1-3. (a) Bantu bebungi abapushaa naminyi pabitale midimo yaabo? (b) Bible etupa mweneno kinyi pabitale mudimo, na nkonko kinyi yatukyebe kutaluula mu uno shapitre?

BANTU bebungi pa nsenga lelo uno tabakwete kupeta muloo ku mudimo waabo nya. Bakwete kutumika nsaa ikile bungi ku mudimo kushi kupeta muloo, na tabakumiina dingi kwenda ku mudimo efuku dyooso nya. Baaba be na binangu bi byabya ta be na mushindo wa kwipaana mu mudimo wabakwete kukita nya sunga kupeta muloo ku mudibo wabo.

² Bible etutekye bwa kwikala na binangu bibuwa pabitale mudimo wi bukopo. Alesha shi mudimo na bintu abituuku kwanka nyi mwabi ukata. Salomone bafundile shi: “Muntu ooso e na kya kudya na kutoma na kupeta muloo ku mudimo waaye wi bukopo. Nyi mwabi w’Efile Mukulu.” (Mulungudi 3:13, NWT) Yehowa, aye mwitufule na etatshishaa bwa buwa bwetu, akumiina shi tupete muloo ku mudimo wetu na kusangala na bintu abituuku kwanka. Bwa kwilama mu kifulo kyaaye, abitungu twikale na nshalelo mwipushene na mweneno aaye na mayi aaye a kulonda pabitale mudimo.​—Badika Mulungudi 2:24; 5:18.

³ Mu uno shapitre, atukyebe kutaluula nkonko inanka: Mushindo kinyi watudi bakumbeene kupeta muloo ku mudimo wetu wi bukopo? Midimo kinyi ishii ilombeene beena Kidishitu? Mushindo kinyi watudi balombeene kwikala na mweneno ebuwa pabitale mudimo wetu na myanda ya mu kikudi? Na mudimo kinyi wi na muulo autungu shi tukite? Byabya, tubande kutaluula kileshesho kya bafubi babidi bakile bukata kubanga mwiyilu na pa nsenga​—Yehowa Efile Mukulu na Yesu Kidishitu.

4, 5. Mushindo kinyi aulesha Bible shi Yehowa nyi mmufubi atushaa bintu bibungi?

⁴ Yehowa nyi Mufubi Mukata. Mukanda wa Kibangilo 1:1 awamba shi: “Ku mbangilo Efile Mukulu baapangil’eyilu na nsenga.” Efile Mukulu pabapudiishe kupanga bintu bya pa nsenga, bamwene shi bi “buuwa bukile.” (Kibangilo 1:31) Twi kwamba mu angi mayi shi, baadi musangale ngofu na mudimo ubakitshine pa nsenga. Yehowa, “Efile Mukulu sha muloo,” kushii mpaka asangalaa pamono bintu abituuku ku mudimo waaye.​—1 Timotee 1:11, NWT.

⁵ Efile Mukulu etu kiatungunuka na kufuba mpa na binobino. Bipwa bibungi kunyima kwa kupanga kwa nsenga, Yesu bakwile shi: “Nshami afubu mpaana binobino.” (Yowano 5:17, Kilombeno kipya 2009) Yaya kwete kukita kinyi? Mwiyilu mwadi mushale, kwete kutungunuka na kukita mudimo wa kukunkusha na kulama bantu. Mukite “kipangwa kipya,” kisaka kya beena Kidishitu bashingwe mwimu abakyebe nkamunana na Yesu mwiyilu. (2 Beena-Kodinto 5:17) Kwete kukita mudimo wa kulombasha mpàngo yaaye​—ya kupa baaba bamufule muwa wa looso mu nsenga ipya. (Beena-Looma 6:23) Yehowa e na muloo ukata pamono bintu abituuku ku mudimo waaye. Bantu binunu na binunu bakwete kutambula mukandu wa Bufumu, Efile Mukulu kwete kwibakaka na kulumbuula nshalelo aabo bwashi belame mu kifulo kyaaye.​—Yowano 6:44.

6, 7. Bwakinyi kubanga kala Yesu aukibwa bu mufubi sha kishima?

