Kupeta kya buntu kyabadi balombene kumona kwi ungi muntu bu kikile buwa ta nkubofule nya. Kya kumpala, muntu abapa ngi mulombene kwakula’shi kino kya buntu ki na muulo sunga’shi ta ki na muulo. Na dingi kintu kyabadi balombene kumona kwi muntu’shi ngi ki na muulo, nkilombene kukutwa kwikala na muulo kwi ungi.

Bu kileshesho, mwana e mu bipwa ekumi na bungi e kumona’shi kaamo ka telefone katukye binobino ngi kya buntu kikile buwa. Muntu mukulu namu, mulombene kwata bintu bu bya bupyanyi na muulo. Mu bipikwa bya bangi bantu, kintu ki na muulo kwi bantu bakulu na kwi bana bakinga nyi makuta, mwanda makuta aebapa mushindo wa kuula kintu kyoso kyabakumina.

Sunga kwekala nkalakashi, bantu bebungi abelaa binangu ngofu kumpala kwa kukimba kya buntu kilombene kusankisha muntu. Sunga byekala’shi misusa yoso tabikalaa bibofule bwa kupeta kino kya buntu, kutuula ino myanda mu binangu nsaa yokimbi bya kupeta kya buntu nkulombene nkukwasha bodya kupeta kintu kilombene kusankisha muntu. Tubandeyi kutala myanda inanka ilombene nkukwasha bodya kupeta kintu kilombne kusankisha muntu wekipa.

Myanda yabakuminaa kwi muntu okyebe kupa. Ungi muntu a mu Irlande du Nord, badi mwitanyine nkinga ibabadi bamuudile pabadi na bipwa 10 sunga 11 bu kya buntu kikile bingi byoso ku buwa. Bwakinyi? Apatuula’shi: “Mwanda nadi neyikumina ngofu.” Uno mwanda aulesha’shi, kutala myanda yabakuminaa kwi muntu okyebe kupa kintu kwi na muulo su okumina’shi aate kintu kyomupa na muulo. Ngi bwakinyi ikala onangushena pabitale muntu okyebe kupa kintu kumpala kwa kumupa kyanka. Ekitshishe bwa kuuka bintu byadi mulombene kwata na muulo, mwanda bintu byabataa na muulo kwi muntu mbilombene kwikala na bukitshishi ku myanda yakumina. Bu kileshesho, bantu batabadi na bekulu abakuminaa kukisha nsaa pamune na bena kifuko. Abakuminaa kumona bana na bekulu babo nsaa na nsaa. Kwenda mu kumutembela pamune na bekulu baye nkulombene kumusankisha ngofu kukila kumupa bingi bintu byoso.

Lufungula lulombene nkukwasha bwa kuuka myanda ayikuminaa muntu, nkumuteemesha kalolo. Bible etukankamika bwatudya kwikala na ‘kupusha kwa bukidi, na beyeeshe mu kwaluula.’ (Shake 1:19) Nsaa yoso ywesamba ingi myanda na bakuuku sunga bakwenu,  ebateemeshe kalolo bodya kuuka myanda yabakuminaa na yabashi’abakuminaa. Su bokitshi byabya, okamono mushindo wa kwibapa kya buntu kyabakasankila.

Nkalo ya muntu okyebe kupa. Muntu mulombene kusankila su omupa kantu kapeela kadi akamulombeesha lukalo lwadi nalo. We mulombene kuuka bintu byabadi nabyo lukalo kwi ungi muntu naminyi?

Abimweneka’shi mushindo ubofule wa kwibiuka nkwipusha muntu bintu byadi nabyo lukalo—myanda yadi nayo sunga bintu byakumina. Anka, kwi muntu akyebe kutuusha kya buntu, kukita bino nkulombene kupeelesha muloo waye wa mu kupaana, mwanda abekalaa na lukalo lwa kupa muntu kintu kyashi’aukanga’shi amupa, na kumupa kintu kyadi nakyo lukalo. Na dingi, sunga bangi bantu bapeta mushindo wa kwakula pabitale myanda yabakuminaa na yabapelaa, misusa ibungi abapushaa buufu bwa kwakula bintu byabadi nabyo lukalo.

Ngi bwakinyi abitungu wekale obekyeela na kulamina bi nshalelo a muntu. Wekwiyipusha’shi, muntu ankyebe kupa kya buntu nyi nsongwa, muntu tadi mununu, e bukupi, muntu mwibakile, mwipelene na mulume sunga na mukashi aaye, muntu mufwishe mulume sunga mukashi, e na mudimo, su mbapwe kumukatusha ku mudimo? Kunyima kwa kutaluula ino myanda, nangushena ngofu pabitale kintu kilombene kulombasha lukalo lwa muntu okyebe kupa.

