Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Bikumbashilo

Bikumbashilo
  1.  Kutundula Babilone mukata

  2.  Mesiya badi na kia kumueneka mafuku kinyi?

  3.  Mushindo wa kubukibua utale kufubisha kua mase

  4.  Kuilekena kua mulume na mukashi

  5.  Misangelo

  6.  Mikumbo ya luambu

  7.  Bia kupua mianda ya busunga na ya mbulamatadi

 1. Kutundula Babilone mukata

Mbikunyi biatuku’shi “Babilone mukata” alesha bipuilo bioso bia madimi? (Kibafumbwilwe 17:5) Talula ino mianda ayilondo:

  • Mutuelakane mu mianda yoso ya mu nsenga ishima. Bible alesha’shi Babilone mukata mmushale kunundu kua “miilo na bisaka bya bantu.” Na kuete kumunana “kunundu kua ba mfumu ba pa nsenga.”​—Kibafumbwilwe 17:15, 18.

  • Nta ndumbuluilo a mianda ya politike sunga ya busunga. “Ba mfumu ba pa nsenga” na “bansunga” abakapanda p’akabutudibua.​—Kibafumbwilwe 18:9, 15.

  • Asabulusha Efile Mukulu. Abamuitanyinaa bu ndumba muanda kuete kufuba pamune na mbulamatadi, bua’shi apete makuta sunga bingi bintu. (Kibafumbwilwe 17:1, 2) Kuete kupambusha bantu ba miilo yoso. Na muipayishe bantu bakile bungi.​—Kibafumbwilwe 18:23, 24.

Alukila ku dilongiesha 13 kikoso 6

 2. Mesiya badi na kia kumueneka mafuku kinyi?

Bible badi mutemukie’shi kubadi na kia kukila mbingo 69 kumpala kuashi Mesiya amuenekie.​—Badika Ndanyele 9:25.

  • Mbingo 69 ibabangile mafuku kinyi? Ibabangile mu kipua kia 455 K.B.B. Mu kiakia kupungo, Guvernere Neemiya bafikile mu Yelusaleme bua “kuibakuula na kulumbuula” lupata.​—Ndanyele 9:25; Neemiya 2:1, 5-8.

  • Mbingo 69 ibadi ikite mafuku anga? Mu angi matemuki a mu Bible, efuku dimune adilesha kipua. (Mbadiko 14:34; Esekyele 4:6) Biabia, lubingo loso alulesha bipua musambobidi. Mu buno butemuki, mbingo 69 ayitusha bipua 483 (mbingo 69 x mafuku 7).

  • Mbingo 69 ibapuile mu mafuku kinyi? Patubadika bipua 483 kubanga ku 455 K.B.B. abitutuala ku kipua kia 29 B.B. a Mu kino kipua nyi mubadi Yesu mubatshishibue, aye nkufika Mesiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Alukila ku dilongiesha 15 kikoso 5

 3. Mushindo wa kubukibua utale kufubisha kua mase

Kui mishindo ya kuibukisha ayitungu kufubisha mase a muntu nabene. Ingi ya ku ino mishindo bu: Kutusha mase obe bua’shi beele ungi muntu sunga kuialama mu kiamo kumpala kuashi bakubaale​—tabitungu’shi muina Kidishitu eikumine nya.​—Miiya Ikituulwe 15:23.

Anka, muina Kidishitu e kukumina ingi mishindo. Mu ino mishindo mui kupima kua mase, kusula mase mu kiamo kuabetanyina bu Hémodialyse, kulama mase bua kupela kuiashimisha ebungi nsaa yababala muntu kuabetanyina bu Hémodilution, kukongola mase aatuku pababaala muntu bua kuiasuula na kuialusha dingi mu mbidi muaye sunga kuela mase a muntu mu kiamo akikitaa mudimo wa eshimba na efuafua. Abitungu muina Kidishitu oso ate kitshibilo aye nabene pabitale kipaso kiabafubu na mase aaye nsaa yabamubaala, y’abamupimi sunga ingi mishindo ya kubukibua. Doktere ese e kufubisha ino mishindo ya kuibukisha mu bipaso bilekene. Biabia, kumpala kua kukumina kipaso kioso kia kubaadibua, kia kuipimisha sunga kia kuibukisha, abitungu muina Kidishitu ashingule kalolo biabakiebe kufuba na mase aaye. Talula ino nkonko ayilondo:

  • Su abitungu’shi baate mase ande beakishe mu kiamo buashi abande kutuuka mu mbidi yande munda mua kapindi, kondo kande k’eshimba akamono’shi aa mase akii nka ande, na’shi ta “[beasukumune] mu nsenga” su?​—Miiya Ikituulwe 12:23, 24.