⁶ Kubanga kala, Yesu aukibwa bu mufubi afubaa ngofu. Kumpala kwa’ye kufika pa nsenga, baadi mufube n’Efile Mukulu bu “mukwashi” mu kupanga kwa bintu byooso bi “mwiyilu na pa nsenga.” (Myeele 8:22-31; Beena-Kolose 1:15-17) Pabafikile pa nsenga, Yesu batungunukile na kwikala bu mufubi sha kishima. Ku bukinga bwaye, balongyele mudimo wa kwibaka, aye nkufika bu “musèèshi a mabaya.” * (Maako 6:3) Uno mudimo  ubaadi bukopo na ubatekanga myanda ibungi​—bikishekishe mu aa mafuku ashi baadi byamo bya kusèe mabaya, na mbalo ya kuula mabaya, sunga bingi byamo abitumika na kaalo ka nsembwe. We mulombeene kupwandikisha bu’be amono Yesu kwete kwenda mu kubaala mabaya​—pangi bu’be apusha pakwete kushinda mitshi na kwiyitunda ku mbalo yaaye ya mufubo su? We mulombeene kupwandikisha bu’be amumono kwete kwibaka mashibo​—kwete kulumbuula mitandalo na kwiyikamisha ku nshibo, akitshi biibi bya nshibo, mpa na kupwa bingi bintu bya kutuula mu nshibo su? Kushii mpaka Yesu baadi mupushe abikalaa muloo aufiki ku mudimo wi bukopo ukitshibwe kalolo.

⁷ Mushindo ubaadi Yesu akitshi mudimo waaye ubaadi aulesha byadi mufubi sha kishima. Munda mwa bipwa bisatu na kipindji, baadi mwipaane mu kukita kwa uno mudimo ukata. Baadi na lukalo lwa kwisamba na bantu bebungi, baadi atumika nsaa yooso, baadi abuuku futuu na kufuba mpa na bufuku nsaa ikile. (Luuka 21:37, 38; Yowano 3:2) Baadi ende “mu bibalo na mu bibundji, end’alungulanga mukandu wibuwa wa bufumu bw’Efile Mukulu.” (Luuka 8:1) Yesu baadi mutambukye nkama na nkama ya bilometre, atambukanga lwa ngawo mu mashinda aule lufufi bwa nkalungula bantu mukandu wibuwa.

8, 9. Mushindo kinyi ubaadi Yesu mupete muloo mu mudimo waye wi bukopo?

⁸ Yesu baadi mupete muloo wa kutumika ngofu mu mudimo wa bulungudi su? Oolo! Baadi mukune mbyo ya bya binyibinyi bitale Bufumu, aye nkuleka mafuba aule na bintu bipwe kukoma bwa kuwumbula. Kukita kwa mudimo w’Efile Mukulu kubaadi akupa Yesu bukome na kulama muwa waye mu mushindo ubaadi mukumbeene kupela kudya bwa kukita wawa mudimo. (Yowano 4:31-38) Banda kwela binangu pabitale muloo ubaadi mupete ku nfudiilo kwa mufubo waye pano pa nsenga nsaa ibaadi mulungule Nshaaye shi: “Ne mukutumbishe pa nsenga, ne mupudishe mufubo ubompeele bwa kukita.”​—Yowano 17:4.

⁹ Eyendo Yehowa na Yesu be bu kileshesho kikata kya bantu abaadi bapete muloo mu mudimo wabo wi bukopo. Kifulo  kyatudi nakyo bwa Yehowa akitutumu mu ‘kwambula Efile Mukulu.’ (Beena-Efeeze 5:1) Kifulo kyatudi nakyo bwa Yesu akitutumu mu ‘kulonda etabula dyaaye.’ (1 Mpyeele 2:21) Byabya tubande kutaluula mushindo watudi balombeene kupete muloo mu mudimo wetu wi bukopo.

10, 11. Nkinyi kilombeene kwitukwasha bwa kwikala na binangu bi buwa pabitale mudimo?

¹⁰ Beena Kidishitu be na kya kukita mudimo bwa kwikwasha. Twi na lukalo lwa kupeta muloo na kusankila mu mudimo wetu, kadi mbikumbeene kwikala bukopo su tukwete kukita mudimo watushi bakumine. Mushindo kinyi watudi balombeene kupete muloo sunga twekala na mudimo wi byabya?

