1, 2. Nkitshibilo kinyi akitungu shi twate pabitale kukisha kwa kapapi?

BANDA kupwangikisha bu’be akyebe kudya kikuba ki nsaasa kadi bosangana shi nkinyangye lupoolo. We mulombeene kukita kinyi? We mulombeene kudya kikuba kyooso, mpa na kipese kinyangye, su we mulombeene kusumbula kikuba kyooso kishima, sunga shi we mulombeene kutenda lupoolo lunyangye bwa kudya lupoolo lwi buwa su? Nkitshibilo kinyi kyodi mukumbeene kwata?

² Mu ungi mushindo, myanda ya maasha sunga bintu byatutala bwa kukisha kapapi bi nka bu kino kikuba. Ingi nsaa we mulombeene kwikala na lukalo lwa kukisha kapapi, kadi we mulombeene kusangana shi maasha ooso sunga bintu abitala bantu lelo uno bwa kukisha kapapi bikwete kulwisha na bi bubi nka bu kikuba kinyangye. Binobino we mukumbeene kukita kinyi? Bangi mbalombeene kukumiina bintu bi bubi, byooso abituusha uno ndumbulwilo bwa kukisha kapapi. Bangi naamu mbalombeene kupela mishindo yooso ya kukisha kapapi bwa kupela kwituula mu masaku kampanda. Anka bangi mbalombeene kutaluula na kupela bintu byooso bi bubi na kukisha kapapi na bintu bi buwa. Nkitshibilo kinyi kyoodi mukumbeene kwata bwa kwilama mu kifuko ky’Efile Mukulu?

3. Binobino atukyebe kutaluula kinyi?

³ Bebungi ba kwatudi abakuminaa kutaluula mishondo ya kukisha kapapi bwa kusangula yaaya i buwa na kupela ibubi. Atwikalaa na lukalo lwa kukisha kapapi kadi abitungu tutuule  binangu byetu penda ku mishindo ya kukisha kapapi ilombeene kwituleka na binangu biselele. Byabya, abitungu tuukye bya kutundula mushindo wi buwa na wi bubi. Bwa kubanga, tubande kutaluula kilombeene kukita bintu byatusangula bwa kukisha kapapi ku lulangwilo lwetu bwa Yehowa.

4. Nkipwano kinyi ki pankatshi pa kwilambula kwetu kwi Efile Mukulu na mushindo wetu wa kukisha kapapi?

⁴ Takudi mafuku akile bungi, ungi Temwe baadi mubatshishibwe mu 1946 bambile shi: “Ne mwate kitshibilo kya kupetekyelwa nsaa yooso yabakitshi mwisambo wa lubatshisho na kwiuteemesha kalolo nka bu’bo abankitshina wanka.” Bwakinyi? Apatuula shi, “Kutentekyesha kwa lubatshisho lwande kwi na muulo kwandi mwanda akunkwasha bwa kushaala mululame.” Mpa na obe naamu we mulombeene kwikala na mweneno emumune na uno mukwetu. Nsaa yotentekyesha shi boodi mulee Yehowa shi olambula muwa oobe ooso bwa kumufubila, wekala na mushindo wa kunyingiila. (Badika Mulungudi 5:4.) Byabya, kunangwila ku kwilambula koobe nkulombeene kulongamisha mweneno oobe a mudimo wa bwina Kidishitu, mpa na nkukwasha mu myanda ya mu muwa oobe ooso​—na mushindo oobe wa kukisha kapapi. Mpoolo mutumibwa baadi mushinkamishe uno mwanda nsaa ibafundiile beena Kidishitu ba mu mafuku aaye shi: “Byabya, sunga nwadya, sunga nwatoma, sunga  nwakita kinyi, kitaayi byooso bwa ntumbo y’Efile Mukulu.”​—1 Beena-Kodinto 10:31.