  • Su nakumiina mushindo wa kuibukisha wabata ndambo ya mase ande, beashintuule, akupu beangalushe dingi, kondo kande k’eshimba kalongieshibue na Bible ke kuntopeka su?

Alukila ku dilongiesha 39 kikoso 3

 4. Kuilekena kua mulume na mukashi

Eyi di’Efile Mukulu adilungula mulume na mukashi bua kupela kuilekena, na adilesha patoka’shi su belekena, tabe na matalua a kuiyibakishena na ungi muntu. (1 Bena-Kodinda 7:10, 11) Anka, kui ingi mianda itakule bangi bena Kidishitu bua kuata kitshibilo kia kuilekena na bena dibaka nabo.

  • Kupela kulombasha nkalo ya ba mu nshibo pa bukopo: Mulume apele kupa ba mu kifuko kiaye bintu bia ku mbidi, mu kipaso kia’shi kifuko akishala kushi ekuta sunga bidibua.​—1 Timote 5:8.

  • Kukiengiesha muina dibaka ku mbidi: Nsaa i muina dibaka akiengiesha muina dibaka naaye ku mbidi mu mushindo autulu muwa waye mu masaku.​—Bena-Ngalatea 5:19-21.

  • Kutula kipuano kia muina dibaka na Yehowa mu masaku: Mulume sunga mukashi apele’shi muina dibaka naye tafubilanga Yehowa.​—Bikitshino 5:29.

Alukila ku dilongiesha 42 kikoso 3

 5. Misangelo

Bena Kidishitu tabakita misangelo ishaisankisha Yehowa nya. Anka, muina Kidishitu oso e kufubisha kondo kaye k’eshimba bua kuata bitshibilo pabitale biadia kukita nsaa i bangi bantu abakitshi misangelo. Tutalule mianda ipela ailondo.

  • Su muntu bakuabikisha musangelo wibuwa. We kualula penda’shi “Bofuambuka.” Su yawa muntu akumina kuuka bi bungi, we kumupatuluila buakinyi t’okitaa wawa musangelo.

  • Muina dibaka nobe shi Temwe a Yehowa bakuitanyina bua’shi nukadie pamune na bena kifuko kiaye muifuku dia musangelo. Su kondo kobe k’eshimba akakumina’shi wende, we kupatuluila muina dibaka nobe kumpala’shi, su bakita bipikua bia ba mpangano, t’okatuelakana muanka.

  • Mukata oobe a mudimo bakupa kia buntu mu kipungo kia musangelo kampanda. We kupela kiakia kia buntu su? Tabitungu nka’shi opele nya. Mukata obe amono kiakia kia buntu bu kia musangelo, su mbu penda mushindo wa kukulesha lutumbu bua mudimo wobe wibuwa?

  • Muntu bakupa kia buntu mu kipungo kia musangelo kampanda. Muntu bakupa kiakia kia buntu mulombene kuamba’shi: “Nanguku’shi tokita uno musangelo, anka nankumina nkupa kino kintu.” Pangi yawa muntu akumina kukulesha kalolo . Mu ungi mushindo, kui kabingilo akalesha’shi akimbi kutompa lukumino lobe, sunga nkutueshakasha bua kukita wawa musangelo? Kunyima kua kunangushena ku uno muanda, obe nabene we kuata kitshibilo kia kukumina sunga kupela kiakia kia buntu. Kadi kitshibilo kioso kiatudia kuata, abitungu tushale na kondo k’eshimba ke buwa na lulamato kui Yehowa.​—Bikitshino 23:1.

Alukila ku dilongiesha 44 kikoso 1

 6. Mikumbo ya luambu

Bu biatudi bafule bangi bantu, atuitatshishaa ngofu bua kupela kuibambukisha mikumbo. Biabia, su atuuku’shi tui na mukumbo wa luambu, sunga su atupuandikisha’shi tui bakuatshibue nao bilombene wambukila bangi, abitungu tuikale badimukie. Atukitaa bino muanda Bible atekie oso a kuatudi’shi: “Ofule muntu noobe bu’be na beene.”​—Bena-Looma 13:8-10.

