1, 2. Mushindo wabadi betukushe na mbalo yatudi bakudile mbilombeene kwitutakula mu kukita kinyi?

OOSO a kwatudi akitaa myanda muyiile byabadi bamukushe na muyiile bantu baadi mushale nabo. Twi na mushindo watukuminaa kufwala; atukumiinaa bidibwa kampanda; na kwikala bantu ba mushindo kampanda. Bwakinyi? Pangi mmwanda wa abitutakula bantu betwifunyishe bwa kukita, sunga myanda yatumono mu nshaleelo eetu.

² Byabya, kwi myanda i na muulo ukata kukila kusangula kwa bya kudya na bya kufwala. Bu kileshesho, mbetukushe mu mushindo watudi balombeene kumona bingi bintu bu bi bubi bingi namu bu bi buwa. Myanda ibungi i byabya muyiile bantu. Bintu byatusangula mbilombeene kulesha bi kondo ketu k’eshimba. Bible ashinkamisha shi misusa ibungi “beena maumbo bashi na mwiiya abakitshi mianda ya mu mwiiya ku kinangu kia butandwa kwabashi bekale na mwiiya.” (Lom. 2:14, Kilombeno kipya 2009) Kadi byabya abilesha shi bu byakushii mwiya w’Efile Mukulu, twi balombeene kulonda myanda ya mu kifuko kyetu sunga kulonda myanda ya mbalo yatudi bashaale su?

3. Beena Kidishitu abapelaa kulonda myanda ya uno ndumbulwilo bwa myanda kinyi ibidi?

³ Kwi myanda ibidi ikata ayilesha bwakinyi beena Kidishitu tabekalaa byabya. Wa kumpala Bible etutentekyesha shi: “Kwi dingi eshinda adimwekâ bu di buwa kulonda, byoso’bi, ku nfudîlo kwâdyo nyi ndufu.” (Mye. 16:25, EEM) Pa mwanda wa kukutwa kwetu kwa kupwidika, tatwi na mushindo wa kutundula kintu ki na muulo kwatudi bwashi tukunkushe ntaba yetu kalolo. (Mye. 28:26; Yel. 10:23) Wa kabidi, Bible alesha shi myanda ya mu nshalelo ikwete kukunkushibwa na uno ndumbulwilo a Satana “efile aa pano pa nsenga.” (2 Kod. 4:4; 1 Yo. 5:19) Byabya, su twi na lukalo lwa shi Yehowa etukumiine na kwitwelela myabi, abitungu tulonde malongyesha aasanganyibwa mu Beena-Looma 12:2.—Badika.

4. Myanda kinyi yatukyebe kutaluula mu uno mwisambo?

 ⁴ Myanda i na muulo yatudi balombeene kutuula mu binangu i mu mukanda wa Beena-Looma 12:2 ngino: (1) Bwakinyi abitungu shi ‘twalulukye’? (2) Nkinyi akitungu bwa kwaluluka? na (3) Mushindo kinyi watudi balombeene kwaluluka? Tubandeyi kutaluula ino myanda.

5. Mayi a Mpoolo e mu mukanda wa Beena-Looma 12:2 abaadi atale ba nanyi?

⁵ Mayi a Mpoolo mutumibwa e mu mukanda wa Beena-Looma taabaadi atale bantu bashii beena kukumiina sunga bantu booso ba mu Looma nya, anka abaadi atale beena Kidishitu bashingwe mwimu. (Lom. 1:7) Baadi mwibalungule’shi “tanwambulanga mwikêlo wa ba pano pa nsenga.” Bwa beena Kidishitu abaadi mu Looma mu aa mafuku pepi na kipwa kya 56 K.Y.K., mwaku “ba pano pa nsenga” aulesha miiya, bipikwa, mwikelo, na nfwadilo baadi alesha bibaadi ndumbulwilo a beena Looma. Mpoolo bambile shi, “tanwambulanga” mwanda kubaadi balume na bakashi abaadi abatungunuka na kukita myanda na kunangushena muyiile binangu bya Beena-Looma. Mushindo kinyi ubaadi awibakunkusha byabya binangu?

6, 7. Mu mafuku a Mpoolo, mushindo kinyi ubaadi myanda ya mu bipwilo bya Beena-Looma ikale bu lukalakasho kwi beena Kidishitu?

⁶ Lelo uno bantu abendaa mu kutala bintu bya mu Looma, mbasangane ma ntempelo apwe kupona, mashama, ma monima abaabadi bebakye takudi bipwa binunu. Bino bintu byooso abitukwasha bwa kushinguula bi bungi pabitale mushindo ubaadi nshaleelo a bantu mu Looma a kala. Mu mikanda ya myanda ya kala amusanganyibwa myanda ya maasha a bilobo aalesha etombo, lubilo lwa matempu, na mizike ibaadi ya myanda i butete. Mu kibundji kya Looma mubaadi bantu abaadi na mishindo ibungi ya kupeta makuta.—Lom. 6:21; 1 Mp. 4:3, 4.

