Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 1

‘Uno ngi Efile Mukulu etu’

‘Uno ngi Efile Mukulu etu’

1, 2. (a) Nkonko kinyi yoodi mulombeene kwela Efile Mukulu? (b) Nkinyi kibaadi Moyiise mwipushe Efile Mukulu?

 BANDA kupwandjikisha shi bopusha eyi dy’Efile Mukulu adisamba no’be. We mukumbeene kusuusa pa kupusha eyi dya Nfumu a eyilu na nsenga! Kumpala wekala na moo, akupu bobesha kapelakapela kumwaluula. Bakuteemesha, bakwaluula na kukita mwaye mooso bwashi olekye kutshina na omwele nkonko yooso yoodi nayo. Binobino, ndukonko kinyi loodi mulombeene kumwela?

2 Kubaadi ungi muntu baadi mufumankane na mwanda wi byabya kala. Eshina dyaye nyi Moyiise. Anka, lukonko lubaadi mwele Efile Mukulu ndulombeene nkukemesha. Tabaadi mwisambe myanda imutale aye nabeene, myanda ayikyebe kumufwila, sunga pabitale makyenga a bantu nya. Kadi bayipwishe eshina dy’Efile Mukulu. We mulombeene kukema, mwanda Moyiise baadi mupwe kuuka eshinda dy’Efile Mukulu. Anka lukonko lwaye lubaadi lutale ungi mwanda ukata. Moyiise belele lukonko lumune lwi na muulo ukata. Lwalulo lubaabadi bamupe ndwitutale’twe booso. Ndulombeene nkukwasha bwa kwela etabula dikata bwa kwifubwila pepi n’Efile Mukulu. Mu mushindo kinyi? Tubande kutaluula mwisambo wabo.

3, 4. Nsaa kinyi ibaadi Moyiise mwisambe n’Efile Mukulu, na mwanda kinyi wa muulo ubaabadi besambe?

3 Moyiise baadi na bipwa 80. Baadi mupwe kulombasha bipwa 40 kasha asuuka mu Ejiipitu, mubaadi mwilo waye wa beena Isaleele mu bupika. Dingi efuku, pabaadi adiisha mikooko ya muko aaye, bamwene kipaso. Bamwene ndimi ya kaalo mu ebuula dya mutshi, kadi tadibaadi adipi nya. Dibaadi aditungunuka na kutemba, nka bu kaalo kabaadi akatembe pepi na mwengye. Moyiise befubwile pepi bwa kwiditala. Babasukile pakupusha eyi adisamba naaye mu kaaka kaalo. Efile Mukulu besambile na Moyiise ku bukwashi bwa mwikeyilu. Anka bu byodi pangi mupwe kuuka, Efile Mukulu baadi mulungule Moyiise, bwashi alekye mbalo ibaadi mushaale mu butaale na’shi alukiile mu Ejiipitu bwa nkatuusha beena Isaleele mu bupika.​—Efilu 3:1-12.

4 Yaaya nsaa, Moyiise baadi mulombeene kwela Efile Mukulu nkonko yooso ibaadi akumiina kumwela. Banda kupusha lukonko lubaadi mumwele: “Nakende kwi beena Isaleele, nkebalungule shi: ‘Efile a bankambwa beenu bantumu kwanudi.’ Su abo namu bangipusha shi: ‘Eshina dyaaye mbu nnanyi?’ byabya nakebaluula naminyi?”​—Efilu 3:13EEM.

5, 6. (a) Lukonko lwa Moyiise alwitulongyesha mwanda kinyi wa muulo? (b) Nkintu kinyi ki bubi kyabadi bakite pabitale eshina dy’Efile Mukulu? (c) Bwakinyi mmwanda wa muulo ukata pa kumona shi Efile Mukulu mulungule bantu eshina dyaaye?