¹¹ Su twi na binangu bibuwa pabitale mudimo wetu. Tatwi na mushindo wa kushintuula nsaa yooso myanda ayitufwila nya, kadi twi balombeene kushintuula binangu byetu pabitale ino myanda. Kunangwila pabitale mweneno a Yehowa nkulombeene kwitukwasha bwa kwikala na binangu bibuwa pabitale mudimo watukitshi. Bu kileshesho, su we nfumu a kifuko, banda kwela binangu shi sunga mudimo obe wekala bubi naminyi, ukwete nkukwasha bwa kukumbasha nkalo ya ku mbidi ya kifuko kyoobe. Byabya kukumbasha nkalo ya kifuko kyoobe ta mwanda wa bisumanga ku meso kw’Efile Mukulu nya. Eyi Dyaaye adyamba shi muntu ooso akutwa kutala nkalo ya ba mu kifuko kyaaye “nyi mmubi mukile shii-na-lukumiino.” (1 Timotee 5:8) Kushinguula kwa’shi mudimo nyi aukukwasha bwa kupudisha nkalo yoodi nayo​—aukukwasha bwa kutwala bushito bwabadi bakupe kwi Efile Mukulu—​kwikala na binangu bi bino akukukwasha bwa kwikala na muloo ushii ulombeene kupeta beena mudimo noobe.

12. Kwikala mufubi sha kishima na sha kululama kwi n’efuto kinyi?

¹² Su twi bafubi ba sha kishima na kululama. Kufuba na kishima na kwitatshisha bwa kukita mudimo wetu kalolo nkulombeene kwitupa miloo ibungi. Misusa ibungi bakata ba midimo abakuminaa bafubi ba sha kishima na abauku kukita  mudimo kalolo. (Myeele 12:24; 22:29) Bu byatudi beena Kidishitu ba binyibinyi, abitungu twikale beena mudimo ba sha kululama​—kushii kwiba makuta, bintu, sunga nsaa ya mudimo. (Beena-Efeeze 4:28) Anka bu byatwikalanga bamone mu shapitre mushaale, kululama kwi n’efuto. Mwina mudimo abauku shi e na kululama abakulupilaa mwadi. Na dingi, sunga mukata etu a mudimo amona sunga kukutwa kumona byatudi bu bafubi ba kishima, twi bakumbeene kupeta muloo aufiki mu kwikala na “kondo k’eshimba kebuwa” na wa kuwuka shi tukwete kusangasha Efile Mukulu atudi bafule.​—Beena-Ebreeyi 13:18; Beena-Kolose 3:22-24.

13. Kileshesho kyetu kibuwa ku mbalo ya mudimo nkilombeene kutuusha myanda kinyi?

 ¹³ Su atuuku shi mwikelo wetu ku mudimo ngukumbeene kutumbisha Efile Mukulu. Su ku mbalo yetu ya mudimo twi balame mwikelo wa beena Kidishitu, eyendo shi bangi ta mbalombeene kukutwa kwiumona nya. Nkinyi kilombeene kutuuka? Twi balombeene ‘kupa bulambukishi bw’Efile Mukulu Mupaashi eetu kinemo.’ (Tite 2:9, 10) Oolo, mwikelo wetu wibuwa ngulombeene kukwasha bangi bwabadya kumona buuwa bwa lulangwilo lwetu, bilombeene kwibatakula bwa kwilwata na muulo. Banda kunangushena byodi mulombeene kupusha su mwina mudimo noobe akumiina bya binyibinyi pa mwanda wa mwikelo oobe wibuwa ku mudimo! Kintu kikile muulo, banda kwiyela luno lukonko: Nkinyi kilombeene kwikala na muulo ukata kukila kuuka kwa’shi mwikelo oobe wibuwa autumbisha Yehowa na kusangasha eshimba dyaaye?​—Badika Myeele 27:11; 1 Mpyeele 2:12.

14-16. Pabitale kwata kitshibilo kya kukita mudimo kampanda, nkonko kinyi i na muulo ayitungu kwiyela?