5. Mushindo kinyi wi mukanda wa Beena-Levi 22:18-20 awitukwasha bwa kupusha akitudimusha Mpoolo mu Beena-Looma 12:1?

⁵ Kyooso kyokitshi mu muwa oobe nkitale lulangwilo loobe bwa Yehowa. Mu mukanda ubafundiile beena Looma, Mpoolo baadi mutuushe bishima bya mu kifwanyi bwa kupatulwila bakwabo beena Kidishitu. Bebalungwile shi nenukankamika “bwa kulambula mbidi yenu bu mulambu wi na muwa, wi selele, awusangasha Efile Mukulu, [uno ngi wikale] mufubo wenu wa kinangu.” (Beena-Looma 12:1, Kilombeeno kipya 2009) Mbidi yoobe ngitale dingi binangu byoobe, eshimba dyoobe, na bukombe boobe bwa mbidi. Bino byooso, otumika nabyo bwa kufubila Efile Mukulu. (Maako 12:30) Mpoolo baadi mwitanyine wawa mufubo watukitshi na binangu byetu byooso bu mulambu. Uno mwaku wi na malongyesha a mu kifwanyi. Mu Miiya ya Moyiise, Efile Mukulu baadi apele kutambula mulambu ooso wi na kilema. (Beena-Levi 22:18-20) Bi mumune lelo uno su mulambu wa mu kikudi wa mwina Kidishitu ngulwile mbalo kampanda, Efile Mukulu mukumbeene kwiupela. Kadi, mushindo kinyi wabidi bilombeene kukitshika?

6, 7. Mwina Kidishitu mmulombeene kulwisha mbidi yaaye bikunyi, na masaku kinyi alombeene kumufwila?

⁶ Mpoolo baadi mudimushe beena Kidishitu ba mu Looma shi: “Tanutuulanga dimo bipindji bya mbidi yeenu ku mufubo wa milwisho.” Mpoolo bebalungwile dingi bwa ‘kwipa ngikashi ya mbidi.’ (Beena-Looma 6:12-14; 8:13) Mu mukanda ubaadi mufunde kumpala baadi mutuushe bingi bileshesho bu “mwikelo wa mbidi.” Atubadika bino pabitale bantu bakutwe kupwidika shi: “Mukanwa mwabo mmuwule mulawo na buulo.” “Ngao yabo yi lubilo bwa kusumbula mase.” “Takwi kutshina kw’Efile Mukulu ku meeso kwabo nya.” (Beena-Looma 3:13-18, Kilombeno kipya 2009) Mwina Kidishitu mulombeene kulwisha mbidi yaaye nsaa yatumika na “bipindji bya mbidi” mu mushindo wi bubi. Bu kileshesho, su lelo uno mwina Kidishitu mwipaane mu kutala kwa bintu bi bibubi bu pornografi sunga kutala bintu abilesha buntomboshi, ‘kwete  kutuula [meso aaye] ku mufubo wa milwisho.’ Lulangwilo lwaye looso ndulombeene kwikala bu mulambu ushii wi selele na ushii ulongamine Efile Mukulu. (Miiya Ikituulwe 15:21; 1 Mpyeele 1:14-16; 2 Mpyeele 3:11) Bino abilesha shi kutala byabya bintu bi bubi mmwanda wi bubi bwi kasha!

⁷ Eyendo, mushindo ausangula mwina Kidishitu bwa kukisha kapapi ngulombeene kumutwadila buwa sunga bubi. Binyibinyi, twi na lukalo lwa kusangula kukisha kapapi mu mushindo wi buwa usha ulwisha mulambu wetu ku meso kw’Efile Mukulu. Tubande kutaluula kilombeene kwitukwasha bwa kushinguula mushindo wi buwa na wi bubi wa kukisha kapapi.

8, 9. (a) Mishindo kinyi ibidi ya kukisha kapapi i kwanka? (b) Mushindo kinyi wa kukisha kapapi watudi bashikwe, na bwankinyi?

⁸ Mu byooso, twi balombeene kwabuula kukisha kwa kapapi mu mishindo ibidi. Wa kumpala, mmushindo wa kukisha kapapi ulombeene beena Kidishitu kupela; ungi naamu mmushindo wa kukisha kapapi wabadi balombeene kukumina sunga kupela. Binobino tubangye na mushindo wa kumpala​—mushindo wa kukisha kapapi ulombeene beena Kidishitu kupela.

