MUISAMBO WA KULONGA 44
Kifulo ki na lulamato kia Yehowa a kilesha kinyi kodi?
‘Kifulo kyaa [Yehowa] ki na lulamato kya-looso.’—MIS. 136:1.
LOONO 108 Kifulo kya Yehowa ki na lulamato
KI’ABAKUILA MUANKA *
1. Yehowa etunyingisha naminyi?
KIFULO ki na lulamato ki na muulo ukata kui Yehowa. (Os. 6:6) Akumina’shi na atue namu tui kiate na muulo. Kukiila kui mutemuki Mika Efile Mukulu etu etutekie buatudia kufula “kifulo ki na lulamato.” (Mik. 6:8, NWT) Anka, kumpala kuatudia kukita biabia abitungu tuukie akilesha kifulo ki na lulamato.
2. Kifulo ki na lulamato akilesha kinyi?
2 Kifulo ki na lulamato nkinyi? Kino kishima “kifulo ki na lulamato” ki misusa 230 mu Bible a Traduction du monde nouveau. Akilesha kinyi? Akilesha’shi su muntu e na “kifulo ki na lulamato afulu mungi ngofu na kifulo kiaye akinyisha kutama kuadi. Na akashala lupese luaye na lulamato, kino kishima mbekifubishe misusa i bungi bua kulesha kifulo ki’Efile Mukulu kiadi nakio bua bantu.” Yehowa muikale kileshesho kikata pabitale kifulo ki na lulamato. Mu uno muisambo atukesambila mushindo aulesha Yehowa kifulo ki na lulamato kui bantu. Mu muisambo aulondo, atukesambila mushindo watudi balombene kuambula Yehowa pa kuileshena kifulo ki na lulamato ku muntu na muntu, bu biatudi bafubi ba Yehowa.
YEHOWA MMUULE NDAA “KIFULO KI NA LULAMATO”
3. Yehowa badi muileshe aye nabene kui Moyise naminyi?
3 Mafuku apela kunyima kua muilo wa Isaleele kutuka mu bupika mu Ejupitu, Yehowa badi mumuekele Moyise aye nabene amulungula pabitale eshina diaye na ngikashi waye. Amba’shi: ‘Yehowa Efile Mukulu shaa lusa na kifulo, shyakwatâ nsungu, bukidi muûle ndâ na kifulo ki na lulamato na bînyibînyi, na aleshaa kifulo ki na lulamato kwi bantu mpa na kwi ba ku misuku yabo, na kwi ba kukipungilo kya binunu, ne balekela bikitshino bi bubi na myanda wabadi basonlele pa na miluisho.’ (Efi. 34:6, 7, EEM) Na ano mayi aanyingisha pabitale nyikashi Yaye, Yehowa badi muileshe kui Moyise na eyikashi dimune di pabuadio, kifulo Kiaye ki na lulamato. Adilesha kinyi?
4-5. (a) Yehowa muileshe aye nabene mushindo kinyi? (b) Nkonko kinyi yatutaluula binobino?
Mb. 14:18; Ne. 9:17; Mis. 86:15; 103:8; Yow. 2:13; Yon. 4:2) Nsaa yoso dino eyikashi ndileshibue nka penda bua Yehowa, kushi bua bantu. Abimueneka’shi Yehowa nabene ashimika kasele pabitale eyikashi diaye dia kifulo ki na lulamato. Kushi mpaka kifulo ki na lulamato kina muulo ukata kuadi. * Nyi buakinyi Mfumu Davide bakuile’shi: ‘Yehowa kifulo kyobe ki na lulamato nkikume na muiyilu . . . Efile kifulo ki na lulamato kyobe mbyakidi na muulo bino, bantu abasukila mu mutaala wa mbaba yobe.’ (Mis. 36:6, 8) Kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu kina namu muulo kuatudi lelo uno bu bibakidi kui mfumu Davide su?
4 Yehowa ta muileshe mu Bible nka penda bu sha kifulo na lulamato nya, kadi muileshe aye nabene bu “muule ndaa na kifulo ki na lulamato.” Bino biadi muileshe atui bisangana mu Bible misusa ikile pa isamombo. (5 Bua kutamisha mpushisho etu pabitale kifulo ki na lulamato, tutaluleyi nkonko ibidi: mbantu kinyi babalesha kifulo ki na lulamato kui Yehowa? Na mushindo kinyi ulombene kui tukuasha bikitshino bia Yehowa bia kifulo ki na lulamato?