¹⁴ Bible tamutuushe mulongo wa myanda ayilesha midimo ibuwa sunga ibubi nya. Bino tabilesha shi twi balombeene kukumiina mudimo ooso aumweneka nya kushii kutala kilombeene kufika ku nfudiilo. Bifundwe mbilombeene kwitukwasha bwa kusangula mudimo wibuwa, mudimo ululame ausangasha eshimba dy’Efile Mukulu na kupela mudimo aulwisha eshimba dyaaye. (Myeele 2:6) Nsaa yatukyebe kwata bitshibilo pabitale mudimo wa kufuba, abitungu twiyele ino nkonko ikata ibidi ayilondo.

¹⁵ Su nafuba uno mudimo, ne mulombeene kukita kintu kyabadi batoshe mu Bible su? Eyi dy’Efile Mukulu adikandika patooka kwiba, kudimba, na kukita ma nkishi. (Efilu 20:4; Bikitshino 15:29; Beena-Efeeze 4:28; Bifumbulwe 21:8) Abitungu tupele mudimo ooso ulombeene kwitutakula mu kukita bino bintu. Kifulo kyatudi nakyo bwa Yehowa ta nkilombeene kwitutadiila bwashi tukumiine mudimo awitutakula mu kukita myanda  ayitupilwa miiya y’Efile Mukulu nya.​—Badika 1 Yowano 5:3.

¹⁶ Uno mudimo aungikasha bu muntu kwete kukwasha bantu abakitshi myanda ibubi su? Banda kutala kino kileshesho. Kutumika pa mbalo ya kukuukila bantu ta kwi bubi nya. Kadi, su baapa mwina Kidishitu mudimo wa kukuukila bantu ku lupitaalo lwa kukaasha mayimi, mulombeene kukita kinyi? Eyendo’shi mudimo waaye taumutekye bwa kukita kintu kampanda kitale kukaasha kw’eyimi nya. Sunga mbyabya, tomono shi mudimo  waaye ukwete kukwasha mu nfubilo a luno lupitalo lwa kukaasha kwa mayimi, mwanda wabadi bakandikye mu Bible su? (Efilu 21:22-24) Bu byatudi bafule Yehowa, taatukuminaa kwikala pepi na bikitshino byabadi bakandikye mu Bifundwe nya.

17. (a) Nkinyi akitungu kutaluula kumpala kwa kwata bitshibilo pabitale mudimo? (Tala kashibo “ Ne kukumina uno mufubo su?”) (b) Mushindo kinyi ulombeene kwitukwasha kondo ketu k’eshimba pabitale kwata kwa bitshibilo bilombeene kusangasha Efile Mukulu?

¹⁷ Twi balombeene kupudisha myanda ibungi itale mudimo patutaluula myalulo ya ku ino nkonko ibidi ikata yabekalanga beele mu paragrafe 15 na 16. Na dingi, kwi ingi myanda ayitungu kutaluula kumpala kwa kwata bitshibilo pabitale mudimo. * Ta twi balombeene kutengyela shi mpika a kishima  atuushe mulongo wa miiya pabitale mwanda ooso watudi balombeene kupeta ku mudimo. Pa ino mbalo abitungu kwikala na kapatupatu. Anka bu byatwikalanga bamone mu Shapitre 2, abitungu tulongyeshe kondo ketu k’eshimba mu kulonga kwa mushindo wa kutumikila malango a mu Eyi dy’Efile Mukulu kwifuku n’efuku. Su atulongyesha “binangu” byetu nsaa yatudi na “kwiubishi kya kwibifubisha,” kondo ketu k’eshimba nkalombeene kwitukwasha bwa kwata bitshibilo bikumbeene kusangasha Efile Mukulu na kwitukwasha bwa kwilama mu kifulo ky’Efile Mukulu.​—Beena-Ebreeyi 5:14, NWT.

