1. Bena Kidishitu ba mu siekele a kumpala abadi bafumankane na nkalakashi kinyi?

PANKATSHI pa kipwa kya 62 na kya 64, Mpyeele mutumibwa badi mufundjile “bapalakane ba ku Ponte, ba ku Ngalatea, ba ku Kapadose, ba mu Ashii, na ba mu Bitini. Bashaale bwa mafuku apeela munkatshi mwa bena maumbo.” (1 Mpyeele 1:1, Kilombeeno kipya 2014) Bano bakwetu abadi bafikye mu ma mbalo elekene. Babadi mu “mpombo ya bitompwanga,” sunga kubingwabingwa, na abadi na lukalo lwa kukankamikibwa na bukunkushi. Abadi dingi mu kipungo ki bukopo ngofu. Mpyeele bafundile’shi: “nfudiilo a bintu byooso taadi peepi.” Kubadi kushale bipwa bi muushi mw’ekumi bwa’shi Yeelusaleme abutudibwe. Nkinyi kibadi kilombene kukwasha bena Kidishitu ba mu ma mbalo ooso bwabadya kukila mu kino kipungo ki na twinyongoshi?​—1 Mpyeele 4:4, 7, 12.

2, 3. Bwakinyi Mpyeele badi mulangye bakwabo bwabadya kwikala abekuukishena? (Tala kifwatulo ki ku mbangilo.)

² Kimune kya ku bintu kibabadi batekye bakwabo bwabadya kukita kwi Mpyeele ‘nkwikuukisheena’ ku muntu na muntu. (1 Mpyeele 4:9) Kishima kya mu kina Greke kyabadi bapatuule’shi “kukuukishena” akipushisha kulesha “kifulo, sunga kalolo, kwi bantu benyi.” Anka Mpyeele  badi alanga bakwabo bwabadya ‘kwikuukishena,’ sunga bekala bapwe kwiukeena sunga bapwe kwikala na kyubishi kya kufuba pamune. Kwikala na kyubishi kya kwikuukishena kubadi kulombene kwibakwasha naminyi?

³ Kubadi kulombene kwibakwasha bwa kwifubwila pepi munkatshi mwabo. Kadi obe namu? Otentekyesha nsaa ibuwa ibanudi bakishe pababadi bakwitanyine kwi muntu kwaye ku nshibo su? Na nsaa ibodi mwitanyine ungi muntu kobe ku nshibo, bino bibadi binukwashe bwanudya kunyingisha kipwano kyenu. Mushindo wibuwa wa kuuka bakwetu balume na bakashi nkwikala na kyubishi kya kwibakuukila. Bena Kidishitu abadi mu mafuku a Mpyeele abadi na lukalo kwikala mu kipwano ku muntu na muntu nsaa ibadi myanda ayinyisha kulwila. Mu ano “mafuku a ku nfudilo,” n’atwe namu twi na lukalo lwa kukita bino.​—2 Timote 3:1.

4. Nkonko kinyi yatukyebe kwisambila mu uno mwisambo?

⁴ Twi balombene kwikuukishena “ku muntu na muntu” mu mishindo kinyi? Nkinyi kilombene kwitukutshishwa kwikala na kyubishi kya kukuukishena, na twi kulumbuula uno mwanda naminyi? Nkinyi kilombene kwitukwasha bwatudya kwikala benyi bebuwa?

5. Twi kukuukishena ku bisangilo byetu bya bena Kidishitu naminyi?

⁵ Ku bisangilo: Yehowa na ndumbulwilo aaye ngi abetwitanyinaa ku bisangilo. Atukumina’shi muntu oso atwele mu bisangilo byetu epushe’shi abamukuukila kalolo, bikishekishe bantu bapya. (Beena-Looma 15:7) Na dingi, mbekale beenyi ba Yehowa, ngi bwakinyi abitungu tukite bya’shi bepushe biya, kushi kutala byabamweneka ku meso sunga byabadi bafwale. (Shake 2:1-4) Su bomono’shi muntu mupya e bupenka, we mulombene kumwitanyina bwa’shi ashale pepi nobe. Mulombene kupusha buwa ngofu su omukwasha bwadya kuuka myanda ayikitshika munkatshi mwa bisangilo sunga bwa kupeta ma verse abateemuna bwa kubala. Uno ngi mushindo wibuwa wa ‘kwikala na muloo wa kukuukisheena.’​—Beena-Looma 12:13.

