinyongwa, mbano abemono bisumanga pa mwanda wa milwisho, bashy’abeata dingi na muulo, bashy’abemono dingi shi be kapu.” Bantu be byabya abanangushena shi Yehowa e kula n’abo ngofu na ta be na muulo kwadi bwashi etatshisha bwabo nya. Kadi ta bi byabya nya. Mayi a Daavide aetushinkamisha shi Yehowa tamulombeene kusumbushena baaba booso “abemonaa bu bashi na muulo.” Efile Mukulu eetu a kifulo auku shi mu yaaya nsaa i byabya twi naaye lukalo, na ekadika pepi neetu.

14 Tubande kutala mwanda ubaadi ukitshikye. Ungi nyina mwana mu États-Unis baadi mwende lubilo na mwana aaye a bipwa bibidi ku lupitaalo mwanda baadi mukumbe kakukumina. Kunyima kwa kutala mwana, ba munganga abalungwile nyina mwana shi abamulama mu lupitaalo mpa na bufuku. Nyina mwana baadi mulaale kunyi bwabwa bufuku? Mu kwasa mu lupitaalo ku mbwipi kwa lusala lwa mwana aaye! Mwana aaye baadi akumbu, na baadi na kya kwikala pepi naaye. Eyendo, twi balombeene kwikala na lukulupilo shi Nshetu a kifulo e mwiyilu mukumbeene kukita kukila paapa! Na dingi, twi bapangibwe kwifwanyiko dyaaye. (Kibangilo 1:26) Mayi aakumu kwishimba e mu Misambo 34:18 aetulungula shi Yehowa ekadikaa pepi neetu nsaa yatudi na “mashimba enyongole” sunga “mu mpombo,” anka bu nambutwile, “e pepi”​—e na lusa na akimbaa mushindo wa kwitukwasha.

15. Mushindo kinyi ukwate Yehowa kwitukwasha ku muntu na muntu?

15 Byabya, mushindo kinyi ukwete Yehowa kukwasha ooso a kwatudi? Pangi takashaa makyenga ooso nya. Kadi Yehowa mwitupe bintu bibungi abikwasha baaba abatekye bukwashi. Eyi dyaaye, Bible, aditupa malango akumbeene kwitukwasha mu mushindo wa kukanya. Mu kakongye, Yehowa mwitupe bakunkushi banyingye mu kikudi, bakwete kwitatshisha bwa kulesha lusa mu mushindo wabakwete kukwasha bakwabo beena Kidishitu. (Jaake 5:14, 15) Bu byaadi ye ‘apusha ntendo yetu,’ apeya ‘kikudi kiselele kwi baaba abamutekye kyanka.’ (Misambo 65:2; Luuka 11:13) Kino kikudi nkilombeene kwitupa “bukome bushii bwa kupwandjikisha nabo kintu” bwashi tobeshe kunyingiila mpa na nsaa yabakakasha nkalakasho yooso kwi Bufumu bw’Efile Mukulu. (2 Beena-Kodinto 4:7) Tatwi na lutumbu bwa bino byooso bitupe Yehowa su? Tatulubanga shi abilesha lusa lwa Yehowa.

16. Nkinyi ki bu kileshesho kikata kya lusa lwa Yehowa, na mushindo kinyi wakidi kitutale ku muntu na muntu?

16 Eyendo, kileshesho kikata kya lusa lwa Yehowa nyi mpa’ye kulambula Yawa abaadi mufule ngofu bwa kwitukuula. Uno mulambu aulesha kifulo kya Yehowa, na ubaadi ufungule eshinda bwashi tupete kipandjilo. Tatulubanga shi nkuulo ayikwasha ooso a kwatudi ku muntu na muntu. Nyi bwakinyi, Zakarii baadi mutumbishe ‘eshimba dya lusa dy’Efile Mukulu etu.’​—Luuka 1:78.

Nsaa ayipelaa Yehowa kulesha lusa lwaye

17-19. (a) Mushindo kinyi wi Bible alesha shi lusa lwa Yehowa ta ndukutwe nfudiilo nya? (b) Nkinyi kibaadi kifwishe lusa lwa Yehowa bwa mwilo waaye ku nfudiilo?

17 Abitungu tupwandjikishe shi lusa lwa Yehowa talwi na nfudiilo su? Nya, Bible alesha kalolo shi kwi bantu abapele kulonda mashinda aaye alulame; byabya Yehowa apelaa kulesha lusa lwaaye kwabadi. (Beena-Ebreeyi 10:28) Bwa kumona bwakinyi Yehowa akitaa byabya, tutentekyeshe pabitale mwilo wa Isaleele.

