1, 2. Bwakinyi boussole nkamo ke na muulo ukata, na bwakinyi twi balombeene kwikapwandikisha na kondo k’eshimba?

MUNTU umune kwete kutambusha masuwa aaye munkatshi mwa mbuu; ungi muntu kwete kutambuka munkatshi mwa kabaaka; ungi namu kwete kutambusha ndekye kunundu kwa makumbi. Ouku kintu kikumbeene kufwila ooso a kwabadi? Ooso a kwabadi mukumbeene kushimina su te na kaamo akalesha kunundu ka betanyina bu boussole​—na su te na bingi bintu bituushe bantu bilombeene kumukunkusha.

² Boussole nyi nkaamo kapeela ke na mulonda auleshaa nka lupese lwa kunundu. Su kakwete kutumika kalolo na su muntu atumika nako ku bukwashi bwa karte, nkalombeene kupaasha muwa waye. Twi balombeene kwikapwandikisha na kondo k’eshimba,  kya buntu kyabadi betupe kwi Yehowa. (Jaake 1:17) Su tatwi na kondo k’eshimba, twi nka bu bantu bashimine. Su twatumika nako mu mushindo wibuwa, nkalombeene kwitukwasha bwa kumona na kushaala mwishinda dya muwa. Binobino tubande kutala akilesha kondo k’eshimba na mushindo wakatumikaa. Kunyima atukyebe kutaluula ino myanda: (1) Mushindo watudi balombeene kulongyesha kondo k’eshimba, (2) bwakinyi abitungu tunemekye kondo k’eshimba ka bangi, na (3) mushindo awitukwasha kondo k’eshimba kebuwa.

3. Kishima kya mu ki na Greeke akilesha “kondo k’eshimba” akipatuula kinyi, na akilesha shi muntu e na mushindo wa kukita kinyi ushi na bingi bipangwa?

³ Mu Bible, mwaku wa mu ki na Greeke aulesha “kondo k’eshimba” aupatuula “kwiuka obe nabeene.” Kushii bu bingi bipangwa, Efile Mukulu mwitupe mushindo wa kwiuka atwe banabeene. Twi kwamba shi, muntu mulombeene kwialula bwa kwitaluula byadi aye nabeene na bi nshalelo aaye. Pakafubu bu kamonyi ke munda, sunga bu nsushi, kondo ketu k’eshimba nkalombeene kutaluula bikitshino byetu, nangunangu yetu na bitshibilo byatwata. Nkalombeene kwitukwasha bwa kwata kitshibilo kibuwa sunga kwitudimusha patukyebe kwata kitshibilo kibubi. Kunyima, nkalombeene kwitunyingisha su tubaata kitshibilo kibuwa sunga kwitunyoka apetukubula eshimba su tubaata kitshibilo kibubi.

4, 5. (a) Mushindo kinyi watuuku shi Adame na Eeva abaadi na kondo k’eshimba, na nkinyi kibaadi kibafwile pabo kupela kukokyela mwiya w’Efile Mukulu? (b) Mbileshesho kinyi abilesha mushindo ubaadi aufubu kondo k’eshimba mwi bantu basha kululama ba mu mafuku a kumpala kwa Yesu?

⁴ Kubanga ku kibangilo, abapangile mulume na mukashi na kano kondo k’eshimba. Adame na Eeva abalesheshe shi booso bwabo abaadi na kondo k’eshimba. Bino atwibimwena ku buufu bubabadi bapushe kunyima kwa kukita mulwisho. (Kibangilo 3:7, 8) Bi malwa mwanda kondo kaabo k’eshimba kabaadi kapwe kulwila takabaadi na mushindo wa kwibakwasha dingi nya. Abapelele kukokyela mwiya w’Efile Mukulu na  mashimba aabo ooso. Byabya, abasangwila kutombokyela Yehowa Efile Mukulu. Bu bibabadi bantu bapwidikye abaadi abauku kibabadi abakitshi, na tababaadi na mushindo wa kwaluka kwi Efile Mukulu nya.