6. Mbantu kinyi batudi balombene kunyisha kukuukila?

⁶ Bwa kya kudya: Bantu ba mu mafuku a kala abadi abakuukishena pa kwitanyina bantu benyi ku mashibo aabo na kwibapa kya kudya, bwa kulesha’shi abakumina bekale bakuuku na kwikala mu butaale. (Kibangilo 18:1-8; Bansushi 13:15; Luka 24:28-30) Mbantu kinyi batudi balombene kukuukila ngofu? Nyi mbakwetu balume na bakashi ba mu kakongye. Bu abyende uno ndumbulwilo na kunyisha kulwila, twi na lukalo lwa kukulupila kwi bakwetu balume na bakashi na kwikala ba kuuku babo. Mu kipwa kya 2011, Kasaka ka Bakunkushi-Bakulu kabadi kashintuule nsaa ayitwelaa bena kifuko kya Betele a mu États-Unis mu kulonga kwa Kitenta kya Mulami, bekukatusha mu nsaa ya 18:45 na kwikutuula mu nsaa ya 18:15. Bwakinyi? Esaki dya kuukisha dibadi adyamba’shi, mbilombene kwikala bibofule bwa’shi bena Betele bakumine kwenda kwabebetanyina sunga kwikuukishena ku muntu na muntu su kino kisangilo kyekala akipu kumpala kwa nsaa. Angi ma biro a filiale ngakite bino. Bino mbikwashe bena Betele bebungi bwabadya kumona bya kwiubidishena.

7, 8. Twi kukuukila bantu abafiki mu kwela miisambo mu kakongye keetu naminyi?

⁷ Ingi misusa, mbalombene kwikala bakwetu ba mu kangi kakongye, mukunkushi a kifunda, sunga muntu alesha mpala ya Betele bafiki mu kwela mwisambo mu kekongye ketu. Twi balombene kufuba na ino nsaa bwa kukuukila bano bakwetu su? (Badika 3 Yowano 5-8.) Umune wa ku mishindo yatudi balombene kukita bino nkwibetanyina kwetu ku kibelo bwa kudya nabo kya kudya pamune.

⁸ Ungi mukwetu mukashi a mu États-Unis atentekyesha’shi: “Munda mwa bipwa bibungi, ami na mulum’ande tubadi na mushindo wa kukuukila bantu abafiki mu kwela miisambo na bakashi babo misusa ibungi mu nshibo yetu.” Badi apusha’shi mususa ooso ubabadi abakuukila bano bantu, babadi abanyingisha lukumino lwabo na bibadi abibekasha na muloo. Akula’shi: “Efuku su ndimune ta twi benyongole bwa uno mwanda nya.”

9, 10. (a) Mbantu kinyi balombene kwikala na lukalo lwa kushala netu munda mwa mafuku ebungi? (b) Bantu be na tushibo tupeela mbalombene kukuukila benyi su? Tuusha kileshesho.

 ⁹ Apafiki benyi abashala mafuku ebungi: Mu mafuku a kala, bantu abadi na kyubishi kya kupa bantu beenyi mbalo ya kushala. (Yoobo 31:32; Filemone 22) Lelo uno, twi kwikala na lukalo lwa kukita bino. Bakunkushi ba bifunda abekalaa na lukalo lwa mbalo yabadya kushala nsaa yabafiki mu kutala kakongye keetu. Mbilombene kwikala mumune na bwa balongi abatwele mu tulasa twa teokrasi na bakwetu bepaane mu kwibaka mashibo a Bufumu. Twi kwamba naminyi bwa bantu abashimisha mashibo aabo pa mwanda wa masaku aatuukila ku bintu bipangibwe? Be na lukalo lwa mbalo ya kushala mpa na pabebakuula mashibo aabo. Ta twi balombene kwela binangu’shi nka penda bantu be na mashibo akata ngi balombene kukwasha bakwabo nya. Bi kwikala’shi abo babapu kukuukila bantu misusa ibungi. Obe namu we mulombene kupa muntu mbalo ya kushala, sunga wekala na kashibo kapeela su?

¹⁰ Ungi mukwetu a mu Corée du Sud atentekyesha mafuku abashalele balongi ba mu kalasa ka teokrasi kwaye ku nshibo. Bafundile’shi: “Kumpala nadi na mpaka mwanda twi bakatukye mu kwiyibakishena binobino na twi bashale mu kashibo kapeela. Anka kushala pamune na balongi nyi mwanda ubetupetesha muloo wibungi. Bu byatudi bantu bakatukye mu kwiyibakishena binobino, twi bapete mushindo ulombene mulume na mukashi kupeta muloo nsaa yabafubila Yehowa na kutumika pamune bwa kulombasha bipatshila bya mu kikudi.”

