Naoko, atudi batemune mu mwisambo wa mbangilo, baadi mwambe pabaadi moobeshe kuleka kutoma nfwanka shi: “Naadi moobeshe kushintuula nshalelo ande mwanda naadi mulongye binyibinyi pabitale ngikashi na mpàngo y’Efile Mukulu.” Myanda ibaadi mulongye atwiyipete mu Bible. Sunga mbyabidi shi Bible tamutemune nfwanka mususa su ngumune, kwete kwitukwasha bwa kuuka bi mweneno a Yehowa pabitale kutoma kwa nfwanka. * Bwa bantu bebungi, kyakya kyukilo nkibape bukome bwa kukambila na kuleka kyakya kyubishi. (2 Timotee 3:16, 17) Tubande kutalula masaku asatu ebubi aatukila mu kutoma kwa nfwanka na kumona akyamba Bible bwa ano masaku.

Mu nfwanka mwi kimune kya ku bintu abikolwana na akikwata bantu ku bupika kyabetaminaa bu​—nicotine. Uno nicotine apeyaa bantu malaka a kutoma nfwanka mpa na kulwisha mbidi. Nsaa ayitomo muntu nfwanka, nicotine atwelaa mu bongo bwaye bukidibukidi na misusa ibungi. Mususa ooso aukaka muntu mwishi wa nfwanka, kwete kukaka ndambo ya nicotine, muntu atomo kibombi kishima mwifuku, kwete kukaka dose ya nicotine ikumbeene kwikala 200 kwifuku, ndambo i bungi kukila kintu kyooso akikolwanaa. Kutoma yaya dose ya nicotine misusa yooso akwikasha muntu ku bupika. Muntu mupwe kukwatshika ku bupika bwa nfwanka apushaa bibubi su tamupudishe malaka aye akutoma nfwanka.

Bible etukwasha bwa kwikala na mweneno ebuwa pabitale kutoma kwa nfwanka, amba shi: “Tanuuku shi, pakwikala ku mufubo wa muntu kampanda bu bapika, bwa ku mukokyela, nwi bapika ba yawa anukokyela su”? (Beena-Looma 6:16) Nsaa i binangu bya muntu na mwikelo bikwete kukunkushibwa na malaka a kutoma nfwanka, abimwikasha mususa umune mpika a kino kikitshino kibubi. Kadi Efile Mukulu sh’eshina dya bu Yehowa, akyebe bwashi twikale balungantu, kushi penda ku bikitshino abilwisha mbidi yetu kadi na byabya abilwisha kikudi kyetu, akilesha kinangu kyetu. (Misambo 83:18; 2 Beena-Kodinto 7:1) Nsaa i muntu alesha lutumbu na kanemo bwa Yehowa, ashingula shi Yehowa mmulombeene kupeta kintu kibuwa kwadi na ta mulombeene kupa Efile Mukulu kibuwa kyaye nsaa yadi mwikale ku bupika bwa kikitshino kampanda kikumbeene kumwipa. Kushingula byabya akukwasha bwashi muntu apete lukalo lwa kukambila malaka ebubi.

Olaf, mushale mu Allemagne, baadi mukambile kyubishi kya kutoma nfwanka kibaapu kwisha bipwa 16 kubanga nsaa ibaadi na bipwa 12. Amba shi: “Nfwanka a kumpala anaadi mutome baadi amweka bu shi masaku nka bu ndundo ayasha bana.” Akupu akula shi: “Kadi munda mwa bipwa bibungi nabangile kutoma bibombi bibungi. Dingi efuku panaadi mukishe kushi kutoma nfwanka, naadi mupushe bibubi ngofu, ami nkusangula tupindi twa nfudilo atushalaa ku nfwanka, netutanya na kwitunyengyela mu kipindi kyesaki. Pantala kalolo,  ubaadi mwanda wi bufu ngofu.” Mushindo kinyi ubaadi mulekye kino kyubishi kibubi kya kutoma nfwanka? Akula shi: “Mwanda ukata wi na muulo ubaadi lukalo lwa kusankisha Yehowa. Kifulo kya Yehowa bwa bantu na lukulupilo lwakwete kutusha lubaadi lumpe bukome bwa kuleka kino kyubishi bwa losoo.”

Mukanda wa The Tobacco Atlas aulesha shi beena sianse mbatushe bishinkamisho abilesha shi kutoma kwa nfwanka akulwishaa peepi na bipindi byoso bya mbidi na kufiimisha bungi bwa bantu abakwatshibwa na maladi na abafu. Bantu abauku shi kutoma kwa nfwanka akufwishaa mikumbo ishi ya lwambu bu mukumbo wa cancer, w’eshimba, na wa mafwafwa. Muyile abyamba ndumbulwilo atalaa myanda ya bukome bwa mbidi mu nsenga ishima (OMS), kutoma kwa nfwanka akufwishaa lufu alutukila ku mikumbo ya lwambu, bu kikoolo kya nfwenkye.

Kukiila ku eyi dyaye, Bible, Yehowa Efile Mukulu etulongyesha bwa kwikala na mweneno ebuwa a muwa wetu, mbidi yetu, na binangu byetu. Mwan’aye, Yesu, baadi muleshe uno mwanda pabambile shi: “Ofule Efile Mukulu oobe n’eshimba dyoobe dyooso, na kikudi kyoobe kyooso, mpa na kinangu kyoobe kyooso.” (Mateo 22:37) Eyendo, Efile Mukulu akumiina shi tulame muwa na mbidi yetu kalolo, na kwibyata na kinemo. Bu byatukwete kulonga pabitale Yehowa na milayilo yaye, atufiki mu kufula na kwata na muulo byooso byadi mwitukitshine. Bino abitutakula bwa kwilama ku kintu kyooso kikumbeene kulwisha mbidi yetu.