⁹ Anka bu byatwikalanga bebimone mu Shapitre 1, ingi mishindo ya kukisha kapapi ayilesha patooka bintu byabadi bapele mu Bible. Banda kunangushena bu kileshesho, ma site a Internet, ma filme, bintu bya balesha ku TV, na mizike i na myanda ibutete, ya bademo, myanda ya pornografi sunga mwabasamuna buntomboshi na mwikelo wibubi. Bu bi bino bintu abebilesha bu bishi bubi aku namu abitupilwa mayi na miiya ya mu Bible, beena Kidishitu ta mbalombeene kwibitala sunga kwibiteemesha nya. (Bikitshino 15:28, 29; 1 Beena-Kodinto 6:9, 10; Bifumbulwe 21:8) Nsaa yopele kukisha kapapi mu uno mushindo wibubi, olesha Yehowa shi binyibinyi okwete ‘kushikwa bubi’ na otungunuka na ‘kwikumba bubi.’ Su bokitshi byabya, olesha shi we na “lukumino lw’eyendo,” lushi na bunsesa.​—Beena-Looma 12:9; Misambo 34:15; 1 Timotee 1:5.

10. Nangunangu kinyi ibubi pabitale kukisha kwa kapapi, na bwakinyi?

 ¹⁰ Byabya, bangi mbalombeene kumona shi kutala bintu bibubi nsaa yokisha kapapi ta kwi masaku nya. Abamba shi, ‘ne mulombeene kutala bino bintu ku TV, anka ntshi kwibikita nya.’ Kwela binangu bi byabya nkwidimba na nkwituula mu masaku. (Badika Yeelemiya 17:9.) Su tukwete kutala bintu byabadi bakandikye kwi Yehowa, tukwete binyibinyi kulesha shi twi ‘bashikwe bubi’su? Kutala byabya bintu nkulombeene kwitufwisha mu kwikala na mwikelo wibubi na kulwisha binangu byetu. (Misambo 119:70; 1 Timotee 4:1, 2) Kutala byabya bintu nkulombeene kulesha bi mweneno etu pabitale mwikelo wi bubi wa bangi.

11. Mwanda wi mu Beena-Galate 6:7 aumweneka naminyi shi wi na muulo pabitale mushindo wa kukisha kapapi?

¹¹ Uno mwanda ukwete kukitshikanga. Bangi beena Kidishitu mbakite milwisho mwanda abaadi batakulwe kwi bintu bibabadi na kiubishi kya kutala. Ku nfudiilo mbalongye, kunyima kwa kupeta makyenga, shi “akikunu muntu, ngi kyaawumbula.” (Beena-Galate 6:7) Anka abitungu kusuuka ano masaku alombeene kufika. Su okwete kukuna bintu bibuwa mu binangu byoobe, okyebe kuumbula myanda ibuwa na muloo mu muwa oobe.​—Tala kashibo “ Mushindo kinyi wa kukisha kapapi autungu shi nsangule?”

12. Mukanda wa Beena-Galate 6:5 ngutale kusangula kwetu kwa mushindo wa kukisha kapapi naminyi, na nkinyi kilombeene kwitukunkusha bwa kwata bitshibilo?

¹² Tubande kutaluula binobino mushindo wa kabidi​—mushindo wa kukisha kapapi wabashi besambile mu Bible bwa kwiutosha sunga kwiukumina. Kumpala kwa kusangula wawa mushindo wa kukisha kapapi, mwina Kidishitu ooso e na kya kwiatshila kitshibilo kya kusangula mushindo wibuwa. (Badika Beena-Galate 6:5.) Byabya, tatwi bakutwe bukunkushi kampanda pabitale kwata kwa kino kitshibilo nya. Mu Bible mwi mayi a kulonda, aetukwasha bwa kushinguula binangu bya  Yehowa. Nsaa yatuteemesha ano mayi a kulonda, atwikala na mushindo wa kushinguula kalolo shi ‘nkinyi akikyebe Yehowa kwatudi’ mu myanda yooso, mpa na pabitale bintu byatusangula bwa kukisha kapapi.​—Beena-Efeeze 5:17.