MBANTU KINYI BABALESHA KIFULO KI NA LULAMATO KUI YEHOWA?
6. Mbantu kinyi babalesha kifulo ki na lulamato kui Yehowa?
6 Mbantu kinyi babalesha kifulo ki na lulamato kui Yehowa? Bible atemuna bintu bibungi biatudi balombene kufula, bu “kudima,” “nfinyo, muimu,” “kushidimuka,” “kiukilo,” “na binangu”—atubanda kutemuna nka penda biabia bipeela. (2 Mya. 26:10; Nki. 12:1; 21:17; 29:3) Kifulo ki na lulamato, tabekilesha kapindi sunga muyile muanda nya, kadi abakilesha nka penda kui bantu. Yehowa talesha kifulo kiaye ki na lulamato kui muntu oso bisumanga nya. Anka Ekilesha nka penda kui baaba be mu kipuano ki pabuakio naye. Efile etu ena lulamato kui bakuuku baye. Ena mpango ibuwa yadi muibaatshile, na tanalekie kuibafula.
7. Mushindo kinyi ubadi Yehowa muleshe kifulo kiaye kui bantu boso ku bungi?
7 Yehowa muleshe kifulo kui bantu boso ku bungi. Yesu balunguile muntu abetayina bu Nikodeme’shi: “Mwanda Efile Mukulu bakishekishe kifulo na ba pa nsenga [bantu] pa kwibapa Muana aaye eleka bwa’shi ooso akumiina mwadi tafwanga nya, anka ekale na muwa wa looso.”—Yo. 3:1, 16, Kilombeeno Kipya 2014; Mat. 5:44, 45.
8-9. (a) Buakinyi Yehowa aleshaa kifulo kiaye ki na lulamato kui bafubi baye? (b) Nkinyi dingi kia tukiebe kutaluula binobino?
8 Nka biabadi bebitemune mu bikoso bi Mis. 36:10; 103:17, EEM; Nda. 9:4, NWT) Muyile ano mayi ayokiele, Yehowa alesha kifulo kiaye ki na lulamato kui bafubi baye muanda abamuuku, abamutshinyi, mbamufule, na abalama mayi aye a kulonda. Yehowa alesha kifulo kiaye ki na lulamato nka penda kui baba abamufubila mu kipaso kilulame.
kunundu, Yehowa aleshaa kifulo kiaye ki na lulamato nka penda kui baba bena kipuano ki buwa naye—kuamba’shi bafubi baye. Tui kushinkamisha uno muanda ku kibadi kiakule Mfumu Davide na mutemuki Ndanyele. Bu kileshesho, Davide bakuile’shi: ‘Yehowa atungunuka na kulesha kifulo kiaye ki na lulamato kui baba abamuuku anka kui baba abanemeka Yehowa e nabo kifulo ki na lulamato mafuku oso mpa na ku ikalaika.’ Na Ndanyele namu bakuile’shi: “O Yehowa Efile Mukulu a binyibinyi obe alesha kifulo ki na lulamato kui baaba bakufule na abalama mayi obe a kulonda.” (9 Kumpala kua kufubila Yehowa tubadi bapete kifulo kialesha bantu boso ku bungi. (Mis. 104:14) Bu biatudi balanguidi baye atupeta miabi ayitukila ku kifulo kiaye ki na lulamato. Nyi buakinyi Yehowa ashinkamisha bafubi baye’shi: ‘Kifulo kyande ki na lulamato takyende kula noobe.’ (Yesh. 54:10) Nka bi badi Davide nabene muimuene, “Yehowa akitshina muntu aye sha lulamato myanda mu mushindo wi pabuao.” (Mis. 4:3) Tui balombene kukita naminyi nsaa ayitupasukila Yehowa mu mushindo wi pabuao? Kayimba ka misambo kabafundile’shi: ‘Sha binangu atentekyeshe bino byoso dingi ashinguule bikitshino bya kifulo ki na lulamato kya Yehowa.’ (Mis. 107:43) Na dino elango diyokielue mu binangu, atuisambila mishindo isatu ayilesha Yehowa kifulo kiaye ki na lulamato, na miabi yatuikupetela nsaa yetulesha kifulo kiaye ki na lulamato.
