Banda kupwandjikisha uno mwanda: Alex tauku kya kukita nya. Akumiinaa kubanga kala’shi Efile Mukulu e kwanka na’shi bintu mbipangibwe. Kadi leelo mulongyeshi aaye a Biologie kwete kushinkamisha’shi bintu mbiituukile mwanda bantu abakimbuulaa myanda ya siyanse abebishinkamisha. Alex takyebe kutuuka bu mubulakane nya. Akupu beakwila mwishimba’shi: ‘Su beena siyanse abashinkamisha’shi bintu mbiituukile, ne nnanyi bwa kupela kwibikumiina?’

Su boodya kwikala Alex, boodya kukumiina’shi bintu mbiituukile penda mwanda wa’shi mukanda wanulungo awibishinkamisha?

Bantu bebungi abakumiina na basha bakumiina, booso bakwete kukalwila binangu byabo kushi kuuka kiinyi akibishinkamisha.

• Bangi abakumiina mu bupangi penda mwanda wa’shi nyi byabadi bebalambukishe mu kipwilo.

• Bangi namu abakumiina’shi bintu mbiituukile penda mwanda wa’shi nyi byabadi bebalongyeshe ku kalaasa.

Bible akula’shi: “Nshibo yoso yaya, ngîbakibwe na muntu kampanda, ank’Efile Mukulu, nnê mupangye bintu byoso.” (Beena-Ebelu 3:4, EEM) We kukumiina wawa mwanda su?

MPWANDJIKISHI: Bintu byoso bi mwiyilu na pa nsenga biituukile’nka bisumanga.

MPWANDJIKISHI: Bantu mbatuukile ku nyema.

MPWANDJIKISHI: Bintu bibungi abileesha’shi dilongyesha dya’shi bintu mbiituukile ndja biinyi.

“Su bomono nshibo i buwa ya mitshi pokwete kutambuka mu mutamba, we kwamba’shi: ‘Ino nshibo ibuwa byabya! Mitshi nyi ikeele ipone pano, akupu ibatuusha ino nshibo.’ Twe kwakula byabya nya! Mwanda ta bya kukitshika. Binobino, bwakinyi twi kukumiina’shi bintu byoso mbiituukile penda bisumanga?”​—Julia.

“Banda kupwandjikisha su muntu akulungula’shi mashinyi a kutuusha mikanda abatanyika, akupu meema eelangi ekeele akakamine mu bimano na mwiyilu mwa nshibo abatuusha mukanda ukata wa diksionere. We kukumiina wawa mwanda su?”​—Gwen.

Bibile akutekye boodya kufubisha “kinangu” kyobe. (Beena-Looma 12:1, Kilombeeno kipya 2014) Byabya abileesha’shi ta bitungu’nka kukumiina bisumanga mwi Efile Mukulu nya

• OOBE (Namona’nka’shi kwi kwikala muntu sha bukome booso)

• BUKITSHISHI BWA BANGI (Ne mukudile mu mbalo i balangwidi)

• BUKITSHISHI (Bantande nyi bandambukishe’shi Efile Mukulu e kwanka​—Ntshinaadya kupela nya)

Pa mutwe wa kukumiina byabya, abitungu ofubishe kinangu kyobe bwa myanda yokumiina

“Nsaa yampusha apapatuula mulongyeshi mu kalaasa kipaso akifubaa mbidi ya muntu, ntshi mulombeene kwelesha mpaka’shi Efile Mukulu te kwanka’mi. Kipindji kyoso kya mbidi, akifubaa mudimo wakyo, sunga tubipindji tupeela, atwifubilaa kalolo kushii’twe kuuka. Eyendo, mbidi ya muntu ngipangibwe mu kipaso kya kukaanya!”​—Teresa.

“Nsaa yammono nshibo iibula ya bitenta, mashuwa akata sunga mootoka, neyipusha bwa kuuka’shi: ‘Nnanyi mwibikite?’ Kwi muntu sha binangu mukite mootoka, mwanda abitungu’shi tubyamo tooso tufube kalolo bwaudya kutambuka. Kadi su mootoka mbeukite kwi muntu kampanda, twi kwamba naminyi bwa muntu.”—Richard.

“Pankwete kunyinsha kulonga siyanse, nakamba kusangana’shi dilongyesha dya’shi bintu byoso mbiituukile ta ndya biinyi nya. . . . Bwande’mi, namono’shi abitungu kwikala na ‘lukumiino’ lwibungi bwa kukumiina dilongyesha dya’shi bintu byoso mbiituukile kukila bwa muntu akumiina’shi kwi Mupangi.”​—Anthony.

Sunga byekala’shi takudi bipwa bibungi bibakitshi beena siyanse na kukimbuula, booso ta be na mpushiisho umune pabitale dilongyesha dya bintu biituukile nya. Binobino, su bangi beena siyanse na basha binangu tabakumiina’shi bintu mbiituukile, bi kwikala bibubi su opela kwidikumiina?