Jayavanth, munganga a mu Inde, baadi atomo nfwanka munda mwa bipwa 38. Amba shi: “Kubukwashi bwa jurnale a myanda ya ba munganga, naadi mulongye pabitale masaku aatukila mu kutoma kwa nfwanka. Naukanga shi kutoma kwa nfwanka kwibubi, na naadi mulungule basha mikumbo bande bwa kuleka kino kyubishi. Kadi ami nabeene ntshinaadi mwikilekye, sunga mbinaadi mutompe misusa itano sunga isamombo.” Nkinyi kibaadi kimukwashe bwa kuleka kutoma nfwanka? Akula shi: “Nalekyele kutoma kwa nfwanka panabangile kulonga Bible. Lukalo lwa kusangasha Yehowa lubaadi luntakule bwa kuleka kino kyubishi mususa umune.”

Mwishi wa nfwanka autusha muntu mukanwa na autuku ku nfwanka wi na bulembe. Kukaka ino mishi mu sekonde ipeela nkulombeene kufwisha mukumbo wa cancer na ingi mikumbo, na kipwa kyooso ino miishi  ikwete kwipa bantu 600 000 bashy’a batomaa nfwanka, bikishekishe bana bakashi na bana bakinga. Rapore ya OMS ayamba shi: “Takwi bantu bakumbeene kupanduka ku masaku a ino mishi nya.”

Bwa Yesu, kifulo kya muntu netu​—kifuko kyetu, bakuuku, na bangi betwifunyishe—​akifiki pa mbalo yakabidi kunyima kwa kifulo ky’Efile mukulu. Bambile shi: “Ofule muntu noobe buu’be nabeene.” (Mateo 22:39) Su twi na kyubishi kyakukita mwanda aukyengyesha baaba be peepi netu, tatukwete kulesha kifulo kya muntu netu nya. Kifulo ky’eyendo akitutakula bwa kulonda mwiya wa mu Bible awamba shi: “Muntu takimbanga akimulongamina’nka aye nabeene nya, anka akilongamina mungi.”​—1 Beena-Kodinto 10:24.

Armen, mushale mu Armenie, atentekyesha shi: “Kifuko kyande kibaadi kintekye bwa kuleka kutoma nfwanka mwanda ibaadi ayibakalakasha. Ntshinadi amono shi ikwete kwibakalakasha nya.” Alesha kibaadi kishintuule mweneno aye shi: “Kyukilo kyande kya Bible na kifulo kya Yehowa bibaadi binkwashe bwa kuleka kutoma nfwanka na kukumiina shi takwetete kunkalakasha anka’mi nya kadi na baaba booso be peepi nami.”

Kyukilo kya mu Bible kibaadi kikwashe Olaf, Jayavanth, na Armen bwa kuleka kyubishi kibubi kibaadi akibakalakasha na kukalakasha bangi bantu. Koobesha kwabo takubaadi nka pamwanda wa kuuka shi kutoma kwa nfwanka kwi bubi kadi, mwanda mbafikye mu kufula Yehowa na kupeta lukalo lwa kumusankisha. Mufubo ukata winao kifulo mbeuleshe mu 1 Yowano 5:3, alesha shi: “Mwanda kifulo ky’Efile Mukulu kii bino: tulame miiya yaye. Na inyi miiya yaye ta mbushito bwitutentekwe nya.” Eyendo, kulonda miiya ya mu Bible ta nkubofule nya, kadi su muntu e na kifulo ky’Efile Mukulu, kukokyela takwikala bu lukalakasho nya.

Ku bukwashi bwa mukandu wibuwa wabakwete kulungula pa nsenga ishima, Yehowa Efile Mukulu kwete kukwasha midiyo ya bantu bwashi balekye sunga kwilama ku bupika bwa nfwanka. (1 Timotee 2:3, 4) Binobino, ku bukwashi bwa Bufumu bwaye​—guvernema a mwiyilu kwete kukunkushibwa na mwana aye Yesu Kidishitu—​Yehowa akyebe kwimika busunga bwa lwabi bwa nfwanka abutuulu midiyo ya bantu ku bupika. Akyebe kupudisha kipupa kya kutoma kwa nfwanka na kufwisha bantu basha kukokyela ku kupwidika kwa mbidi na kwa binangu.​—Yeeshaya 33:24; Bifumbulwe 19:11, 15.

Su okwete kwitatshisha bwa kuleka kutoma kwa nfwanka, kulupila shi obesha. Pa kulonga kifulo kya Yehowa na kukumiina mweneno aye pabitale kutoma kwa nfwanka, nobe namu wemukumbeene kupeta bukome bwa koobesha kuleka kutoma kwa nfwanka. Batemwe ba Yehowa be na muloo wa nkupa bukwashi bwibuwa bwa kulonga na kutumikila miiya ya mu Bible. Shaala mulamiine shi su we na lukalo lwa bukwashi bwa Yehowa bwashi okatukye ku bupika bwa kutoma nfwanka, akyebe nkupa bukome na ngobesha bwa kukita byabya.​—Beena-Fidipe 4:13.