⁷ Beena-Looma abaadi na ma ntempelo aabo ebungi na abaadi abalangwila b’efile bebungi, anka tababaadi abakimbi kwikala mu kipwano ki buwa na b’efile babaabadi abalangwila nya. Kwabadi, kipwilo kibaadi penda bwa bipikwa bu—pabitale kutanda, mabaka, kushiika kwa bafwe—byabya bibaadi bu myanda ya mu nshalelo aabo. We mulombeene kupwandikisha mushindo ubaadi beena Kidishitu ba mu Looma na lukalakasho pa mwanda wa byabya bipikwa. Bebungi ba kwabadi abaadi mu byabya bipikwa, nyi bwakinyi abaadi na lukalo lwa kwaluluka na kwikala bu beena Kidishitu ba binyibinyi, na dingi ta bibaadi abitungu shi kwaluluka kwabo kwimane penda mwifuku dibaabadi babatshishibwe nya.

8. Mushindo kinyi wi uno ndumbulwilo kwete kukalakasha beena Kidishitu lelo uno?

⁸ Anka bu bibaadi bantu ba mu mafuku a Beena Looma, lelo uno myanda i mu nsenga ishima ikwete kufwishila beena Kidishitu nkalakasho. Bwakinyi byabya? Mwanda kikudi kya uno ndumbulwilo kikwete kumweneka mu mishindo ibungi. (Badika  Beena-Efeeze 2:2, 3; 1 Yowano 2:16.) Uno ndumulwilo kwete kukimba mushindo wa kwitukunkusha na nkalo yaaye, binangu byaaye, miiya yaaye, na mu myanda ya mu nshaleelo, nyi bwakinyi twi mu masaku akata a kutwela mu uno ndumbulwilo. Pa mwanda wa byabya, twi na kya kuteemesha dino elango dya kupela ‘kwambula mwikêlo wa ba pano pa senga’ na ‘kwaluluka.’ Abitungu tukite kinyi?

9. Kumpala kwa kubatshishibwa, bebungi mbashintuule myanda kinyi?

⁹ Nsaa i muntu kwete kulonga na kutumikila bya binyibinyi bya mu Bible, yaaya nsaa abanga kwenda kumpala mu kikudi. Pakitshi bino, ashintuula ingi myanda mu nshaleelo aaye muyiile byakwete kulonga. Akaasha malongyesha a bipwilo bya madimi na tu myanda tooso twi bubi tubaadi nato kala na kwikala na mwikelo wa beena Kidishitu. (Ef. 4:22-24) Twi na muloo wa kumona nkama na nkama ya binunu bya bantu bakwete kwenda kumpala mu uno mushindo ku kipwa kyooso na abalombasha myanda itekibwe bwa kubatshishibwa bwa kulesha shi mbelambule kwi Yehowa Efile Mukulu. Kushii mpaka, bino abisangasha eshimba dya Yehowa. (Mye. 27:11) Byabya, twi na kya kwiyela luno lukonko: Ino ndjo penda myanda ayitungu kushintuula bwa kwaluluka su?

10. Mushindo kinyi wi kwaluluka nkwilekeene na kulumbuula?

¹⁰ Bwa kwaluluka tabitungu penda kwenda kumpala sunga kulumbuula nshaleelo etu nya. Mbalombeene kukita kintu na kwikilamika kasaki shi “nkilumbuulwe,” anka ta nkishintulukye nya. Nkulombeene kwikala penda kantu kapeela kalombeene kwikimwesha ku meso bu ki buwa. Diksionere dya bishima bya mu Bible (mu Anglais) adilesha shi kishima “kwaluluka” kyabadi baleshe mu Beena-Looma 12:2 akipatuula kufwala muntu mupya sunga kwaluula ngyelelo eetu a binangu ku bukwashi bwa kikudi kiselele.Byabya, kwaluluka kulombeene mwina Kidishitu kukita ta nkutale penda kukatusha kwa biubishi bi bubi, ngakwilo e bubi na mwikelo wi butete nya. Bangi bantu bashi na kiukilo kya mu Bible abakitaa mwabo mooso bwa kupela kutwelakana mu ino myanda. Byabya, kwaluluka kwa mwina Kidishitu nkutale kinyi?