⁵ Kushi bu Adame na Eeva, bantu bebungi bakutwe kupwidika mbalonde abibalungula kondo kaabo k’eshimba. Bu kileshesho, Yoobo muntu sha kululama bambile shi: “Naalama bululame bwande, dingi ntaneebulekye; eshimba dyande tadinkalakasha efuku su ndimune nya.” * (Yoobo 27:6, NWT) Yoobo baadi auku kii mwishimba dyaaye. Baadi mukite mwaye mooso bwa kulonda kondo kaaye k’eshimba, aye nkutadiila bwashi kakunkushe bikitshino na bitshibilo byaaye. Nyi bwakinyi baadi mulombeene kwakula na muloo ooso shi kondo kaaye k’eshimba ta nkamukalakashe sunga kumutopeka, na buufu sunga moo nya. Banda kutala kwilekena kwi pankatshi pa Yoobo na Daavide. Daavide bakutshile kanemo kwi Saule, nfumu abadi bashingye mwimu kwi Yehowa, “anka kunyima kwa byabya, Daavide bapushiishe eshimba adimukupila munda ngofu.” (1 Samwele 24:6) Kwakwa kukupila kw’eshimba kubaadi kukwashe Daavide ngofu, kubamulongyeshe shi kubanga paapa tekalanga mukutwe kanemo wawa mushindo nya.

6. Nkinyi akilesha shi kondo k’eshimba nyi nkya buntu kyabadi bape bantu booso?

⁶ Anka penda bafubi ba Yehowa ndjo be na kino kya buntu, kondo k’eshimba su? Tubande kutala kileshesho ki mu bishima bibakwile Mpoolo ku bukwashi bwa kikudi kiselele: “Pee beena angi maumbo, kushii’bo kwikala na mukanda wa bishila, abakitshi akitekye mukanda wa bishila mu mashimba aabo, bakwete’nka kufubila bishila mu’bo baanabene, sunga tabeekala na mukanda wa bishila. Abaleesha’shi mufubo wabatekye kwi mukanda wa bishila ngufundwe mu mashimba aabo. Nnangunangu yaabo ayiibashinkamiisha byanka. Pamune na mpàngo yaabo ya munda, mwanda  ayibatopeka mu imo myanda, na kwibabingisha mu ingi.” (Beena-Looma 2:14, 15) Mpa na baaba bashi beubidishene na miiya ya Yehowa, uno muntu e munda mmulombeene kwibatakula mu kukita myanda ipushene na miiya y’Efile Mukulu.

7. Bwakinyi ingi nsaa kondo k’eshimba nkalombeene kutumika bibubi?

⁷ Byabya, ingi nsaa kondo k’eshimba nkalombeene kutumika bibubi. Mu mushindo kinyi? Su mbatuule boussole pepi na kilonda kampanda ki na emaa, mulonda wa boussole ngulombeene kulesha lungi lupese pamutwe pa kulesha lupese lwa kunundu. Na dingi su takwi karte, boussole tamulombeene kukwasha su nkapela nya. Bi mumune, su eshimba dyetu adilondo akwiditumu malaka etu a mbidi, kondo ketu k’eshimba nkalombeene kwitulubisha eshinda. Na dingi su atwikalondo kushi bukunkushi bwibuwa bw’Eyi dy’Efile Mukulu, twi kukutwa kobesha kushinguula buwa na bubi pabitale myanda ikata. Eyendo, bwashi kondo k’eshimba katumikye kalolo, abitungu shi kakunkushibwe na kikudi kiselele. Mpoolo bafundjile shi: “Kiukilo kyande kya munda akintuulu bu-kamonyi ku kikudi kiselele.” (Beena-Looma 9:1, Kilombeno kipya 2009) Byabya, mmushindo kinyi watudi balombeene kushinguula shi kondo ketu k’eshimba kakwete kulonda bukunkushi bwa kikudi kiselele kya Yehowa? Bwa kwibiuka abitungu twikalongyeshe.