MUSHINDO KINYI WATUDI BALOMBENE KUPETELA MIABI KU BIKITSHINO BIA KIFULO KI NA LULAMATO KIA YEHOWA?
10. Nsaa yatuuku’shi kifulo kia Yehowa nkia loso abitukuasha mushindo kinyi? (Misambo 31:7)
10 Kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu nkia loso. Dino eyikashi di na muulo kifulo ki na lulamato mbeditemune misusa 26 mu Misambo 136. Mu verse a kumpala atubadika’shi: ‘Tumbulayi Yehowa, mwanda e buwa kifulo ki na lulamato kyadi netu nkya ikalaika.’ (Mis. 136:1, Ñono na malango) Mu verse a 2 na ku verse 26 mbambuule kino kishima akiamba’shi; “Kifulo ki na lulamato nkya looso.” Atubadika ingi verse i mu uno musambo, ta mbilombene nka penda kuitukuasha nya, kadi abitukanyisha bungi bua misusa abuitulesha Yehowa kifulo ki na lulamato kushi kukooka. Kino kishima kiabadi bambuule’shi “kifulo ki na lulamato nkya looso” akitushinkamisha’shi kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu kui bantu baye nta nkishintulukie nya. Abitukumu ku mashimba ngofu pa kuuka’shi kifulo kia Yehowa kui bafubi baye nkia loso! Yehowa ekala na lulamato kui bafubi baye, bikishekishe nsaa ya badi mu tuinyingoshi. Tui na muabi ukata: Wa kuuka’shi Yehowa tetulekiela aketupa muloo na bukome biatudi nabo lukalo buatudia kukambila tuinyingoshi na kutungunuka na ku mufubila mu nshalelo etu oso.—Badika Misambo 31:7.
11. Muyile Misambo 86:5, nkinyi akitakula Yehowa buadia kufuidishena lusa?
11 Kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu akimutakula mu kufuidishena lusa. Yehowa nsaa y’amono nkitshishi a bubi elanga kuishimba mu binyibinyi na kuleka eshinda diaye dia miluisho, kifulo kiaye ki na lulamato akimusukuma buadia kufuila yawa muntu lusa. Davide kayimba ka misambo akula bino pabitale Yehowa: “Tetukitshina myanda muyile milwisho yetu, tetunyoka muyile bito byetu.” (Mis. 103:8-11) Muyile mianda ibadi Davide mumone, badi muukie bi mitanyo na bushito abuikalanabo kondo keshimba kaluikie. Anka baadi muukie dingi’shi Yehowa “ekuanka bua kumufuila lusa.” Nkinyi akitakulaa Yehowa bua kufuila bantu lusa? Lualulo lui mu Misambo 86:5. (Badika.) Oolo, nka bu bibakuile Davide mu luteko, Yehowa afuilana lusa muanda muule ndaa na kifulo ki na lulamato bua boso abamuidiila.
12-13. Su tukuete kuinyingola atupusha bi bubi pa muanda wa bilubilo buetu bia kala, kinyi kilombene kuitukuasha?
12 Nsaa yatukitshi muluisho bibuwa—tuinyingole—bua wawa muluisho ubatukitshi. Bino mbilombene kuitukuasha buatudia kuteka lusa na kushintuluka. Bangi bafubi b’Efile Mukulu, bakiabanyisha nka kuinyongola bua bilubilo biabo bibabadi bakite mu mafuku akile. Tondo tuabo tua mashimba atuibatopeka atuibalungula’shi Yehowa ta mulombene kui bafuila lusa—sunga belanga mu mushindo kinyi. Su nukuete kuinyingola mu uno mushindo,
kulongiela ku kikiebe ki’eshimba di’Efile Mukulu na ku kufulo kiaye ki na lulamato bua bafubi baye kulombene kuinukuasha.13 Miabi yatuikupetela: sunga biatudi bantu bashi bapuidikie, tuibalombene kufubila Yehowa na muloo na kondo keshimba katooka. Bino bi kukitshika muanda “mase a Yesu Kidishitu Muana aye aetutoosha ku bubi booso.” (1 Yo. 1:7) Su nubatshoboloka muanda wa kukutua kupuidika, tetenkieshayi’shi Yehowa akumiina kuinufuila lusa su nuelanga kuishimba. Tutaleyi kuipushena kubadi kuleshe Davide kui pankatshi pa kifulo ki na lulamato na lusa. Bafundile bino’shi: “Bukata bwa kifulo kyee kwi baaba abamunemeka bwi nka bwetando di pankatshi pa eyilo na nsenga, bu bibula bwi pankatshi pa kutunduka nguba na kupoona nyi bibula bwa kwasumbula bikitshino byetu by’etombo.” (Mis. 103:11, 12, Ñono na malango) Na dingi Yehowa akumiina “kui bafuila lusa.”—Yesh. 55:7.