18. Bwakinyi ta mbibofule bwa kwata bitshibilo bya mu kikudi?

¹⁸ Kwata bitshibilo bilombeene nkukwasha bwashi Yehowa atungunukye na nkukumina mu ano “mafuku a nfudiilo” mwi “bipungo bi bukopo” ta nkubofule nya. (2 Timotee 3:1) Kupeta mudimo na kwiulama nkulombeene kwikala bukopo. Bu byatudi beena Kidishitu ba binyibinyi, atuuku muulo wa kufuba ngofu bwa kukwasha kifuko kyetu. Anka su tatwi badimukye, nkalakasho ya ku mudimo sunga nangunangu ibubi ya kukimba bintu bya ku mbidi bikilekile mbilombeene kwitukutshisha kulombasha midimo yetu itale lulangwilo lw’Efile Mukulu. (1 Timotee 6:9, 10) Tubande kutaluula mushindo watudi balombeene kwikala na binangu bibuwa, bwa kushinguula “kikile byooso ku buuwa.”​—Beena-Fidipe 1:10.

19. Bwakinyi twi na kya kutuula lukulupilo mwi Yehowa, lwalwa lukulupilo alwitukwasha bwa kupela kinyi?

¹⁹ Tuula lukulupilo loobe looso kwi Yehowa. (Badika Myeele 3:5, 6.) Tatwi balombeene kutuula lwalwa lukulupilo kwadi su? Mu byooso, kwete kwitatshisha bwetu. (1 Mpyeele 5:7) Auku nkalo yeetu kwitukila, na mboko yaaye ta ngiipi nya. (Misambo 37:25) Byabya bibuwa tuteemeshe nsaa ayitutentekyesha Eyi dyaaye shi: “Tanumunwanga na bipikwa byenu na lwabi lwa nfwalanga ooo. Sepelai na kyakya kyanudi nakyo, mwanda [Efile Mukulu] bakwile’shi: ‘Ntankakulekye sunga kukufutaala ooo.’” (Beena-Ebreeyi 13:5, Kilombeno kipya) Bafubi b’Efile Mukulu ba nsaa yooso bebungi mbakumbeene kushinkamisha shi Efile Mukulu mukumbeene kwibakwasha bwa  kupudisha nkalo yaabo. Su binyibinyi atutuulu lukulupilo shi Yehowa akyebe kwitukwasha, tatwikala atukishakisha kwinyongola ngofu pabitale kukumbasha nkalo ya kifuko kyetu nya. (Mateo 6:25-32) Tatwi balombeene kutadiila shi mudimo wetu witufwishe mu kulenguula myanda ya mu kikudi nya, bu kulunga kwa mukandu wibuwa na kutwela kwa mu bisangilo.​—Mateo 24:14; Beena-Ebreeyi 10:24, 25.

20. Kwikala n’eyiso dibuwa akulesha kinyi, na mushindo kinyi watudi balombeene kwikala na yawa mweneno?

 ²⁰ Ikala n’eyiso dibuwa. (Badika Mateo 6:22, 23.) Kwikala n’eyiso dibuwa akulesha kwikala na nshalelo mupelepele. Eyiso dibuwa dya mwina Kidishitu aditala nka penda ku kintu kimune​—kukumbasha kwa akikyebe Efile Mukulu. Su meso obe ngatuule ku kintu kimune, twe mulombeene kutuula binangu mu kukimba kwa mudimo wa makuta akile bungi na nshalelo a bantu bakata nya. Totuulanga binangu byobe mu kukimba kwa kuula bintu bipya bibakatuka mu kutuuka binobino byabakwete kusaamuna kwi bantu abakitshi piblisite shi, we mulombeene kwikala bibuwa nka su bopete byabya bintu. Mushindo kinyi odi mulombeene kwikala na eyiso dibuwa? Totulanga binangu ku bintu bishi na muulo. Tokumanga kunyenyeka muwa oobe bushito bwa bintu bilombeene nkudiila nsaa ikile bungi na abitungu shi wekale mwibitudile binangu nsaa yooso bwa kwibibamba. Teemesha elango dya mu Bible dya kusepeela penda na “bidiibwa na bilamba” byatudi nabyo. (1 Timotee 6:8) Kita moobe mooso bwa kwikala na nshalelo mupelepele.

21. Bwakinyi abitungu tushinguule myanda ayitungu kutuula pa mbalo ya kumpala, na nkinyi kilombeene kwikala mpa mbalo ya kumpala mu muwa wetu?