Kukokiela uno muiya, akulesha kinyi mu binyibinyi? T’abitungu’shi muntu e na mukumbo wa luambu akimbe bia kulesha bangi kifulo pa kuibakuata biipa sunga kuibafifia ku milomo. T’abitungu’shi apushe bi bubi su bangi abamono’shi bua kukaluila kifuko kiabo, t’abitungu kumuitanyina ku nshibo kuabo. Na dingi, kumpala ku’ashi abatshishibue, abitungu alungule mukunkushi a midimo ya kasaka ka bakulu pabitale mukumbo waye, bu’ashi bate mpango bua kukaluila bangi bantu ababatshishibua. Kumpala kua kuiyilena na muntu, abitungu muntu badi na mukumbo wa luambu akepimishe ku lupitaalo. P’obe kukita bino, olesha’shi okuete kuikalakasha bua bangi nka bu abilesha Bible’shi: “Muntu takimbanga bya kumusangasha pend’aye nabeene, asangashe naamu bangi.”​—Bena-Fidipe 2:4.

Alukila ku dilongiesha 56 kikoso 2

 7. Bia kupua mianda ya busunga na ya mbulamatadi

Tui kuikaluila ku mianda ibungi su atufundu ku mikanda mianda yoso ya makuta yatuipushena, sunga biekala’shi muntu atuipushena naye mmuina Kidishitu. (Yeelemiya 32:9-12) Anka, ingi nsaa bena Kidishitu be kuikala na tu bilumbu tupela pabitale makuta sunga ingi mianda. Abitungu bapue tuatua tu bilumbu bukidi bukidi mu butaale boso penda na yawa muntu abadi naye kaka ka kilumbu.

Kadi mbikunyi biatudi balombene kupudisha bilumbu bikata bu, nsaa yabetuibi bintu sunga kuitudimbiila mianda ya madimi? (Badika Mateo 18:15-17.) Yesu badi muleshe matabula asatu a kulonda:

  1. Kimba bianudia kupua wawa muanda anue banabene.​—Tala verse 15.

  2. Su biabia ntabikuatshikie, lungula muina Kidishitu umune sunga babidi banyingie mu kikudi ba mu kakongye buabadia nkushindikila.​—Tala verse 16.

  3. Su muanda nta ngupue kunyima kua kukita bino bioso, yaya nsaa abitungu olungule bakulu.​—Tala verse 17.

Mu mianda ibungi, t’abitungu’shi tufunde bakuetu bena Kidishitu ku mbulamatadi nya, muanda bi kutakula bantu bua kusabuula Yehowa na kakongye. (1 Bena-Kodinda 6:1-8) Anka, kui mianda ilombene kuteka’shi beyitshibe ku mbulamatadi bu: kutshiba kua dibaka, kupeta matalua a kushala na bana, makuta a kupa mukashi sunga mulume kunyima kua kutshiba dibaka, makuta a asiranse, bua’shi eshina diobe dikale ku mukanda wa bantu babafutu makuta su kompanyi bapono sunga bua kupeta bupianyi. Su muina Kidishitu enda ku mbulamatadi bua kupudisha muanda wi biabia mu kufukama koso, tamutupilue elango dia mu Bible nya.

Su muina Kidishitu akitshina ungi muina Kidishitu kibeshi, bu kulala naye pa bukopo, kuluisha muana mukinga, kulua naye ngoshi, kumuiba kintu kikata, sunga kuipaa muntu, muina Kidishitu abadi bakitshine biabia enda na kilumbu ku mbulamatadi, tamutupilue elango dia mu Bible nya.

Alukila ku dilongiesha 56 kikoso 3

a Kubanga ku kipua kia 455 K.B.B. mpa na ku kipua kia 1 K.B.B. atupete bipua 454. Na kubanga mu kipua kia 1 K.B.B. na ku 1 B.B. atupete kipua kimune (takubadi kipua kia 0 nya). Na kubanga mu kipua kia 1 B.B. na ku kipua 29 B.B. atupete bipua 28. Patusangisha bioso atupete bipua 483.