Bwa kwikala na kapatupatu pabitale mushindo wa kuuka nkalo ya muntu okyebe kupa kya buntu, esambe na bantu bapwe kupeta nshalelo e mumune na a muntu okyebe kupa. Mbalombene nkulungula nkalo yabashi balombene kuuka kwi bangi bantu. Su bokitshi byabya, wekala na mushindo wa kupa muntu kya buntu akimulombesha nkalo yaye yabashi balombene kwelela binangu kwi bangi bantu.

Nsaa ilombane. Bible akula’shi: “Kwaluula myanda ilombane pa kipindji kyâyo kyakudi buwa kino pe!” (Nkindji 15:23, EEM) Uno verse alesha’shi, nsaa yatwakula bishima byeetu ngilombene kwikala na bukitshishi bwibungi. Bi mumune na bwa bikitshino byetu. Nka bu bi mayi atudi bakule pa nsaa ilombane ngalombene kusankisha muntu eapusha, mpa na kya buntu namu kyatutuusha pa nsaa ilombane sunga pa nsaa yakidi kilombene kukwasha muntu, nkilombene kusankisha muntu ekitambula ngofu.

Eyipushe’shi, muntu ankyebe kupa kya buntu nyi nkuuku akyebe kwibakila? Nsongwa akyebe kupudisha kalasa? Mulume e na mukashi e n’eyimi di pa kutanda? Ino ngimune ya ku myanda ibungi yabapeyaa bantu bya buntu. Bamo bantu abakuminaa kufunda mulongo wa myanda ilombene kukitshika mu kipwa akifiki. Bino abibakwashaa bwa kwilumbuula kumpala kwa nsaa bwabadya kuuka kya buntu kilombene kwikala na muulo. *

Byabya, tabitungu’shi wekale opeshena bya buntu nka penda nsaa ya mwanda kampanda nya. We mulombene kupeta muloo wa mu kupaana nsaa yoso. Anka, abitungu kudimuka. Bu kileshesho, su mwana mulume ekala apa mwana mukashi kya buntu pakushi mwanda, mwana mukashi mulombene kwela binangu’shi kino kya buntu kyampa akilesha’shi e na lukalo lwa kungibakila. Su mwana mulume te na bino binangu na’shi su kwi umune e na binangu bibubi, kino kya buntu nkilombene kutusha bilumbu na nkalakashi. Bino abitutakula mu kutala ungi mwanda wi na muulo—binangu bya muntu atuusha kya buntu.

Binangu abisukuma muntu bwa kutusha kya buntu. Nka bu byabadi bebileshe mu kileshesho ki kunundu, bibuwa kutala bwa kuuka su muntu abapa kya buntu mulombene kupusha bi binangu bya muntu bamupa kya buntu bibubi. Ku lungi lupese, muntu atuusha kya buntu mulombene kutalula binangu byaye’ye nabene. Sunga byekala’shi bantu bebungi abakuminaa kwakula’shi abekalanga na binangu bibuwa nsaa yabatushanga kya buntu, bantu bebungi abatushaa bya buntu mu mafuku kampanda a mu kipwa mwanda abepusha’shi be mu kitungo kya kwibitusha. Bangi namu abatusha bya buntu na binangu bya’shi bebakitshine myanda mu mushindo wi pa bwao sunga’shi bebalwishe kunyima.

We kukita naminyi bwa kushinkamisha’shi otusha bya buntu na banangu bibuwa? Bible akula’shi: “Kitaayi byooso na kifulo.” (1 Beena-Kodinda 16:14) Su otuusha bya buntu pa mwanda wa kifulo kya binyibinyi kyodi na muntu oopa, bya buntu byobe abakebitambula na muloo, na okapete muloo wibungi autuukila mu kalolo ka binyibinyi. Su opeyaa bantu bintu n’eshimba dimune, osankisha mpa na Nshetu e  mwiyilu. Mpoolo mutumibwa badi mukampule bena Kidishitu ba mu Kodinda a kala nsaa ibabadi batushe bya buntu byabo na muloo ooso bwa kukwatshishena mudimo wa kukwasha bena Kidishitu ba mu Yuuda abadi mu dikyenga. Mpoolo bebalungwile’shi: “Efile Mukulu mmufule apanaa na muloo.”​—2 Beena-Kodinda 9:7.

Kutuula binangu ku ino myanda ibatwisambila nkulombene nkukwasha bodya kupeta kya buntu kilombene kusankisha bangi. Ino myanda—na ingi—i mu mpàngo y’Efile Mukulu yadi mwate bwa kupa bantu kya buntu kikile byoso ku buwa. Atukutekye bodya kubadika myanda ayilesha kino kya buntu mu mwisambo aulondo.