5 Kya kumpala lwalwa lukonko alwitulongyesha shi Efile Mukulu e na eshina. Uno ta mmwanda wa kwata na muulo upeela nya. Kadi, bantu bebungi bakwete kwiwata na muulo upeela. Eshina dy’Efile Mukulu mbedikatushe mu ma Bible ebungi na bafunda pa mbalo yadyo myasu bu “Mwanana” na “Efile.” Uno nyi mwanda ukile bubi wabadi bakite mwishina dya bipwilo. Na dingi, su bofumankana na muntu musango wa kumpala okitaa naminyi? Se nkumwipusha eshina dyaaye? Bi mumune na kuuka kw’Efile Mukulu. Tamukutwe eshina nya, te kula bwashi bikale bukopo bwa kumuuka kalolo nya. Sunga mbyashy’amweneka, aye mmuntu a binyibinyi. Eshina dyaye nyi Yehowa.

6 Na dingi, Efile Mukulu palesha eshina dyaaye, kwi kintu kikata akitungu kuuka. Etutekye bwashi tumwiukye. Akumiina shi twate kitshibilo kikile bitshibilo byooso byatudi balombeene kwata​—kwifubwila pepi naaye. Kadi Yehowa tetulungula penda eshina dyaaye nya. Muitulongyeshe dingi pabitale muntu aadilesha.

Akipatuula eshina dy’Efile Mukulu

7. (a) Eshina dy’Efile Mukulu adipatuula kinyi? (b) Moyiise baadi na lukalo lwa kuuka kinyi pabaadi mwipushe Efile Mukulu eshina Dyaaye?

7 Yehowa mwisangwile eshina dimune di na kipatulwilo kikata. Eshina “Yehowa” adipatuula shi “Yawa afwishaa.” Takwi muntu e mumune naaye kubanga mwiyilo na pa nsenga, mwanda aye ndjo mupangye bintu byooso. Dingi,alombashaa mpàngo yaaye yooso na mmulombene kukita bia’shi bafubi baye bakutue kupuidika bafikie kiakia kiakumiina bua kuiyilombasha. Wawa mwanda awitutakula mu kumutshina. Kadi, kwi ungi mushindo wa kupatuula eshina dy’Efile Mukulu su? Mbinyibinyi shi, Moyiise baadi na lukalo lwa kuuka ingi myanda. Kya kuuka nkwamba shi, baadi auku shi Yehowa nyi Mupangi, na baadi auku eshina dy’Efile Mukulu. Eshina dy’Efile Mukulu tadibaadi dipya kwadi nya. Bantu abaadi abeditemuna kubanga kala. Pabaadi mwipushe eshina dy’Efile Mukulu, Moyiise baadi akimbi kuuka kalolo yawa sha dyadya eshina. Byabya baadi nka bu amba shi: ‘Nkinyi kyandi mulombeene kulungula mwilo oobe wa Isaleele kilombeene kwibakwasha bwabadya kutuula lukumiino moodi, na kwibashinkamiisha shi okyebe kwibapososha?’

8, 9. (a) Mushindo kinyi ubaadi Yehowa mwalule lukonko lwa Moyiise, na nkinyi ki bubi pabitale mushindo wabadi bafunde lwalulo Lwaye mu angi ma Bible? (b) Bishima “Nakeekala kyooso kyankeekala” abipatuula nkinyi?

8 Nsaa ibaadi mumwalule, Yehowa bafumbwile myanda ibuwa ayilesha ngikashi yaaye, bintu kampanda bitale kipatulwilo ky’eshina dyaaye. Balungwile Moyiise shi: “Nakeekala kioso kiankumiina kuikala.” (Efilu 3:14NWT) Pa ino mbalo mu ma Bible ebungi mbafunde shi: “Ne’nka byabya byandji.” Kadi nfundjilo e buwa alesha shi, Efile Mukulu tabaadi penda alesha shi e kwanka nya. Anka baadi alongyesha Moyiise​—mpa na atwe booso’shi Aye, mulombeene “kwikala,” sunga kufika, kyooso ky’akumiina bwa kulombasha mpàngo yaaye. Mu Bible a Rotherham mbaluule uno verse shi: “Nankekala kyooso kyankumiina kwikala.” Ungi muntu auku kina Ebreeyi kya mu Bible apatuula bino bishima shi: “Sunga kwamweneka mwanda kampanda . . . , Efile Mukulu ‘akeekala’ sunga kufika akitungu kufika bwa kwiupudisha.”