13. Nkinyi kilombeene kwitutakula mu kupela kusangula mushindo wa kukisha kapapi ulombeene kwinyongosha Yehowa?

¹³ Eyendo shi, beena Kidishitu booso ta be na mweneno sunga kapatupatu kamune nya. (Beena-Fidipe 1:9) Byabya, beena Kidishitu abauku shi mbeelekene pabitale kusangula kwa  mushindo wa kukisha kapapi. Nyi bwakinyi, muntu ta mulombeene kukulupila shi beena Kidishitu booso mbalombeene kwata kitshibilo ki mumune pabitale mushindo wa kukisha kwa kapapi nya. Sunga mbyabya, su tukwete kutadiila mayi a Efile Mukulu bwashi akunkushe binangu na mashimba etu, atwikala belumbuule bwa kupela mushindo ooso wa kukisha kapapi ulombeene kwiyongosha Yehowa.​—Misambo 119:11, 129; 1 Mpyeele 2:16.

14. (a) Mwanda kinyi autungu kutaluula kumpala kwa kusangula mushindo wa kukisha kapapi? (b) Mushindo kinyi watudi balombeene kutuula myanda ya Bufumu pa mbalo ya kumpala mu muwa wetu?

¹⁴ Kwi kintu kya muulo ukata akitungu kutaluula kumpala kwa kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi: nsaa yoobe. Bu bi myanda yokyebe kutala sunga kukita bwa kukisha kapapi ayilesha myanda yomonaa shi ibuwa, bungi bwa nsaa yokisha nayo abulesha kintu ki na muulo ukata ku meso koobe. Eyendo, myanda ya mu kikudi i na muulo ukata ku meso kwa mwina Kidishitu. (Badika Mateo 6:33.) Nkinyi dingi kyodi mulombeene kukita bwashi myanda ya Bufumu ishale pa mbalo ya kumpala mu muwa oobe? Mpoolo mutumibwa bambile shi: “Dimukayi mu mushindo wanukwete kutambuka kushii bu bantu bashii na binangu kadi bu basha-binangu, nufube na nsaa yeenu kalolo, mwanda mafuku e bubi.” (Beena-Efeeze 5:15, 16, NWT) Byabya, kutshiba bungi bwa nsaa ya kukisha kapapi nkulombeene nkukwasha bwa kwikala na nsaa ilombane bwa kukita “kyakya kikile buwa”​—midimo ilombeene nkukwasha bwa kwikala na kipwano kibuwa na Yehowa.​—Beena-Fidipe 1:10, Kilombeno kipya.

15. Bwakinyi abitungu kwikala badimukye kumpala kwa kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi?

¹⁵ Bi na muulo dingi bwa kwikala badimukye kumpala kwa kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi. Bino abilesha kinyi? Tubande kutala dingi kileshesho kyetu kya kikuba. Bwa kupela kudya kipese kinyangye kushii kuuka, twe mulombeene kutenda nkapenda lupoolo lunyangye nya, we mulombeene kutshiba mpa na kingi kipindji ki pepi na lwalwa  lupoolo. Bimumune, na nsaa yatukyebe kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi, abitungu twikale badimukye. Mwina Kidishitu mudimukye tapela penda mushindo wa kukisha kapapi autupilwa miiya ya mu Bible nya kadi apelaa dingi mishindo yooso ilombeene kufwisha masaku a mu kikudi. (Myeele 4:25-27) Kulonda malango a mu Bible kalolo nkulombeene nkukwasha bwa kupela mishindo yooso ibubi ya kukisha kapapi.

16. (a) Mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi na mweneno a Yehowa pabitale kibuwa na kibubi? (b) Kutumikila mayi a mu Bible nkulombeene kwikala bu nshalelo oobe naminyi?

