TAKUDI bipwa bikile makumi atano kasha Martin Luther King, mwina Amerique baadi akunkusha kisaka kya myanda itale kunemeka kwa matalwa a bantu, bakitshine mwisambo waye wende nkumo wa mwifuku dya 28/8/1963. Mu wawa mwisambo, bambile shi: “Ne na kilotwa.” Pa’ye kubanga mwisambo na aa mayi, King baadi muleeshe shi e na kilotwa sunga lukulupilo lwa shi dingi efuku bantu abakashaala kushii ntondo itale ekoba. Sunga mbibaadi alungula bantu ba mu États-Unis, mu maumbo ebungi bantu be na kino kilotwa.

Myeshi isatu kunyima kwa mwisambo wa King, mwifuku dya 20/11/1963, maumbo akile pa 100 abaadi akumiine Mwiya wa Nations unies pabitale kukaasha mishindo yooso ya ntondo y’ekoba. Mu bipwa makumi bibalondele, abaadi bakumiine ingi miiya ya wawa mushindo mu nsenga ishima. Patumono mushindo witatshishe bantu pabitale uno mwanda, twi na kya kwiyela luno lukonko: Nkutuukye bipeta kinyi?

Mwifuku dya 21/3/2012 Ban Ki-moon, Secrétaire général a ONU, baadi mwambe shi: “Kwi miiya, na mikanda ibungi yabadi beele byala pabitale myanda yooso ayitungu kukita bwa kukandika na kwimika ntondo y’ekoba, mushikwa wa kisamba kampanda na kupela kwa kwelela bangi bantu binangu bi bubi. Sunga mbyabya, ntondo y’ekoba ikwete kutungunuka na kukyengyesha midiyo ya bantu mu nsenga ishima.”

Sunga mu maumbo abadi batompe kobesha mushindo wa kukambila ntondo y’ekoba na ingi mishindo ya kwelela bantu binangu bibubi, lukonko alutungu kwiyela nduno: Mbobeshe kukaasha binyibinyi ntondo ishaale mu mashimba a bantu sunga shi mbakandikye bantu bwashi tabekalanga na ntondo su? Bangi abakumiina shi, myanda yabadi bakite ngikwashe penda bwashi bantu tabekalanga na ntondo, anka ta ngilombeene kobesha kukatusha mwanda utale kwelela kwa bangi binangu bibubi mu mashimba a bantu nya. Bwakinyi byabya? Mwanda ntondo nyi mwanda wabadi balombeene kumona na kunyoka kwi mwiya, kadi kwelela kwa muntu binangu bibubi nkufwame mu binangu na mu mashimba a bantu, bi bukopo bwa kwikumona na kwikunyoka.

Byabya, kyooso kilombeene kukitshibwa bwa kukasha ntondo ta nkilombeene kupudisha kwelela kwa bantu binangu bibubi nya, anka abitungu kushintuula binangu bya bantu na myanda i mu mashimba aabo pabitale bantu ba mu bingi bisamba. Bino mbilombeene kukitshika su? Mu mushindo kinyi? Tubande kutala bileshesho bya bantu bafumankane na myanda ilombeene kwitukwasha bwa kumona shi bantu mbalombeene kobesha kushintuluka na kintu kilombeene kwibakwasha bwa kwibikita.

Linda: Ne mutandikwe mu Afrique du Sud. Naadi namono bantu bafiita booso ba mu Afrique du Sud bu bashii na kinemo, bashii balongye tulasa, bashii bantu ba kukulupila, na penda bu beena mufubo ba basungu. Naadi mutweshe ntondo mu binangu byande kushii kuuka. Bino binangu bibashintulukile nsaa inabangile kulonga Bible. Naadi mulongye shi: “Efile Muluku te na ntondo” na’shi eshimba nyi di na muulo kukila ekoba sunga ludimi lwatwakula. (Bikitshino 10:34, 35; Myeele 17:3) Mukanda wa Beena-Fidipe 2:3 ngunkwashe bwa kumona shi su naata muntu ooso bu munkile, ne mulombeene kupudisha ntondo. Kwikala na  nshalelo mwipusheene na mayi a mu Bible bu ano nkunkwashe bwa kwifubwila pepi na bantu booso sunga bekala b’ekoba kinyi. Binobino, napusha shi ne mutuukye mu bupika bwa ntondo.

Michael: Ne mukudile mu mbalo i basungu ba mu Australie, na ami nkubanga kutamisha ntondo mwishimba dyande kwi beena Asie, bikishekishe beena Chine. Panadi natambusha motoka, pamono muntu amweneka bu a mu Asie, naadi nayisha lumweno na kwakula bishima bi bubi shi: “Aluka kwenu ku Asie!” Kunyima panabangile kulonga Bible, namwene bi binangu by’Efile Mukulu bwa bantu. Mmwibafule sunga bekala abafiki kunyi sunga shi be na mapala e naminyi. Kino kifulo nkinkume kwishimba ngofu, na mushikwa unaadi nawo nkwaluluka nkufika kifulo. Kushintuluka kwa wawa mushindo mmwanda wa kukanya. Binobino ne na muloo ukata wa kwikala munkatshi mwa bantu ba mishindo yooso abatuukila mu maumbo ooso. Bino mbilumbuule mweneno ande na mbimpe muloo wibungi.