9 Bino bibaadi abilesha kinyi kwi beena Isaleele? Bibaadi abilesha shi, lukalakasho looso lwabadi balombeene kufumankana nalo sunga lwekala bukopo bwi naminyi, Yehowa akyebe kwikala kyooso akitungu bwa kwibatuusha mu bupika na kwibatwesha mu Nsenga ya Mulayilo. Eyendo shi dyadya eshina dibapeele bantu lukumiino kwi Efile Mukulu. Mpa na atwe namu lelo uno. (Misambo 9:10) Bwakinyi?

10, 11. Mushindo kinyi awitukwasha eshina dya Yehowa mu kumumona shi ashintulukaa mu mishindo ibungi na kwikala Nshe baana ebuwa? Tuusha kileshesho.

10 Tubande kwata kileshesho: Banambutwile abauku shi, kwikala na baana, akutekye kwikala na mushindo wa kukita myanda yooso bwa kwibakalwila. Mwifuku dimune, nambutwile mmulombeene kwikala munganga, kwikala atekaa, mulongyeshi, mupeeshi a malango, nsushi, sunga kwikala ebakitshinaa ingi myanda ibungi. Bangi abakalakashwaa ngofu na midimo ibungi ayitungu kukita. Baana baabo mbatuule lukulupilo lwabo looso mwabadi kushii kwikala na mpaka shi Papa sunga Mama ta mbalombeene kupudisha nkalakasho yaabo, kwibalumbulwila tu bintu twabo twa maasha na kwaluula nkonko yooso yabeele. Bangi baledi be na kwiyisha na ingi nsaa abekalaa na lukalakasho pa mwanda wa kufudiila kwabo. Abemono bu bashii balombeene kukitshina baana kyooso kyabebatekye.

11 Yehowa namu mmuledi sha kifulo. Na dingi, patutala miiya yaaye ipwidikye, atumono shi takwi kintu su nkimune kyashii mulombeene kufika bwa buwa bwa baana baaye be pa nsenga. Byabya, eshina dyaaye dya bu Yehowa, aditukwasha bwa kumona shi nyi Nshetu mukile buwa. (Jaake 1:17) Moyiise na bangi beena Isaleele baasha kululama tababaadi bayishe bwa kumona shi eshina dya Yehowa ndya binyibinyi. Abaadi bamone na moo ooso pabaadi mufikye bu Mukata a basalayi abashii balombeene kutshokola, bu mukwate bukome bwa bipangwa byooso mu maasa, bu Nfumu ebelela miiya, bu Nsushi, bu Yawa ebalumbulwila mbalo ya kushaala, Ebapa mema na bidibwa, na Alama bilamba na bilato byabo​—mpa na ingi midimo.

12. Mweneno a Faraone pabitale Yehowa mwilekene naminyi na mweneno a Moyiise?

12 Efile Mukulu baadi muukishe bantu eshina dyaaye, mufumbule bintu bibuwa pabitale winyi aadilesha, mmuleshe mpa na shi kyakula bwaye’ye nabeene nkya binyibinyi. Kushii mpaka, Efile Mukulu akumiina shi tumuukye. Atukumiina kumuuka su? Moyiise baadi na lukalo lwa kuuka Efile Mukulu. Luno lukalo lukata lubaadi nalo Moyiise lubaadi lumukwashe bwashi alumbuule nshalelo aaye bwashi efubwile ngofu pepi na Nshaaye a mwiyilu. (Mbadiko 12:6-8; Beena-Ebreeyi 11:27) Bi malwa mwanda bantu bapeela ba ku baaba abaadi na Moyiise tababaadi na lwalwa lukalo nya. Pabaadi Moyiise mutemune eshina dya Yehowa kwi Faraone, yawa nfumu a mu Ejiipitu sha kwitatula balulwile shi: “Yehowa nnanyi?” (Efilu 5:2) Faraone tabaadi akumiina kulonga bwa kuuka Yehowa kalolo nya. Anka, baadi mubepuule Efile Mukulu a Isaleele aye nkumwata bu shii na muulo. Yawa mweneno nyi e naaye bantu lelo uno. Kwete kukutshisha bantu bwashi tabamonanga yawa sha bya binyibinyi byooso​—Nfumu Yehowa Efile Mukulu.