18 Sunga mbibaadi Yehowa mwibapaashe nsaa na nsaa ku maasa a beshikwanyi naabo, lusa lwaaye lubaadi lufikye ku nfudiilo. Uno mwilo wi na matwi apape ubaadi aulangwila ma nkishi, mpa na kutwesha angi ma nkishi mu ntempelo a Yehowa. (Ezekyele 5:11; 8:17, 18) Na dingi, abetulungula shi: “Babasabulanga mikyendji y’Efile Mukulu, bababendanga bishima byaaye, dingi bababyandwilanga batemuki baaye mpa na pabakelesheshe nsungu ya Yehowa kwi mwilo waaye, kushii kipaso kya kwiyitshiba dimo.” (2 Myanda 36:16) Beena Isaleele babaadi bafikye mpa na mbalo ishibaadi mushindo wa kwibafwila lusa, na abaadi babuushe nsungu ya Yehowa ilulame. Nkinyi kibakitshikile?

19 Yehowa tabaadi dingi na lusa bwa mwilo waaye nya. Bambile shi: “Nakebatuutu kushii kwibapusha lusa sunga kwiyalusha ku mongo.” (Yeelemiya 13:14) Byabya, Yeelusaleme na ntempelo aaye bibaadi bitutshibwe, na beena Isaleele abaadi bende mu bupika mu Babilone. Mmalwa kinyi akumbeene kutuuka su beena milwisho abatombokyela Yehowa mu mushindo wa kufwisha lusa lwaaye ku nfudiilo!​—Kwidila 2:21.

20, 21. (a) Nkinyi akikyebe kukitshika apakafiki lusa lw’Efile Mukulu ku nfudiilo mu ano mafuku etu? (b) Mpàngo kinyi ayilesha lusa lwa Yehowa yatukyebe kwisambila mu shapitre alondo?

20 Kadi bwetu’twe lelo uno? Yehowa ta mmushintulukye nya. Pa mwanda wa lusa lwaaye, mupe Batemwe baaye mudimo wa kulongyesha “mukandu wibuwa wa Bufumu” mu nsenga ishima ishadibwe. (Mateo 24:14) Nsaa ayikumiina bantu ba mashimba alulame kuteemesha, Yehowa ebakwasha bwa kupusha mukandu wa Bufumu. (Bikitshino 16:14) Kadi uno mudimo tautungunuka bwa looso nya. Pa mwanda wa lusa lwaaye, Yehowa tamulombeene kutadiila uno ndumbulwilo mubi, na ano makyenga ooso, bwashi atungunukye bwa looso nya. Apakafiki lusa lw’Efile Mukulu ku nfudiilo, Yehowa akyebe kukumbasha kiimu kyaaye kyaadi mutshibile uno ndumbulwilo a myanda. Mpa na yaaya nsaa, akyebe kukita myanda na lusa​—lusa bwa ‘eshina dyaaye diselele’ na bwa bafubi baaye balulame. (Ezekyele 36:20-23) Yehowa akyebe kukaasha bubi booso na kutuula nsenga ipya. Pabitale bantu babi, Yehowa amba shi: “Nta nebafwila lusa, nayikala shi lusa. Nebanyenyeka bushito bwa mwikeelo waabo.”​—Ezekyele 9:10.

21 Kumpala kwa byabya, Yehowa e na lusa bwa bantu, mpa na baaba bakumbeene kubutudibwa. Bantu basha milwisho abelanga mbalombeene kulekyelwa milwisho yaabo, mpango ayilesha dingi lusa lwa Yehowa lukata. Mu shapitre alondo, atwisamba pabitale bingi bileshesho bi mu Bible abilesha mushindo wi Yehowa alekyelaa milwisho n’eshimba dimune.

a Mwanda wa kukanya, mu Misambo 103:13, kishima kya kina Ebreeyi ra·chamʹ akilesha lusa lwa nshe baana bwa baana baaye.

b Kwamba shi ‘eshimba dibamutâtshile’ akulesha shi “eshimba dibaadi dimufudiile; lwishinko lwaaye lubafikile ku nfudiilo.” Ungi Bible (The New English Bible) amba shi: “Tabaadi mulombeene kobesha kutungunuka na kumona mpombo ya Isaleele nya.” Ungi (Tanakh​—A New Translation of the Holy Scriptures) namu shi: “Tabaadi mulombeene kusemuna mpombo ya Isaleele.”