8. (a) Eshimba ndilombeene kulwisha kondo k’eshimba naminyi, na nkinyi kilombeene kwikala pa mbalo ya kumpala mu bitshibilo byetu? (b) Bwa beena Kidishitu, bwakinyi kwikala na kondo k’eshimba kashy’akebatopeka ta nkupwa kwa mwanda nya? (Tala mayi e kuushi kw’esaki.)

⁸ Mushindo kinyi wataa bitshibilo muyiile kondo koobe k’eshimba? Bangi bantu, abatalaa nka bi mu binangu byabo na bi mu mashimba aabo bwa kwata bitshibilo. Kunyima mbalombeene kwamba shi: “Bishi na mwanda, tabikalakasha kondo kande k’eshimba nya.” Malaka e mwishimba ngalombeene kwikala bukopo, mu mushindo wa adi alombeene kulwisha kondo k’eshimba. Bible amba shi: “Binangu bii mwishimba taabifumbuulwa; sunga byaakutwa kulumbuluka, nnaanyi mulombeene kwibishinguula?” (Yeelemiya 17:9) Byabya, malaka e mwishimba dyetu tatwi balombeene kwiatuula pa mbalo ya kumpala nya. Anka, twi na  lukalo lwa kutuula akikyeb’eshimba dya Yehowa Efile Mukulu pa mbalo ya kumpala. *

9. Kutshiina Efile Mukulu akulesha kinyi, na mushindo kinyi wakudi kulombeene kukwasha kondo ketu k’eshimba?

⁹ Su kitshibilo kyatwata nkipushene na kondo k’eshimba kalongyeshibwe, nkilombeene kulesha shi atwikyata mwanda atutshinyi Efile Mukulu, kushi bwa kwitusangasha nya. Banda kutala kino kileshesho akibilesha kalolo. Guvernere Neemi sha kululama baadi na mushindo wa kuteka bwashi beena Yelusaleme bafute mwilo bintu kampanda. Anka tabaadi mwibikite nya. Bwakinyi? Mwanda baadi mushikwe kinangu kyooso kilombeene kukutwa kusangasha Yehowa mu kufwambusha kwa mwilo w’Efile Mukulu. Aye nkwamba shi: “Ntshii mukite byabya mwanda natshiny’Efile Mukulu.” (Neemi 5:15) Kutshiina Efile Mukulu n’eshimba dimune, kupela kwa kukita myanda isha isangasha Nshetu e mwiyilu kwi na muulo. Kwakwa kutshiina kwa kupela kulwisha eshimba dy’Efile Mukulu nkulombeene kwitutakula bwa kukimba bukunkushi bw’Eyi dy’Efile Mukulu nsaa yatukyebe kwata kitshibilo.

10, 11. Mayi kinyi a kulonda e mu Bible aakula pabitale kutoma kwa malwa, na mushindo kinyi watudi balombeene kupeta bukunkushi bw’Efile Mukulu nsaa yatutumikila ano mayi?

¹⁰ Bu kileshesho, banda kutala mwanda wa kutoma kwa malwa. Pabitale uno mwanda, muntu ooso e na kya kwata kitshibilo nsaa yaadi munkatshi mwa bantu, su mulombeene kutoma sunga kupela kutoma. Kya kumpala abitungu twilongyeshe atwe banabeene. Mwiya kinyi wa mu Bible utale uno mwanda? Eyendo mu Bible tambakandikye kutoma kwa ndambo ya malwa nya. Milambu ya nvinyo ibaadi ayisangasha Yehowa. (Misambo 104:14, 15) Anka Bible apele bunkolwenkolwe na budyafi. (Luuka 21:34; Beena-Looma 13:13)  Byabya, Bible mutuule bunkolwenkolwe mu mulongo umune na ingi milwisho ikata, bu lukyebanokyebano na lusandji. *​—1 Beena-Kodinto 6:9, 10.