11. Bwakinyi bantu benyi be mu kakongye kenu be kwikala na lukalo lwa kwibakuukila?

¹¹ Apafiki bakwetu balume na bakashi benyi mu kakongye: bangi bakwetu balume na bakashi sunga bifuko bya bakwetu mbilombene kukatuka mu ingi mbalo na kufika mu kakongye kenu. Be kufika pa mwanda wa’shi kakongye kenu ke na lukalo lwa bukwashi. Pangi namu mbalombene kwikala ba mbala-mashinda babadi batume mu kakongye kenu. Kuno nyi nkushintuluka kukata kwabadi. Abitungu beubidishene na mbalo ipya, kakongye kapya, pangi na ludimi lupya na bipikwa bipya. We kwibetanyina bwa kudya nabo kya kudya sunga kwenda nabo mbalo kampanda su? Bino abibakwasha bwabadya kupeta ba kuuku na kwiubidishena na nshalelo aabo bashintuluka.

12. Mmwanda kinyi aulesha’shi tabitungu nka olumbuule bintu bibungi bwa kukuukila bantu?

¹² Tabitungu’shi olumbuule bintu bibungi bwa kukuukila bantu nya. (Badika Luka 10:41, 42.) Ungi mukwetu mulume atentekyesha mwanda ubakitshikile pababebatumine na mukashi’aye bu ba misionere bwa musango wa kumpala. Akula’shi: “Tubadi ba nsongwa, bashi’abandile kumona myanda ibungi, na tubadi na bushiye. Dingi efuku ku kyoolwa, mukashi’ande badi mupushe bushiye ngofu, na byoso binadi nakitshi bwa kumukwasha ntshi mobeshe nya. Kunyima, mu nsaa ya 19:30, tubapushishe abakookola ku kibelo. Panabawile ku kibelo kubadi mulongi a Bible badi mwitutwadile ndimo ya orange isatu. Bafikile mu kusema ba misionere bapya. Tubamutwesheshe mu nshibo na kumupa ekopo dya mema. Kunyima tubatekyele tshayi na shokola e kaalo. Tatubadi babande kuuka Kiswayidi nya, na aye namu tabadi auku Anglais.” Uno mukwetu badi mubwele’shi uno mwanda ubadi wibakwashe bwa kubanga kupeta ba kuuku munkatshi mwa bakwetu ba mu kibundji kyabadi bebatume na bino bibadi bibekashe na muloo.

13. Kukuukila kwa bantu nkulombene nkukwasha naminyi?

¹³ Tobandile kupusha bukopo bwa kukuukila bantu su? Su mbyabya, bodi mukishe mushindo wa kupeta nsaa ya muloo na kukutwa bakuuku babodya kwikala nabo bwa loso. Kukuukila bantu ngumune wa ku mishindo ibuwa ya kuleka kwipusha bupenka. Byabya bwakinyi muntu mulombene kupusha bukopo bwa kukuukila bantu? Bwa tubingilo tupeela.

14. Twi kukita naminyi su ta twi na nsaa na bukome bilombane bwatudya kukuukila bantu sunga kukumina nsaa yabetwitanyina kwi bangi?

¹⁴ Nsaa na bukome: Ba Temwe ba Yehowa be na myanda ibungi ya kukita na be na mashito ebungi. Bangi mbalombene kupusha’shi ta be na nsaa  na bukome bwabadya kukuukila bantu. Su opushaa byabya, pangi abitungu oshintuule ingi myanda bodya kumona mushindo wa kukuukila bantu na kwenda kwi bakwetu nsaa yabakwitanyina. Kukita bino kwi na muulo mwanda Bible etulanga bwatudya kwikala atukuukishena. (Beena-Ebelu 13:2) Kukuukila bantu nyi mwanda ukile buwa. Anka bwa kukuukishena, we kwikala na lukalo lwa kukisha nsaa ipeela mu kukita myanda i na muulo upeela.