¹⁶ Beena Kidishitu abatalulaa binangu bya Yehowa kumpala kwa kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi. Mu Bible abalesha abipushaa Yehowa na miiya yaaye. Bu kileshesho, Nfumu Salomone batushile mulongo wa bintu byabadi bashikwe kwi Yehowa, bu “ludimi lwa madimi; maasa aasukumuna mase a muntu shi musoole mwanda, eshimba adinangwila bya kukita bubi, ngwa ailwila kwenda mu kukita bubi.” (Myeele 6:16-19) Mweneno a Yehowa mulombeene kwitutakula mu kukita kinyi? Mufundji a misambo etulungula shi: “Anwe bafule Yehowa, shikwayi bubi.” (Misambo 97:10) Abitungu shi mishindo ya kukisha kapapi yosangula ileshe patooka shi we mushikwe myanda yabadi bashikwe kwi Yehowa. (Beena-Galate 5:19-21) Na dingi tolubanga shi myanda yokitshi  poodi bupenka ayilesha su we muntu kinyi, kukila myanda yokwete kukita munkatshi mwa bantu. (Misambo 11:4; 16:8) Byabya, we na lukalo lwa kulesha mu nshalelo oobe ooso shi wata abipushaa Yehowa mu myanda itale muntu na muntu na muulo na wekala efuku dyooso wata bitshibilo bipushene na mayi a mu Bible. Su bokitshi byabya, kutumikila kwa mayi a mu Bible akwikala bu nshalelo oobe ooso.​—2 Beena-Kodinto 3:18.

17. Kumpala kwa kusangula mushindo wa kukisha kapapi, nkonko kinyi ayitungu kwiyela?

¹⁷ Abitungu okite kinyi bwa kuuka shi okyebe kukita myanda muyiile binangu bya Yehowa kumpala kwa kusangula mushindo kampanda wa kukisha kapapi? Ela binangu pabitale luno lukonko: ‘Bino mbilombeene kukita kinyi kwandi na ku kipwano kyande na Efile Mukulu?’ Byabya, kumpala kwa kwata kitshibilo kya kutala sunga kupela kutala filme kampanda, eyele luno lukonko: ‘Myanda i mu uno filme ngilombeene kulwisha su ngilombeene kulumbuula kondo kande k’eshimba su?’ Tubande kutaluula mayi a mu Bible atale uno mwanda.

18, 19. (a) Mayi e mu Beena-Fidipe 4:8 ngalombeene kwitukwasha mushindo kinyi bwa kuuka su mushindo watukisha kapapi wi buwa? (b) Mayi kinyi a kulonda alombeene nkukwasha bwa kusangula mushindo wibuwa wa kukisha kapapi? (Tala mayi e kuushi kw’esaki.)

¹⁸ Eyi dikata dya kulonda adisanganyibwa mu mukanda wa Beena-Fidipe 4:8, adilesha shi: “Kintu kyooso kya binyibinyi, kyooso ki kinemo, kilulame, kiiselele, kyakya kilombeene kufudibwa na kudingwa, kyakya kii n’eshina shi mmwanda wibuwa, kilombeene kukanyibwa, byooso byabya ebifuleyi.” Eyendo shi Mpoolo tabaadi akula pabitale kukisha kwa kapapi nya, kadi kunangwila kwa mwishimba nkulombeene kwitukwasha bwa kuuka bintu abisangasha Efile Mukulu. (Misambo 19:14) Kadi, ano mayi a Mpoolo ngatale dingi mushindo wa kukisha kapapi. Mu mushindo kinyi?

¹⁹ Banda kwiyela luno lukonko: ‘Ma filme ansangula sunga maasha a video na mizike sunga ingi mishindo ya kukisha kapapi ikwete kunkwasha bwa kutwesha “kintu kyooso . . . kiselele” mu binangu byande su?’ Na dingi kunyima kwa kutala  filme, mbinangu kinyi abishaala mu mutwe moobe? Su bibuwa, biselele, na abifukamisha eshimba, paapa we mulombeene kuuka shi bokisha kapapi mu mushindo wibuwa. Byabya, su filme otalanga akulekye na binangu bibubi, paapa mushindo oobe wa kukisha kapapi tawikalanga buwa nya. (Mateo 12:33; Maako 7:20-23) Bwakinyi? Mwanda kunangwila pabitale bintu abilwisha binangu akulwisha kufukama kwa mwishimba, na kuleka mukofu mu kondo koobe k’eshimba kalongyeshibwe na Bible na dingi nkulombeene kulwisha kipwano kyoobe n’Efile Mukulu. (Beena-Efeeze 5:5; 1 Timotee 1:5, 19) Bu bi mushindo oobe wa kukisha kapapi ukwete nkulwisha, ata kitshibilo kya kwibileka. * (Beena-Looma 12:2) Ikala bu mufundji a misambo belele luteko aye nkwamba shi: “Kumba meeso ande ku bintu bya-bisumanga.”​—Misambo 119:37.