Yehowa Nfumu sha kwiyilu kula

13, 14. (a) Bwakinyi Yehowa e na myasu ibungi mu Bible, we kuteemuna ingi myasu su? (Tala  kashibo ke mwisaki 14.) (b) Bwakinyi nka penda Yehowa ndjo a kwitamina bu “Sha kwiyilu kula”?

13 Bible alesha myasu ibungi ya Yehowa mwanda e kushintuluka mu mishindo ilekenelekene muyiile lukalo lwi kwanka. Ino myasu ta ngilombeene kwata mbalo ya eshina dyaaye nya, anka ayitulongyesha myanda ibungi pabitale akilesha eshina dyaaye. Bu kileshesho, abamwitanyina bu “Sha kwiyilu kula.” (Misambo 57:3) Uno mwasu, ausanganyibwa misusa ibungi mu Bible, awitulesha mbalo ya Yehowa. Aye bupenka bwaye e na matalwa a kwikala Nfumu a eyilu na nsenga. Bwakinyi atwamba byabya?

14 Anka penda Yehowa ndjo Mupangi. Mukanda wa Bifumbulwe 4:11 awamba shi: “Yehowa Efile eetu, we mulombeene kupeta ntumbo, kineemo na bukome, mwanda obe ngi bapangile bintu byooso; bokyebele’shi biikale panka, abyo nkupangiibwa.” Takwi muntu su ngumune atudi balombeene kwamba byabya nya. Bintu byooso bi pa nsenga, mbebipangye kwi Yehowa! Kushii mpaka, Yehowa e na kya kupeta kinemo, bukome, ntumbo mwanda aye nyi Nfumu mukile booso na Mupangi a bintu byooso.

15. Bwakinyi abetamina Yehowa bu “Nfumu a ikalaika”?

15 Ungi mwasu wa Yehowa mbu “Nfumu a ikalaika.” (1 Timotee 1:17EEM) Bino abilesha kinyi? Bi bukopo bwashi atwe bantu be na binangu bipeela tupushe uno mwanda kalolo, anka Yehowa nga ikalaika mwanda baadi kwanka kubanga kala na ekala kwanka bwa looso. Mukanda wa Misambo 90:2 awamba shi: “Obe tobòòdi Efile Mukulu a-looso naa bwa-looso.” Byabya, Yehowa te na mbangilo, e kwanka bwa looso. Abamwitamina bu “Mukulu a mafuku” mwanda baadi kwanka kubanga kala kumpala kwashi muntu su ngumune ekale na muwa mwiyilu na paashi! (Danyele 7:9, 13, 22EEM) Nanyi mulombeene kwela mpaka pabitale matalwa aaye a kwikala bu Nfumu sha kwiyilu kula?

16, 17. (a) Bwakinyi tatwi balombeene kumona Yehowa, na bwakinyi ta mbilombeene kwitukanyisha? (b) Mu mushindo kinyi wi Yehowa bu a binyibinyi kukila kintu kyooso kyatudi balombeene kumona sunga kukuma?

16 Anka, bangi bakwete kwela mpaka pabitale aa matalwa aaye bu bibakitshine Faraone. Bino byooso mpa mwanda bantu bashi bapwidikye abaata na muulo menemene nka bintu abimweneka ku meso. Tatwi balombeene kumona Nfumu sha kwiyilu kula nya. Aye nyi nkikudi, ta mmulombeene kumweneka ku meso kwa bantu. (Yowano 4:24) Na dingi su muntu e na misamba na mase ayimana kumpala kwa Yehowa Efile Mukulu, ta mulombeene kwikala na muwa. Yehowa aye nabeene balungwile Moyiise shi: “Twe mulombeene kumona lukyebo lwande, mwanda muntu tammulombeene kummona ashaala atala.”​—Efilu 33:20; Yowano 1:18.