15. Bwakinyi bangi bantu mbalombene kupusha’shi ta be bya kukuukila bantu?

¹⁵ Byopusha pabikutale obe nabene: Kwi efuku ditopushishe’shi abitungu kukuukila bantu kadi opusha’shi twe mulombene kwibakuukila su? Pangi we na buufu na opwandikisha’shi bantu abafiki kobe be kupusha bibubi. Pangi twe na makuta ebungi na opwandikisha’shi twe mulombene kupa bantu abafiki kobe bintu byabadi balombene kutusha kwi bangi bakwetu. Anka tentekyesha’shi tabitungu nka wekale na nshibo yabalakila kwi bantu nya. Bantu abafiki kobe mbalombene kwikala na muloo su nshibo yobe ngitokye kalolo na su boshala nabo bibuwa.

16, 17. We kukita naminyi su we na kinyongwa pabitale kukuukila bantu?

¹⁶ Su we na katshim’a-munda pabitale kukuukila bantu, twe bupenka nya. Ungi mukulu a mu Grande-Bretagne akula’shi: “Kwilumbuula bwa kukuukila bantu kwi katshim’a-munda. Anka bu byakudi bu mwanda wipushene na mufubo wa Yehowa, myabi na masanka aatuukila kwanka mbitabukile kinyongwa kyoso. Nekalaa na muloo wibungi wa kushala na bantu nsaa yatutomo ndambo ya kafwee na kwisambanga.” Nsaa yoso abikalaa buwa ngofu su bwepana bwa bantu bafikye koobe. (Beena-Fidipe 2:4) Bantu bebungi abakuminaa kwisamba myanda yabadi bamone mu nshalelo aabo. Twi balombene kupusha ino myanda yabo nka nsaa yatushala nabo pamune. Ungi mukulu bafundile’shi: “Kushala na bakuku bande ba mu kakongye kwande ku nshibo akunkwashaa bwa kwibauka kalolo na akumpeyaa nsaa ya kwibashinguula, bikishekishe kuuka mushindo ubabadi batwele mu bya binyibinyi.” Su bolesha’shi wetatshisha bwa muntu na muntu oso bafiki kobe, shinkamisha’shi muntu oso ekala na muloo.

¹⁷ Ungi mukwetu mukashi mbala-mashinda badi akuukila balongi ba mu tulasa twa teokrasi twilekene badi mwakule’shi: “Kumbangilo nadi nekalakasha mwanda nshibo yande ngipeela na ta mwi bintu bikile bungi nya na mwi nka penda bintu bipwe kufubilwa. Mukashi a ungi mulongyeshi badi munkwashe bwa kuleka kwikalakasha. Badi mwakule’shi nsaa yabende na mulum’aye mu mudimo wa kutala tukongye, mbingo ibuwa yabakishaa ngino yabashala na muntu a mu kikudi shi mulombene kwikala na bintu bibungi bya ku mbidi kadi e na kepatshila kamune na kabo​—ka kufubila Yehowa na kwikala na nshalelo mupelepele. Bino bibadi bintentekyeshe myanda ibabadi abandungula kwi mama panadi nki mwana mukinga’shi: ‘Mbikile buwa kudya bisakisaki mbalo yabadi bakufule.’” (Nkindji 15:17) Tabitungu twikalakashe nya, mwanda ki na muulo nkulesha bakwetu batukuukila kifulo.

18, 19. Kukuukila bantu kwi kwitukwasha bwa kukambila binangu bibubi pabitale bangi naminyi?

¹⁸ Byopusha pabitale bangi: Mu kakongye kenu mwi muntu akufitshishaa munda su? Su twe mwikitshishe bwa kukambila bino binangu bibubi, binangu byobe ta bishintuluka nya. Twe mulombene kukumina kwitanyina muntu kobe ku nshibo su tokuminaa mwikelo waye. Sunga’shi pangi kwi muntu badi mukwinyongoshe mu mafuku ashaale, na abikwelela bukopo bodya kwilwankana.

¹⁹ Bible akula’shi we mulombene kulumbuula kipwano kyobe na bangi, mpa na beshikwanyi nobe, su bwekala okuukila bantu. (Badika Nkindji 25:21, 22.) Su bwetanyina muntu kobe ku nshibo, we kupeta ngobesha ya kukambila binangu bibubi na kutamisha kipwano kyobe naye mu butaale. We kubanga kumona ngikashi ibuwa i mwadi ibabadi bamone kwi Yehowa nsaa Ibadi mwifubwile peepi naye na kuuka bya binyibinyi. (Yowano 6:44) Nsaa ayikutakula kifulo bodya kwitanyina muntu shi’akulupilanga’shi omwitanyina, bino mbilombene kwikala mbangilo a bu kuuku bwibuwa. We kuuka naminyi’shi kifulo ngi akikutakula bodya kukuukila bantu? Umune wa  ku mishindo ya kuuka bino nkutumikila dino elango di mu Beena-Fidipe 2:3: “Mu kwiyisha, ikalaayi anumono bangi bu bee kunundu kwenu.” Abitungu tunangushene pa mishindo yabadi betukile kwi bakwetu. Pamo twi kulonga myanda ibungi pabitale lukumino lwabo, kunyingiila, sunga ingi ngikashi ya bwina Kidishitu yabadi nayo. Kunangushena pa ngikashi yabo ibuwa akukatamisha kifulo kyetu bwabo na akwitukwasha bwatudya kukuukila bantu.