²¹ Ata kitshibilo kya kutuula myanda ya mu kikudi pa mbalo ya kumpala. Bu byatushii balombeene kukita myanda yooso, bibuwa tushinguule myanda ayitungu kutuula pa mbalo ya kumpala mu nshalelo etu. Su tatwi bakite byabya, bintu bya muulo upeela mbilombeene kwitudiila nsaa yetu, na kwitukutshisha kukita myanda i na muulo. Nkinyi kilombeene kwikala na muulo ukata mu nshalelo etu? Bantu bebungi mu nsenga ishima bakwete kutuula binangu byabo mu kulonga kwa tulasa twi bungi bwa kupeta mudimo wa makuta ebungi mu uno ndumbulwilo. Aku naamu Yesu balungwile balondji baaye bwabadya kutungunuka na ‘kukimba bufumu bw’Efile Mukulu kumpala.’ (Mateo 6:33, Kilombeno kipya 2009) Eyendo’shi bu byatudi beena Kidishitu ba binyibinyi, tukwete kutuula Bufumu bw’Efile Mukulu pa mbalo ya kumpala mu muwa wetu. Nshalelo etu​—bitshibilo byatwata, mpàngo yatudi nayo, na midimo yatukwete kukita—​abitungu ileshe shi myanda ya Bufumu bw’Efile  Mukulu i pa mbalo ya kumpala kukila kukimba kwa bintu bya ku mbidi na ingi midimo.

22, 23. (a) Beena Kidishitu ba binyibinyi be na mudimo kinyi ukata, na mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi uno mudimo wi na muulo ku meso kwetu? (Tala kashibo “ Kitshibilo kyande nkimpe muloo na kunkwasha bwa kusangala na byandi nabyo.”) (b) We na kitshibilo kinyi pabitale mudimo?

²² Kuuka kwashi twi menemene mu mafuku a ku nfudiilo, akwitukwasha bwa kutuula binangu ku mudimo ukata wa beena Kidishitu ba binyibinyi​—kulungula mukandu wibuwa na kwikasha bantu balondji. (Mateo 24:14; 28:19, 20) Bu byatulondo Kileshesho kya Yesu, abitungu tutuule binangu byetu menemene ku uno mudimo aupa bantu muwa. Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi uno mudimo wi na muulo kwatudi? Bantu b’Efile Mukulu bebungi bakwete kwipaana na mashimba aabo ooso mu kulungula mukandu wibuwa bu balungudi ba mu kakongye. Bangi mbalumbuule nshalelo aabo bwa kwikala ba mbala-mshinda sunga ba misionere. Pa mwanda wa kuuka kwa muulo wi nawo bitshibilo bya mu kikudi, baledi bebungi mbanyingishe baana baabo bwabadya kukita mudimo wa nsaa yooso. Bano bakwete kukita mudimo wa kulungula mukandu wa Bufumu bakwete kupeta muloo mu mudimo wabo wi bukopo su? Oolo, bakwete kwiupeta! Kufubila Yehowa n’eshimba dimune nyi mushindo wibuwa wa kwikala na nshalelo ebuwa, a muloo, na kupeta miloo ikile bungi.​—Badika Myeele 10:22.

²³ Bebungi ba kwatudi twi bakishe nsaa ibungi mu kukita kwa mudimo ulombeene kwitukwasha bwa kupeta bintu bya kukwasha bifuko byetu. Tentekyesha shi Yehowa akumiina shi tupete muloo ku mudimo wetu wi bukopo. Twi bakumbeene kupeta muloo ku mudimo wetu su binangu na bikitshino byetu mbipushene na mweneno aaye mpa na mayi aaye. Byabya, twateyi kitshibilo kya kupela shi mudimo wetu tawitukutshishanga kukita uno mudimo watudi nawo wa​—kulungula mukandu wibuwa wa Bufumu bw’Efile Mukulu. Atulesha kifulo kyatudi nakyo bwa Yehowa na kushaala mu kifulo kyaaye su twi batuule uno mudimo pa mbalo ya kumpala mu muwa wetu.