20, 21. Mushindo kinyi wi mukanda wa 1 Beena-Kodinto 10:23, 24 ngutale kusangula mushindo wibuwa wa kukisha kapapi?

²⁰ Mpoolo balesheshe eyi dikata dya mu Bible aditungu kulonda kumpala kwa kwata bitshibilo bitale muntu na muntu. Bambile shi: “Byooso mbikumiinwe, anka byooso tabii na bukwashi nya. Muntu takimbanga akimulongamina’nka aye nabeene nya, anka akilongamina mungi.” (1 Beena-Kodinto 10:23, 24) Dino eyi nditale kusangula kwa mushindo wibuwa wa kukisha kapapi naminyi? Abitungu weyipushe bino, ‘Mushindo wa kukisha kapapi wansangula ngulombeene kukita kinyi kwi bangi?’

²¹ Kondo koobe k’eshimba nkalombeene nkukwasha bwa kuuka su mushindo osangula bwa kukisha kapapi ‘ngukuminyibwe,’ sunga shi ngulongame. Byabya, su bomono shi beena Kidishitu noobe be na kondo k’eshimba kabofule abamono shi bibubi, we mulombeene kwata kitshibilo kya kupela byabya bintu. Bwakinyi? Mwanda tokumina ‘kukitshina bakwenu milwisho’​—sunga ‘kukitshina Kidishitu milwisho,’ bu bibaadi  bileshe Mpoolo—​bwa kupela tala beena Kidishitu noobe bakutwa mushindo wa kwikala na kululama ku meso kw’Efile Mukulu. Tuula dino elango mwishimba dyoobe: “Tanwikalanga bu kikokoshi kwi muntu su ngumune.” (1 Beena-Kodinto 8:12; 10:32) Beena Kidishitu ba binyibinyi abateemeshaa elango dya Mpoolo dilombeene kwikala dya kupela mushindo wa kukisha kapapi ‘ukuminyibwe’ kadi ‘ushi na bukwashi.’​—Beena-Looma 14:1; 15:1.

22. Bwakinyi mwina Kidishitu mulombeene kutadiila bangi mu myanda itale kitshibilo kya muntu na muntu?

²² Byabya kwi kingi kintu akitungu kutaluula pabitale kukimba kwa buwa bwa bangi. Muntu e na kondo k’eshimba akamutopeka mu ka mwanda kooso ta mulombeene kutakula bangi beena kakongye ka beena Kidishitu bwashi balonde binangu byaaye pabitale kusangula kwa mushindo wa kukisha kapapi nya. Su akita byabya, mulombeene kwikala bu muntu kwete kutambusha nkinga mwishinda akumiina shi bangi basha makinga balonde nkapenda mu mufunda waaye. Kuteka bantu bwashi bakite byabya takwi buwa nya. Pa mwanda wa kifulo kya bwina Kidishitu, muntu e na kondo k’eshimba akamutopeka mu ka mwanda kooso abitungu anemekye bangi be na kondo k’eshimba kelekeene na kaaye kadi kakwete kulonda miiya ya beena Kidishitu. Nsaa yakitshi byabya, ‘kalolo kaaye akaukibwa kwi bantu booso.’​—Beena-Fidipe 4:5; Mulungudi 7:16.

23. Mushindo kinyi oodi mulombeene kuuka shi mushindo wa kukisha kapapi osangula wibuwa?

²³ Mu byooso, mushindo kinyi oodi mulombeene kuuka shi mushindo wa kukisha kapapi osangula wibuwa? Shikwa mishindo yooso ya kukisha kapapi ayilesha patooka bintu bibubi, myanda ibutete yabadi bakandikye mu Bible. Londa mayi a mu Bible atale mishindo ya kukisha kapapi yabashi batemune mu Bible bu i bubi. Pela mishindo yooso ya kukisha kapapi ilombeene kulwisha kondo koobe k’eshimba, na ata kitshibilo kya kupela mishindo yooso ya kukisha kapapi ilombeene kulwisha mashimba a bangi, menemene mashimba a beena Kidishitu noobe. Kitshibilo kyoobe bwa kukita byabya kitumbishe Efile Mukulu na kikulame na kifuko kyoobe mu kifulo kyaaye.