11. Mpoolo bambile shi bwa kwaluluka abitungu kinyi?

¹¹ Mpoolo bafundjile shi: “Ikalaayi baalulukye pa kukimba binangu bipya.” “Binangu” byabakwila pano mbitale ngelelo etu a binangu. Anka muyiile mushindo wabadi be bileshe mu Bible, abilesha myanda yatukuminaa kunangwila mpa na mweneno etu na mushindo watwele binangu pabitale mwanda kampanda. Ku mbangilo mu mukanda ubaadi mufundjile Beena-Looma, Mpoolo baadi mwakule pabitale bantu be na “binangu bipatakane.” Baaba bantu abaadi bawule na “kukutwa-bululame kwa bipaso byooso, bukitekite, lwabi, bukyelo, malaka, buntapanyi, tuleo, bulamalama,” na ingi myanda i bubi. (Lom. 1:28-31) Twi balombeene kutundula bwakinyi Mpoolo baadi mulungule baaba batabadi  bafubi b’Efile Mukulu bwabadya kwikala “baalulukye” na ‘kwikala na binangu bi buwa.’

12. Binangu bya bantu lelo uno bi naminyi, na bino binangu mbilombeene kufwishila beena Kidishitu masaku mu mushindo kinyi?

¹² Bi malwa mwanda twi befunyishwe na bantu be na mwikelo wi mumune na wa bantu babaabadi baakule kwi Mpoolo. Bano bantu bakwete kupwandikisha shi, ta bi na muulo bwa kwikala na miiya sunga mayi kampanda akwibakunkusha mu muwa wabo nya. Balongyeshi na ba nambutwile bebungi bakwete kutakula baana baabo mu kukita kyooso akibatumu mashimba aabo. Kwabadi’bo kintu kyooso kii buwa ta kwi kintu ki bubi nya. Mpa na bantu abeamba bu balangwidi bakwete kwipusha bu be na bulungantu bwa kwikitshina kyakya kyabamono bu ki buwa, kushii kwikala na kitungo kya kukookyela miiya y’Efile Mukulu. (Mis. 14:1) Binangu bi bino mbilombeene kufwishila beena Kidishitu masaku. Su tatwi badimukye, twi balombeene kuleka kulonda malongyesha a Efile Mukulu abakwete kwitupa kwi ndumbulwilo aaye na kubanga kwidila pa mwanda wa kintu kampanda kyatumono bu kishii buwa. Bangi mbalombeene kubanga kutopeka angi malango pabitale kukisha kwa kapapi, mushindo wa kutumika na Internet, na pabitale kulonga kwa tulasa twi bungi.

13. Bwakinyi abitungu shi twitaluule na kululama kooso?

¹³ Bwa kupela kwambula sunga kulonda myanda ya uno ndumbulwilo, abitungu tutaluule binangu byetu kalolo, byatupushaa mu mashimba etu, mpàngo yetu na bintu byatwata na muulo. Bino bintu ta mbilombeene kumweneka patoka kwi bantu booso nya. Bangi mbalombeene kwitulungula shi tukwete kukita bi buwa. Byabya, atwibiuku anka su twibalekyeele myanda yatudi balongye mu Bible bwashi itungunukye na kwitwaluula mu ano mafuku e bukopo.—Badika Jaake 1:23-25.

14. Nkintu kinyi kilombeene kwitukwasha bwa kushintuula ingi myanda?

¹⁴ Kwaluluka nkutale bi mwishimba dyetu, bwa kukita byabya twi na lukalo na kintu kilombeene kutwela munda mwa mashimba etu. Nkintu kinyi kilombeene kwitukwasha pabitale uno mwanda? Nsaa yatulongo akitutekye Yehowa muyiile byabidi bileshibwe mu Bible, mushindo watukitshi na yaaya myanda yatulongo aulesha bi mwishimba dyetu na myanda ayitungu shi tushintuule bwashi tukite myanda i mu kwipushena na akikyebe Efile Mukulu “kyakya kipwidikye.”—Lom. 12:2; Eb. 4:12.

15. Mushindo kinyi awitulumbuulaa Yehowa?

¹⁵ Badika Yeeshaya 64:7. Ano mayi a mutemuki Yeeshaya aetulongyesha myanda ayitungu shi tutaluule kalolo. Mushindo kinyi wikale Yehowa Mubumbi etu, etulumbulaa atwe ema? Eyendo shi, tetushintuula byatudi ku mbidi nya, bwatudya kumweneka kalolo ku meso kwa bantu. Yehowa tetulongyeshaa ku mbidi nya, etupeyaa malongyesha a mu kikudi. Su tubamutadiila bwashi etulumbuule, etwaluula mu mashimba, sunga mu kikudi—bikishekishe pabitale kyakya kyatudi nakyo lukalo bwa kukambila myanda ya uno ndumbulwilo. Nkinyi akikitaa Yehowa bwa kwitulumbuula?