14. Davide badi muleshe abitukaluila kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu mushindo kinyi?
14 Kifulo ki na lulamato kia Yehowa akitukaluila mu kikudi. Davide batekiele Yehowa bino: ‘Bwande’mi obe we kifwamino, ondama mu mpombo. Ongifunyisha na ngono ya kipandilo. . . . Anka kifulo kyaye ki na lulamato akifunyisha uno akulupila kwi Yehowa.’ (Mis. 32:7, 10) Nka bibadi bifunyishe midimba kala bua kukaluila bantu be mu kibundi, nyi bi tuifunyishe bikitshino bi na kifulo ki na lulamato kia Yehowa, bua kuitukaluila ku masaku a mu kikudi alombene kutompa lulamato luetu. Biabia kifulo ki na lulamato kia Yehowa akimutakula buadia kuitukaka kuadi.—Yel. 31:3.
15. Mushindo kinyi wikale kifulo ki na lulamato kia Yehowa bu mbalo wa kupetela bulami?
15 Davide badi mufubishe kino kishima kia mu kinfuanyi bua kulesha Efile Mukulu biakaluila muilo waye. Bafundile’shi: ‘Mwanda wa kifulo ki na lulamato kyodi naami we bu mpako yande, mbalo yandya kusukila.’ Davide bakuile dingi pabitale Yehowa’shi: ‘We na kifulo ki na lulamato we bu kimpenpe kinkingile na bu mpako yande, e nyi mupashi ande e bu ngabo yande kwadi nyi kuansuukila.’ (Mis. 59:17; 144:2, EEM) Buakinyi Davide badi mupuandikishe kifulo ki na lulamato kia Yehowa na mpako na ngabo? Sunga tuekala bashale mbalo kinyi pano pa nsenga, su tuibekale nka bafubi baye, Yehowa etupa nka bulami buatudi nabo lukalo buatudia kukaluila kipuano kietu ki buwa kiatudi naye. Kiakia kishinkamisho kimune atuikipete mu Misambo 91. Mufundi a uno musambo bakuile’shi: “Namba p’abitala Yehowa’shi: ‘Aye nyi nkifwamino kyande na kisuukilo kyande .’” (Mis. 91:1-3, 9, 14) Na Moyise namu badi mufubishe mayi a mu kinfuanyi e mumune pabitale kifuamino. (Mis. 90:1) Mafuku apela kumpala kua lufu lua Moyise batushishe mayi ebuwa bukile a mu kinfuanyi. Pabafundile’shi: “Ee Efile Mukulu a yikalayika nyi kifwamino kyenu, enutwala mu mboko yee mafuku ooso.” (Miy. 33:27, EEM) Kishima etutuala mu mboko yee mafuku ooso akitulongiesha kinyi pabitale Yehowa?
16. Mu mishindo kinyi ibidi yatudi bedibue muabi? (Misambo 136:23)
16 Su Yehowa kifuamino kietu atuipusha mu bulami. Angi mafuku puepusha mutshoboloke we kukutua mpa na bukome bua kuibuushula. Mu yaya nsaa i biabia Yehowa ekuitukitshina kinyi? (Badika Misambo 136:23.) Etukuata na mboko yaye, etuibuesha bipelabipela etukuasha na biatushimika mikoolo paashi buashi tulekie kutshoboloka. (Mis. 28:9; 94:18) Abitukuasha bikata: Patuuku’shi tuibalombene kukulupila penda kui Efile Mukulu, abitukuasha buatudia kuuka’shi tuibedibue miabi mu mishindo ibidi. Wa kumpala, sunga tuikala mbalo kinyi atuuku’shi Yehowa etukaluila efuku dioso. Wa kabidi, Nshetu sha kifulo e muiyilu etupasukila bikata.