17 Bino ta mbilombeene kwitukanyisha nya. Moyiise bamwene penda kipindji kya ntumbo ya Yehowa, na beyimwene penda ku bukwashi bwa mwikeyilu. Nkinyi kibaadi kikitshikye? Mpala ya Moyiise ibaadi ‘ayimeekameeka’ munda mwa kapindji. Beena Isaleele abaadi bapushe mpa na moo bwa kutala mpala ya Moyiise. (Efilu 33:21-23; 34:5-7, 29, 30EEM) Byabya, takwi muntu su ngumune mulombeene kutala Nfumu sha kwiyilu kula mu ntumbo yaaye yooso! Bino abilesha shi ta mmuntu a eyendo bu bi bantu batudi balombeene kumona na kukuma su? Nya, mwanda atuuku shi bingi bintu byatushy’atumonaa bi kwanka, bu kileshesho lupapi, eyi adituukila mu kisashi, mpa na binangu. Na dingi Yehowa e kwanka bwa looso, bungi bwa bipwa tabwi kushintuula kintu kwadi nya, sunga midiyala ya bipwa. Mu wawa mushindo, mukile bipangwa byooso byatudi balombeene kumona sunga kukuma, mwanda abyo mbikumbeene kulwila kunyima kwa bipwa. (Mateo 6:19) Byabya, twi kupwandikisha shi aye ta muntu a eyendo, atudi balombeene kuuka na kushinguula byaadi, sunga penda kumumona bu Nsulo ya myanda kampanda? Tubande kutala.

Efile Mukulu sha ngikashi ibuwa

18. Nkimonwa kinyi kibaabadi baleshe Ezekyele, na mapala ananka a ‘bipangwa abitala’ bi pepi na Yehowa abilesha kinyi?

18 Sunga tatwi balombeene kumona Efile Mukulu, kwi maverse ebungi mu Bible aetukwasha bwa kumona bi mwiyilu. Kingi kileshesho ki mu shapitre a kumpala a mukanda wa Ezekyele. Ezekyele bamwene ndumbulwilo a Yehowa mu kimonwa, aye nkumumona bu etempu dya mwiyilu. Kintu akikanyisha ngofu mu kimonwa kyaaye nyi mbipangwa bi bukome bifunyishe Yehowa. (Ezekyele 1:4-10) Bino ‘bipangwa abitala’ bi pepi na Yehowa, na mapala aabyo aetupatuulwila myanda i na muulo pabitale Efile Mukulu aabifubila. Kipangwa kyooso kii na mapala ananka​—mpala ya ngombe, ntambwe, koonyi ka mumba, na ya muntu. Bino bipangwa abileesha ngikashi ikata inanka ayilesha bumuntu bua kukaanya bwa Yehowa.​—Bifumbulwe 4:6-8, 10.

19. Eyikashi kinyi dyabalesha kwi (a) mpala ya ngombe? (b) mpala ya ntambwe? (c) mpala ya mumba? (d) mpala ya muntu?

19 Mu Bible, ngombe aleesha bukome mwanda nyi nnyema e bukome bukile. Misusa ibungi ntambwe, alesha kululama, bwa kulesha kululama kw’eyendo abitungu kwikala n’eshimba dinyingye, bu bi nyema ya ntambwe. Konyi ka mumba akaukibwa pa mwanda wa meso aako aamonaa kula, akumbeene kumona mpa na tuntu tupeela twi ku bilometre bibungi. Byabya mpala ya mumba ngilombeene kulesha binangu by’Efile Mukulu abimonaa kula. Kadi mpala ya muntu ayilesha kinyi? Eyendo, muntu mmupangibwe kwifwanyiko dy’Efile Mukulu na e na mushindo wa kulesha kifulo​—eyikashi dikata dy’Efile Mukulu. (Kibangilo 1:26) Ino ngikashi ayilesha bumuntu bwa Yehowa​—bukome, kululama, binangu na kifulo—​mbeyisambile ngofu mu Bifundwe, mpa na kwiyilesha bu ngikashi ikata y’Efile Mukulu.