20. Twi kwikala bantu ba kukulupila naminyi su twi bakumine kwenda kwabadi betwitanyine?

²⁰ Mufundji a misambo Daavide bayipwishe’shi: “Yehowa, nnanyi okatambula mu nshibo yobe?” (Misambo 15:1, EEM) Kunyima, Daavide badi muleshe ngikashi ayikumina Yehowa bwa’shi bantu abafiki mu nshibo yaye bekale nayo. Imune ya ku yanka, nkwikala muntu a kukulupila: “Aye mmutshipe, sunga byamwalulukila talulaa kwisamba nya.” (Misambo 15:4) Nsaa yatukumina lwitanyino, twi balombene kukutwa kwenda nka su bibetwelela bukopo ngofu. Muntu mwitwitanyine mulombene kwikala mupwe kwitulumbulwila bintu, na dingi su tubakutwa kwenda, kwikitshisha kwaye bwa kulumbuula bino bintu nkulombene kwenda mu bisumanga. (Mateo 5:37) bangi bantu abapelaa kwenda kwabadi bebetanyine bwa kupeta mushindo wa kwenda ku ingi mbalo ya bamono’shi i buwa kukila kwabekalanga bebetanyine. Kukita bino nkulesha kwa kifulo na kaneemo su? Abitungu twikale na lutumbu bwa bintu byoso byabetupa kwi muntu betwitanyina. (Luka 10:7) Su abitungu’shi tukutwe kwenda kwabadi betwitanyine, twi balombene kulesha kifulo na binangu bibuwa nsaa yatuukisha muntu mwitwitanyine kumpala kwa nsaa.

21. Kunemeka bipikwa bya bantu ba mu mbalo yatudi bashale kwi kwitukwasha bwa kwikala mwenyi e buwa naminyi?

²¹ Bi na muulo dingi bwatudya kunemeka bipikwa bya bantu be mu mbalo yatudi. Mu bingi bipikwa, abatambulaa bantu abafiki kushi kuukisha kumpala. Anka, mu bingi namu, mbikile buwa kubanda kwipushena na muntu kumpala kwa kumutembela. Mu angi ma mbalo, bantu ababadilaa kupa bantu bafikye mu kwibatembela kya kudya kibuwa, kunyima ngi kupa bena kifuko byabo bya kudya. Anka mu angi namu, abakitshina bantu boso myanda nka mu mushindo umune. Mu angi ma mbalo, bantu abafiki abatwalaa kantu bwa kusanga ku bya kudya byabasangana kwakwa kwa mbende. Mu amo namu, bantu abakuminaa’shi bantu abafiki tabatwalanga kantu. Mu bipikwa bya bangi bantu, bantu benyi ababandaa kupela na bukalanga su abebetanyina bwa musango wa kumpala sunga wa kabidi. Mu bingi bipikwa namu, kupela nsaa yabakwitanyina bwa musango wa kumpala abekumonaa bubi ngofu. Abitungu twikitshishe bwa kusankisha muntu betwitanyina kwaye.

22. Bwakinyi ‘kwikuukishena’ kwi na muulo?

²² Mpyeele bambile’shi: “Nfudiilo a bintu byooso taadi peepi.” (1 Mpyeele 4:7) Binobino, atukamono mpombo ikile bukata ishakitshikile dingi mu nsenga. Bu bi uno ndumbulwilo kwete kunyisha kwenda na kulwila, twi na lukalo lwa kwikala na kifulo ki bukopo kya bakwetu balume na bakashi. Dino elango dya Mpyeele dibanyisha kwikala na muulo lelo uno: “Ekuukisheeneyi mu mashibo eenu.” (1 Mpyeele 4:9) Eyendo, kukuukila bantu kwi na muulo ukata kubanga binobino mpa na bwa ikalaika.