TUIBALOMBENE KUSHIKAMISHA’SHI EFILE MUKULU ATUNGUNUKA NA KUITULESHA KIFULO KI NA LULAMATO
17. Pabitale kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu, nkishinkamisho kinyi kiatudi balombene kuikala nakio? (Misambo 33:18-22)
17 Nka bu bibatukatuka mu kulonga, nsaa yatufumankana na bitompuanga, tuibalombene kushinkamisha’shi Yehowa aketukuasha buatudia kushala na lulamato muadi. (2 Kod. 4:7-9) Mutemuki Yeelemiya bakuile’shi: “Ku bukwashi bwa kifulo ki na lulamato kya Yehowa tatui bashimine mwanda lusa lwaye taluina mpwilo.” (Kwi. 3:22, NWT) Tui balombene kushikamisha’shi Yehowa atungunuka na kuitulesha kifulo kiaye ki na lulamato muanda Bible etulungula’shi, ‘Meso a Yehowa e pe baaba abamunemeka, baaba bakulupile ku kifulo kiaye ki na lulamato.’—Badika Misambo 33:18-22.
18-19. (a) Nkinyi kiatudi balombene kulamiina mu binangu? (b) Nkinyi kiatukesambila mu muisambo aulondo?
18 Nkinyi kiatudi balombene kulamiina? Kumpala kuakufubila Yehowa, tubadi bapete kifulo kiaye kialesha bantu boso ku bungi. Anka bubitatudi bu balanguidi baye tuibapete dingi kifulo kiaye ki na lulamato. Bu biadi na kino kifulo Yehowa etukakila pakiadi kiaye na maboko aye bua kuitukaluila. Akatungunuka na kuitukaka kuadi, akalombasha mpango yaye kuatudi. Akumiina’shi tuikale bakuuku baye bua loso! (Mis. 46:1, 2, 7) Ngi buakinyi sunga tuafumankana na kitompuanga ki naminyi Yehowa etupa bukome buatudi nabo lukalo bua kutungunuka na kulama lulamato luetu.
19 Tubakatuka mu kumona Yehowa bialesha kifulo ki na lulamato kui bafubi baye. Etutekie ku luetu lupese namu buatudia kuileshena kifulo ki na lulamato. Tui kuibikita naminyi? Muisambo aulondo atukesambila uno muanda wi na muulo ukata.
LOONO 136 “Bwedi bukata” bwa kwi Yehowa
^ par. 5 Kifulo ki na lulamato nkinyi? Yehowa aleshaa kifulo kiaye ki na lulamato kui bantu kinyi, na mushindo kinyi wa kikuasha bano bekilesha? Ngaluulo ya ku ino nkonko atukeyitaluula mu uno muisambo wa kumpala wa ku ino miisambo ibidi ayakuila dino eyikashi di na muulo ukata.
^ par. 4 Uno muanda wa kifulo ki na lulamato ki’Efile Mukulu mbeutemune dingi mu angi ma verse e mu Bible.—Tala Neemiya 13:22; Misambo 69:13; 106:7; na Kwidila kwa Yeelemiya 3:32.
^ par. 54 BI MUBIFUATULO: Yehowa alesha kifulo kiaye kui bantu boso ku bungi, pa na kui bafubi baye. Bifuatulo biabadi basole bungi bua bisaka bia bantu abilesha bi kifulo ki’Efile Mukulu. Muanda wi na muulo ukata muitupe muan’aye Yesu buadia kuitufuila.
^ par. 62 BI MUBIFUATULO: Baaba boso abafiki bafubi ba Yehowa na abatulu lukumino mu mulambu wa nkuulo wa Yesu, abapete kifulo kia Yehowa mu mushindo wi pabuao. Kukatusha kifulo ki’Efile Mukulu kia kuete kulesha bantu boso ku bungi, bafubi ba Yehowa bakuete kupeta kifulo ki na lulamato. Bileshesho bi bungi bia kifulo ki na lulamato mbebileshe ku bino bifuatulo biabadi basole.