16, 17. (a) Lesha abikitaa mubumbi n’ema nsaa yakyebe kubumba kintu ki buwa. (b) Mushindo kinyi awitukwashaa Eyi dy’Efile Mukulu bwa kwaluluka na kufika bu bantu be buwa ku meso kwa Yehowa?

¹⁶ Bwa kubumba kintu ki buwa, mubumbi atumikaa n’ema di buwa. Byabya, kwi bintu bibidi byakitaa. Kya kumpala, abitungu kwidisuula. Akupu nkwidisoba na mema alombane bwashi dishaale dibuwa.

¹⁷ Lamiina shi atumikaa na mema bwa kusuula ema bwashi dishaale di buwa na bwashi abumbe kintu ki buwa. Tubamono bilombeene Eyi dy’Efile Mukulu kukita mudimo  wi byabya mu muwa wetu su? Ndilombeene kwitukwasha bwa kukaasha myanda ya kala yatubaadi atukitshi patubaadi tatuuku Efile Mukulu na bwa kwaluluka na kwikala bu bantu be buwa ku meso kwaaye. (Ef. 5:26) Banda kunangushena misusa bungi yabadi betulungule bwa kubadikanga Bible kwifuku dyooso na kutwelanga mu bisangilo bya beena Kidishitu, mbalo yabakwete kutaluula Eyi dy’Efile Mukulu. Bwakinyi bakwete kwitukankamika bwa kukita bino? Mwanda nsaa yatukitshi bino, tukwete kukumiina bwashi Yehowa etulumbuule.—Mis. 1:2; Bik. 17:11; Eb. 10:24, 25.

18. (a) Bwakinyi kunangwila kwi na muulo su atukumiina shi Eyi dy’Efile Mukulu ditukwashe na ditwaluule? (b) Nkonko kinyi ilombeene kwitukwasha?

¹⁸ Bwashi Eyi dy’Efile Mukulu ditwaluule kalolo tabitungu nkapenda shi tubadikye na kulonga Bible nya. Bantu bebungi mbabadikye Bible munda mwa misusa ibungi na kwiubidishena na myanda i mwanka. Pangi we mupwe kufumankana na bantu be byabya mu mudimo wa bulungudi. Bangi abauku mpa na mushindo wa kwakula angi maverse mu binangu. * Anka, bino ta mbilombeene kwibakwasha ngofu mu binangu na mu muwa wabo nya. Nkinyi kiibashaale? Bwashi Eyi dy’Efile Mukulu dikwashe muntu na kumwaluula, abitungu shi editweshe ngofu mwishimba dyaaye. Byabya twi na kya kwata nsaa ya kunangwila ku myanda ibatulongo. Twi balombeene kwiyipusha shi: ‘Nashinkamisha binyibinyi shi uno mwanda unalongo ngukile abilongyesha bingi bipwilo su? Neumono bu wa binyibinyi su? Na dingi, namono mbalo ibankumu dino elango mu muwa wande kushii kwidimona penda bu mwanda wa kulongyesha bangi bantu? Napusha binyibinyi shi, Yehowa ndjo kwete kwisamba naami?’ Su tubanangwila ku ino nkonko, atukyebe kwifubwila ngofu pepi na Yehowa. Atukyebe kutamisha kifulo kyetu bwaye. Myanda yatulongo payikumu mashimba etu, ayikyebe kwitutakula mu kushintuula ingi myanda mu muwa wetu bwa kusangasha eshimba dy’Efile Mukulu.—Mye. 4:23; Luk. 6:45.

19, 20. Nkulonda kw’elango kinyi dya mu Bible kulombeene kwitupa myabi?

¹⁹ Kubadika kw’Eyi dy’Efile Mukulu na kunangwila ku myanda yatubadika efuku dyooso akukyebe kwitutakula mu kutungunuka na kukita kyakya kyatatudi bapwe kukita: ‘Kwisopola muntu mukulu na bikitshino byaaye, twafwala muntu mupya, end’afikanga ku kyuukilo ky’eyendo.’ (Kol. 3:9, 10) Su tubapusha kalolo malongyesha a mu Bible na kutumikila byatulongo, aakyebe kwitukwasha bwa kufwala ngikashi ipya ya beena Kidishitu ilombeene kwitukalwila ku tuteo twa Satana.

²⁰ Mpyeele mutumibwa etutentekyesha shi: “Bu baana bakookyele, tanulondanga ndakalaka ya kala . . . ekiteeyi beselele mu nshaleelo eenu ooso.” (1 Mp. 1:14, 15) Kukita mwetu mooso bwa kukaasha binangu byatubaadi nabyo kala na kwaluluka, akukyebe kwitupa myabi ibungi bu byatukyebe kwibimona mu mwisambo aulondo.