20. Twi balombeene kutshiina shi bumuntu bwa Yehowa mbulombeene kushintuluka, na bwakinyi waluula byabya?

20 Twi balombeene kutshina shi pangi Efile Mukulu mushintulukye munda mwa nkama ya bipwa ipwe kukila kasha bafunda ngikashi yaaye mu Bible su? Nya bumuntu bw’Efile Mukulu tabushintulukaa nya. Etulungula shi: ‘Ami Yehowa ntanshintulukaa.’ (Malakii 3:6) Pamutwe pa kushintuula binangu byaaye, Yehowa kwete kulesha byaadi Nshe baana ebuwa mu mushindo wapudishaa ka mwanda kooso. Kwete kulesha ino ngikashi yaaye mu mishindo ilombane kalolo. Ku ino ngikashi yooso inanka y’Efile Mukulu, kifulo nyi kikile yooso. Kikwete kumweneka mu byooso byakitshi. Kwete kulesha bukome, kululama na binangu byaaye na kifulo kyooso. Na dingi, Bible akula kintu kikile bukata pabitale Efile Mukulu na kifulo kyaaye. Amba shi: “Efile Mukulu nyi nkifulo.” (1 Yowano 4:8) Uno verse talesha shi Efile Mukulu e na kifulo sunga shi mufule bantu nya. Anka, amba shi Efile Mukulu nyi nkifulo. Kyooso kyakitshi ekikitshi na kifulo kyooso mwanda aye nyi nkifulo.

‘Uno ngi Efile Mukulu etu’

21. Twi balombeene kushinkamisha kinyi nsaa yatutungunuka na kuuka ngikashi ya Yehowa kalolo?

21 Kasha tobomwene mwana mukinga nsaa yalesha nshaaye kwi bakuuku baaye na muloo ooso shi: “Uno nyi papa ande”? Balangwidi b’Efile Mukulu be na kyabadya kupusha byabya pabitale Yehowa. Bible baadi mutemukye kipungo akikakula bantu baasha kululama shi: ‘Uno ngi Efile Mukulu etu.’ (Yeeshaya 25:8, 9EEM) Nsaa yotungunuka na kuuka bumuntu bwa Yehowa sunga ngikashi yaaye kalolo, okyebe kushinkamisha shi aye nyi Nshe baana ebuwa bukile.

22, 23. Mushindo kinyi wabalesha Nshetu e mwiyilu mu Bible, na mushindo kinyi watuuku shi akumiina’shi twifubwile pepi naaye?

22 Uno Nshe baana ta muntu sh’etatshishaa bwa baana baaye sunga shi ekalaa kula nabo nya​—sunga mbi bangi bakata ba bipwilo na beena myanda ya filozofi bakwete kulongyesha bantu shi t’etatshishaa bwabo. Tatwi balombeene kwifubwila pepi n’Efile Mukulu shi muntu a bantu nya, na Bible t’etulongyesha shi Nshetu e mwiyilu e byabya nya. Anka amwitamina bu “Efile Mukulu sha muloo.” (1 Timotee 1:11NWT) Apushaa muloo sunga kinyongwa. Pabitale nsaa ibaadi bipangwa byaaye bi na binangu bipele kulonda miiya ibaadi mwibelele bwa buwa bwabo, Bible amba’shi: ‘Baadi mwinyongole.’ (Kibangilo 6:6; Misambo 78:41) Anka abitungu shi tukite myanda ibuwa na twikale na mwikelo wipushene na abyamba Eyi dyaaye bwashi ‘eshimba dyaaye disangale.’​—Myeele 27:11.

23 Nshetu akumiina shi twifubwile pepi naaye. Eyi dyaaye aditunyingisha shi, ‘tumukimbe; dingi . . . mu kwakwa kumukimba twi balombêne kumusangana. Sunga mbyabya, aye Efile Mukulu te kula na muntu ooso.’ (Bikitshino 17:27EEM) Byabya, mushindo kinyi ulombeene bantu kwifubwila pepi na Nfumu a eyilu na nsenga?