¹¹ Kondo k’eshimba ka mwina Kidishitu kalongyeshibwe nkapasukye pabitale ano mayi. Byabya nsaa yatukyebe kwata kitshibilo kya kutoma malwa ku feete, abitungu twiyele ino nkonko: ‘Mbalumbuule uno feete mushindo kinyi? Myanda ngilombeene kwimulwila mwanda bantu taboobesha kutaluula mushindo wabo wakutoma su? Mmushindo kinyi wantomaa malwa? Nemwipaane mu kutoma malwa mu mushindo wakufika bu mpika aawo na kubanga kukunkushibwa nawo su? Ne na butontshi bwa mbidi bulombeene kunkwasha bwa kutaluula bungi bwa malwa a kutoma su?’ Patutuulu binangu byetu mu miiya ya mu Bible na nkonko i mwanka, abitungu tutekye bukunkushi bwa Yehowa. (Badika Misambo 139:23, 24.) Patukitshi bino, atutekye Yehowa bwashi etukunkushe ku bukwashi bwa kikudi kyaaye kiselele. Tukwete dingi kulongyesha kondo ketu k’eshimba bwashi kekale akepushena na mayi a Efile Mukulu. Kadi, kwi kingi kintu akitungu kutaluula kalolo kumpala kwa kwata bitshibilo.

12, 13. Mwanda kinyi dingi aulesha bwakinyi kondo k’eshimba ka beena Kidishitu nkelekene ku muntu na muntu, na mushindo kinyi watudi balombeene kukita pabitale kuno kwilekena?

¹² Pangi we mulombeene kukanya pakumona’shi kondo k’eshimba ka beena Kidishitu nkelekeene ku muntu na muntu. Muntu mulombeene kumona shi kiubishi kampanda sunga kukita mwanda kampanda takwi buwa; aku mungi naamu ebipusha buwa na tamono bwakinyi mmulombeene kwibitopeka nya. Bu kileshesho, pabitale kutoma malwa munkatshi mwa bantu, muntu mulombeene kwikala na muloo wa kutoma paadi na bakuuku baaye nsaa yabakisha kapapi; mungi mmulombeene kwibimona bubi. Bwakinyi kwakwa kwilekena, na mushindo kinyi wakudi kulombeene kwitutakula mu kwata bitshibilo kampada?

 ¹³ Bantu mbelekene bwa myanda ibungi. Mbelekeene mupunda mushindo wabadi bakule. Bu kileshesho, bangi mbalombeene kwikala abekalakasha pabitale kubofula kampanda kubabadi abalu nako ngoshi bwa kuleka​—pangi tambabande koobesha kwanka nya. (1 Banfumu 8:38, 39) Pabitale kutoma kwa malwa baaba bantu mbalombeene kwikala abekalakasha ngofu. Su yawa muntu afika ku nshibo yoobe bwa nkutembela, kondo kaaye k’eshimba nkalombeene kumutosha kutoma. Mbilombeene nkulwisha kwishimba su? We kumushishikila su? Nya. Sunga wekala muukye akimutosha sunga kukutwa kuuka​—mwanda mukumbeene kupela nkulungula munkatshi mwa bantu​—kifulo kyodi nakyo bwa mukwenu nkilombeene nkutakula bwa kunemeka kondo kaaye k’eshimba.

14, 15. Kondo k’eshimba kabaadi kelekeene pabitale mwanda kinyi mu mafuku a batumibwa, na Mpoolo batushile elango kinyi?

¹⁴ Mu mafuku a batumibwa, Mpoolo mutumibwa bamwene kwilekena kwa kondo k’eshimba munkatshi mwa beena Kidishitu. Kubanga aa mafuku, bangi beena Kidishitu abaadi abalwishibwa ku mashimba pa mwanda wa bingi bidibwa bibabadi balambule ma nkishi. (1 Beena-Kodinto 10:25) Kondo k’eshimba ka Mpoolo takabaadi akamukalakasha pabitale byabya bidibwa bibabadi abaudisha mu kisalwe nya. Ku meso kwaye, nkishi nkintu ki shi na muulo; byabya bya kudya bituukye kwi Yehowa ta mbilombeene kwikala bu bya nkishi nya. Anka Mpoolo bamwene shi bangi tababadi na yawa mweneno nya. Pangi bangi abaadi abalangwila nkishi kumpala kwa kufika bu beena Kidishitu. Kwi baaba bantu, kintu kyooso akimweneka bu ki na kipwano na ma nkishi kibaadi bubi. Mushindo kinyi ubaadi mulombeene kupudisha uno mwanda?