Sandra: Maman baadi muntu a mu kibundji kya Umunede mu Nigeria ki pepi na meema. Papa namu baadi mwina kibudji kya Edo na baadi akula ludimi lwabetamina bu Esan. Pa mwanda wa kwakwa kwilekena, bakwabo na Papa abaadi abelela maman binangu bibubi mpa na efuku dibafwile. Ndjo ami nkutshipa shi ntshi mulombeene kukwasha muntu ooso esamba ludimi lwa Esan sunga kutwelela mulume a mu kibundji kya Edo. Kadi nsaa inabangile kulonga Bible, nashintulwile mweneno ande a myanda. Bu bi Bible amba shi Efile Mukulu te na ntondo na shi muntu ooso amutshinyi apokyeelwa kwadi; bwakinyi ne mulombeene kushikwa bantu pa mwanda wa kisamba kyabo sunga ludimi lwabo? Naadi mushintuule mweneno ande a myanda, ami nkwipushena na bakwabo na Papa. Kulonda mayi a mu Bible nkumpe muloo na binangu bifukame. Kubaadi kunkwashe dingi bwa kwipushena na bangi kushii kutala kwabadi batukile, ekoba dyabo, ludimi lwabo, sunga eumbo dyabo. Na dingi, mulume andi mutwelele mmwina Edo esamba ludimi lwa Esan!

Bwakinyi Bible baadi mukwashe bano bantu na bangi bebungi bwa kukaasha mushikwa na ntondo  mu mashimba abo? Mwanda Bible nyi Eyi dy’Efile Mukulu. Di na bukome bwa kushintuula binangu bya muntu na byapusha mwishimba pabitale bangi bantu. Na dingi, Bible alesha akitungu kukita bwa kupudisha ntondo yooso.

Bu bi kiukilo kya mu Bible nkikumbeene kukwasha bantu bwa kutaluula na kukaasha binangu bibubi bi mwishimba, kwi bingi bintu bibidi abitungu kutala kumpala kwa kukaasha ntondo yooso. Kya kumpala mmulwisho na kukutwa kwa kupwidika. Bible alesha shi: “Takwi muntu shyaakitaa milwisho.” (1 Banfumu 8:46) Byabya sunga twakita naminyi, atwe booso twi na ngoshi ikata i mu mashimba etu nka bu ibaadi nayo Mpoolo mutumibwa pabafundjile shi: “Misûsa yoso yandji na lukalo lwa kukita bi buwa, bubi nyi abwibo munda mwande.” (Beena-Looma 7:21, EEM) Byabya, nsaa yooso mwishimba dikutwe kupwidika amutuukaa “binangu bibubi” abitakula muntu mu kwikala na ntondo.—Maako 7:21.

Kintu kya kabidi mbinangu bya Satana Diabulu. Bible amutemuna bu “nsha-madimi” akula dingi shi “mulendwishi a baa-pano booso.” (Yowano 8:44; Bifumbulwe 12:9) Bino abilesha bwakinyi ntondo ngipalakane pa nsenga na bantu tabobesha kupudisha kwitshibuula, kwelela kwa bangi binangu bi bubi, kwipaa kwa bantu ba kingi kisamba, na ingi mishindo ya ntondo itale ekoba, bipwilo, sunga mushikwa.

Byabya, kumpala kwa kupudisha ntondo yooso, abitungu kukaasha mulwisho wa bantu na kukutwa kwa kupwidika mpa na binangu bya Satana Diabulu. Bible alesha shi Bufumu bw’Efile Mukulu abukyebe nkalombasha bino byooso.

Yesu Kidishitu baadi mulongyeshe balondji baaye bwa kuteka Efile Mukulu shi: “Bufumu bwobe bufikye, kyookyebe kikitshikye pa nsenga, mumune na mwiyilu.” (Mateo 6:10) Bufumu bw’Efile Mukulu ndjo abukakasha kukutwa kwa kululama—pamune na mishindo yooso ya mushikwa na ntondo.

Apakafiki Bufumu bw’Efile Mukulu na kwata myanda yooso ya pa nsenga mu maasa, Satana ‘akedibwa mu lukano,’ sunga kumulama bwashi tala “alendwisha dimo maumbo.” (Bifumbulwe 20:2, 3) Akukyebe nkekala “nsenga ipya,” sunga ndumbulwilo a bantu, “amukabikala bululame.” *—2 Mpyeele 3:13.

Bano bantu abakashaala mu ndumbulwilo a kululama abakekala bapwidikye, bashii ku bupika bwa mulwisho. (Beena-Looma 8:21) Pabakekala mu Bufumu bw’Efile Mukulu, ‘tabakakitshi mwanda wi bubi sunga wa kibeshi.’ Bwakinyi? ‘Mwanda nsenga ayikala iwuule na kuuka kwa Yehowa.’ (Yeeshaya 11:9) Mu yaaya nsaa, bantu booso bemushaale abakyebe kulonga mashinda a Yehowa Efile Mukulu na kwambula ngikashi yaaye ibuwa ya kifulo. Bino abikalesha nfudiilo a ntondo yooso, “mwanda Efile Mukulu te na ntondo.”—Beena-Looma 2:11.