¹⁵ Mpoolo bambile shi: “Anka kyatudi naa kya kukita atwe bapwe kunyinga, nkutwala kubofula kwa babofule, na kuleka kukimba akiitusangasha. Mwanda Kidishitu tammukimbe kibaamusangashanga.” (Beena-Looma 15:1, 3) Mpoolo beelele binangu shi, abitungu tutuule nkalo ya bakwetu kumpala kwa yeetu, nka bu bibakitshine Kidishitu. Pabitale uno mwanda, Mpoolo bambile shi ta mulombeene kudya mwita bwa kupela kuponesha mikooko ibaadi Kidishitu mulambwile muwa waaye.​—Badika 1 Beena-Kodinto 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Bwakinyi baba be na kondo k’eshimba akebatosha bwa kukita myanda kampanda ta mbalombeene kutopeka bangi be na kondo k’eshimba kelekeene na kaabo?

 ¹⁶ Mu ungi mushindo, baaba be na kondo k’eshimba akebatosha bwa kukita myanda kampanda ta mbalombeene kutopeka bangi, sunga kutakula bantu bwashi bakite myanda muyiile abikyebe kondo kaabo k’eshimba nya. (Badika Beena-Looma 14:10.) Eyendo, kondo k’eshimba ke bu nsushi e munda, ta mbu mukanda wa kutshibila nawo bangi biimu nya. Tentekyesha bino bishima bya Yesu: “Totshibilanga mukwenu kiimu.” (Mateo 7:1) Bantu booso mu kakongye tabitungu shi bekale abelela benabo miiya mu myanda itale muntu na muntu nya. Pamutwe pa byabya, tukimbe mushindo wa kutwesha kifulo na bu umune, kwikankamishena pamutwe pa kwibofushena ku mashimba.​—Beena-Looma 14:19.

17. Kondo k’eshimba ka bantu bebungi lelo uno takadi naminyi?

¹⁷ Mpyeele mutumibwa bafundjile shi: ‘Ikalayi n’eshimba dibuwa.’ (1 Mpyeele 3:16) Kondo k’eshimba kebuwa ku meso kwa Yehowa Efile Mukulu nyi mwabi ukata. Ta ke bu kondo k’eshimba ka bantu ba ano mafuku. Mpoolo ebetamina bu “beedibwe kitampi na kyaamo kimonga mwishimba dyaabo.” (1 Timotee 4:2) Kyamo kimonga akishikaa kikoba, na kwikileka na mukofu ushaupushika busungu. Bebungi be na kondo k’eshimba ke nka bu kafwe​—ke na mikofu ishayipusha kintu su nkimune. Kaaka kondo k’eshimba takakwete dingi kudimusha muntu, kumutopeka, sunga kumupushisha buufu su moo mwanda wa mulwisho kampanda ubakitshi. Lelo uno bantu bebungi be na muloo bu bi kondo kaabo k’eshimba takakwete dingi kwibatopeka.

18, 19. (a) Kupusha buufu sunga kwikala n’eshimba adikutopeka kwi na bukwashi kinyi? (b) Twi kukita kinyi su kondo k’eshimba akatungunuka na kwitutopeka sunga kunyima kwa’twe kwilanga ku mashimba?

 ¹⁸ Bwa kwakula kalolo, kukubula kw’eshimba nyi mushindo awitulungula kondo k’eshimba shi tubakitshi bubi. Kupusha kwa byabya pakutakula muntu bakitshi mulwisho mu kutonda, mbalombeene kumulekyeela mulwisho waaye sunga wekala bukata bwi naminyi. Kileshesho, Nfumu Daavide bapushishe eshimba dyaaye adimukubula kunyima kwa kukita mulwisho kadi abaadi bamufwile lusa mwanda baadi mutonde wanka n’eshimba dyaaye dyooso. Mushikwa ubaadi nawo bwa mulwisho ubakitshine na kitshibilo kyaye kya kubanga kukokyela miiya ya Yehowa bibaadi bimukwashe bwa kumona aye nabeene shi Yehowa e na “kalolo na lusa.” (Misambo 51:1-19; 86:5) Kadi, twi kukita kinyi su eshimba aditungunuka na kwitutopeka sunga kunyima kwatwe kutonda mulwisho na kulekyelwa wanka?

¹⁹ Ingi nsaa kondo k’eshimba nkalombeene kutungunuka na kutopeka muntu, nkakumbeene kutungunuka na kukalakasha muntu sunga pabishikii dingi na muulo. Mu yaaya nsaa, abitungu tufukamishe eshimba aditutopeka na kwidilesha shi Yehowa mmukata kukila byooso bilombeene kupusha muntu mwishimba. Abitungu tutuule lukulupilo mu kifulo na lusa lwaye, anka bu byatunyingishaa bangi bwa kukita. (Badika 1 Yowano 3:19, 20.) Kondo k’eshimba kebuwa akapeyaa muntu kufukama, butaale, na muloo mwishimba ushii nawo bantu bebungi mu uno ndumbulwilo. Bebungi abaadi bakite mulwisho ukata mbapete kuno kufukama kwibuwa na lelo uno be na mushindo wa kwikala n’eshimba dibuwa nsaa yabafubila Yehowa Efile Mukulu.​—1 Beena-Kodinto 6:11.

20, 21. (a) Mukanda kinyi wi kwanka bwa nkukwasha bwashi wekale na kondo k’eshimba ke buwa? (b) Bu byatudi beena Kidishitu, twi na bulungantu kinyi, na mushindo kinyi watudi balombeene kutumika nabo?

²⁰ Uno mukanda wi kwanka bwa nkukwasha bwa kupeta wawa muloo, bwa kwikala n’eshimba dibuwa mu ano mafuku abashaala a Satana na ndumbulwilo aaye a myanda. Eyendo, uno mukanda taupatuula miiya yooso ya mu Bible na mayi a kulonda anudi balombeene kwelela binangu na kutumikila mu myanda ya kwifuku n’efuku nya. Anka ta twi balombeene kutengyela miiya kampanda ifundjibwe pabitale ka mwanda kooso nya. Uno  mukanda wi kwanka bwa nkukwasha bwashi olongyeshe kondo koobe k’eshimba nsaa y’olongo Eyi dy’Efile Mukulu mu nshalelo oobe a kwifuku n’efuku. Bilekene na Miiya ya Moyiise, “mwiya wa Kidishitu” autekye booso abeulondo bwabadya kwikala na nshalelo mwipushene na kondo k’eshimba na mayi a kulonda kushi kutengyela miiya kampanda pabitale ka mwanda kooso. (Beena-Galate 6:2) Byabya Yehowa mupe beena Kidishitu bulungantu bukile bukata. Nyi bwakinyi Eyi dyaaye aditudimusha bwashi tatukumanga kwikasha bwabwa bulungantu bu “kintu kya kufya bubi.” (1 Mpyeele 2:16, Kilombeno kipya) Kadi, bwabwa bulungantu abwitupa mushindo wa kulesha kifulo kyatudi nakyo bwa Yehowa.

²¹ Nsaa yotaluula mu luteko mushindo oodya kwikala na nshalelo mwipushene na mayi a mu Bible na kwata bitshibilo bipushene na aa mayi, okyebe kutungunuka na kwenda mwishinda dibuwa mu bobangile kutambukila kubanga nsaa ibodi muukye Yehowa. Longyesha ‘kinangu’ kyoobe na ‘kwikiubidisha.’ (Beena-Ebreeyi 5:14) Kondo koobe k’eshimba kalongyeshibwe na Bible akakyebe nkukwasha mu nshalelo oobe a mafuku ooso. Nka bi boussole akwashaa muntu e mu lwendo, kondo koobe k’eshimba akakyebe nkukwasha bwa kwata bitshibilo abisangasha Nshobe e mwiyilu. Uno nyi mushindo watudi nawo wa kwilama mu kifulo ky’Efile Mukulu.