1, 2. Mpyeele baadi akumiina’shi bantu bakite naminyi pabaadi Yesu alalmbukisha ku Kapernaume, kadi bantu babakitshine kinyi?

 MPYEELE baadi atala na kinyongwa bantu abaadi abateemesha Yesu. Abaadi mu sinagoge a ku Kapernaume. Mpyeele baadi mushale mu kino kibundji; na bintu byaaye bya kuloba bibaadi mu kino kibundji, ku efwa dya kunundu dya Kalunga ka Ngalileeya; bakuuku baaye, bakwabo, na bantu abaadi mwiukeene nabo ku mudimo abaadi bashaale mu kino kibundji. Kushii mpaka Mpyeele baadi akulupila’shi bantu ba mu kibundji kyabo bamone Yesu byakwete kumumona na’shi baleeshe lukalo lwa kulonga myanda itale Bufumu bw’Efile Mukulu kwi mulongyeshi mukata. Anka bantu ta mbakite byabya nya.

² Bantu bebungi babakatukile bapela kuteemesha Yesu. Bangi abaadi abeele tuleo, abapele myanda ibaadi ayilongyesha Yesu. Mwanda aukalakasha Mpyeele ngofu mbikitshino bya balongi ba Yesu. Tababaadi abasankila dingi myanda ibaadi ibalongyeshe Yesu nya. Binobino babashingila, na kufiita munda. Bangi abaadi abapele na kwakula’shi, mwanda ubaakula Yesu ubebatapa ku mashimba.​—Badika Yowano 6:60, 66.

3. Misango ibungi lukumiino lwa Mpyeele lubaadi lumukwashe bwa kukita kinyi?

³ Ibaadi nsaa ibukopo bwa Mpyeele na batumiibwa naaye. Mpyeele tabaadi mupushe kalolo kibaadi Yesu akula dyadya efuku nya. Kushii mpaka su Yesu ta mwiapatuule, mayi aaye abadya kupushika bu aatapa bantu ku mashimba. Mpyeele bakitshine naminyi? Uno ta musango wa kumpala autudibwa lulamato lwaye kwi Yesu mu kutompibwa; na ta ngwa nfudiilo nya. Tutaleyi bi lukumiino lwa Mpyeele alumukwasha bwa kukila na luno lukalakashi na kushaala na lulamato.

4, 5. Yesu baadi mukite myanda ibaadi ikemeshe bantu naminyi?

⁴ Misango ibungi Mpyeele tabaadi apusha kalolo myanda ayakula na ayikitshi Yesu nya. Ingi misango Nfumu’aye baadi akitshi na kwakula myanda ayikemesha bantu. Mu muladilo wa dyadya efuku, Yesu baadi mudiishe binunu na binunu bya bantu mu kilengyeleshi.  Pa mwanda wa byabya bantu babakyebele kumutuula bu nfumu. Anka baadi mukemeshe bantu bebungi p’aye kwibasuuka na kutuma balongi baaye bwa kutwela mu bwato na kwenda ku Kapernaume. Nsaa ibaadi balongi be mu bwato abende bwabwa bufuku, Yesu baadi mwibatuukile afiki na kutambuka kunundu kwa meema a Kalunga ka Ngalileeya, aye nkulongyesha Mpyeele bi muulo wa kwikala na lukumiino.

⁵ Kunakashika, babasangeene’shi kyakya kisaka kya bantu kibebalondo. Abimweneka’shi, bano bantu babalondele Yesu bwa’shi bamone kwatuusha bingi bya kudya mu kilengyeleshi, kushii bwa nsala ya myanda ya mu kikudi. Yesu bebasaashiile bwa kinangu kyabo kya kukimba bintu bya ku mbidi. (Yowano 6:25-27) Uno mwanda ubaadi ukitshikye dingi mu sinagoge a ku Kapernaume, pabaadi Yesu mulongyeshe mwanda wi na muulo kadi ubaadi utape bantu ku mashimba.

6. Yesu batushishe kileshesho kinyi, na bantu babakitshine kinyi?

⁶ Yesu tabaadi akumiina’shi baaba bantu bamumone bu muntu atushaa penda bya kudya bya ku mbidi nya, kadi bu muntu apanaa bya kudya bya mu kikudi bya kw’Efile Mukulu; bu muntu apetesha bangi mushindo wa nkekala na muwa wa ikalaika ku muwa na lufu lwaye. Nyi bwakinyi batushiishe kileshesho ky’epwandikisha aye nabeene bu mana, mikate ibaadi ayipono mwiyilu mu mafuku a Moyiise. Pabaadi bangi bantu abapele kumupusha, batushishe kileshesho kibuwa akipushisha’shi bi na muulo kudya mbidi yaaye na kutoma mase aaye bwa kupeta muwa. Pabakwile byabya bantu babanyishishe kufiita munda. Bangi babambile’shi: “Uno mwisambo wibukopo! Nnaanyi mulombeene kumuteemesha?” Balongi ba Yesu bebungi babalekyele kumulonda. a​—Yo. 6:48-60, 66.

7, 8. (a) Mmwanda kinyi ushibaadi Mpyeele mupushe kalolo pabitale mudimo wa Yesu? (b) Pabaadi Yesu mwele batumibwa lukonko Mpyeele balulwile kinyi?

⁷ Nkinyi kibaadya kukita Mpyeele? Baadya kutwela na’ye namu mu kabulakanyi pa kupusha mayi a Yesu. Tabaadi apusha’shi Yesu baadi na kya kufwa bwa kulombasha kikyebe ky’eshimba dy’Efile Mukulu nya. Mpyeele bakyebele kwimika namu kulonda Yesu bu baaba bangi abapelele dyadya efuku su? Nya. Mpyeele baadi n’eyikashi dikata dibaadi dimutakule bwa kwikala na mweneno mwilekeene na a baaba bantu. Eyikashi kinyi?

⁸ Yesu batadile batumiibwa baaye ebeepusha’shi: “Anwe naamu nwi na kinangu kya kukatuka su?” (Yo. 6:67) Baadi mwipushe batumiibwa 12, anka Mpyeele nyi baadi mwaluule kumpala. Bu  bibaadi misusa yooso ata mwisambo kumpala kwa batumibwa booso. Abimweka’shi aye nyi baadi mwibakudile booso. Sunga byabya, aye nyi baadi akula misango ibungi munkatshi mwa benaye, abimweneka’shi Mpyeele tabaadi edimbila na myanda munda nya. Bwa uno mwanda, bakwile mayi ebuwa atushii bya kwilwa amba’shi: “Mwanana kwi’nyi kwatudya kwenda? We na bishima bya muwa wa losoo.”​—Yo. 6:68.

9. Mpyeele baadi muleshe lulamato kwi Yesu naminyi?

⁹ Ano mayi taakukumu kwishimba su? Lukumiino lwa Mpyeele mwi Yesu lubaadi lumukwashe bwa kwikala na lulamato eyikashi di na muulo ukata. Mpyeele bamwene kalolo’shi nka penda Yesu nyi mupaashi abaabadi batuushe kwi Yehowa na’shi Yesu baadi apaasha ku ngakwilo aaye​—mu malongyesha aye pabitale Bufumu bw’Efile Mukulu. Mpyeele bamwene’shi sunga kwekala ingi myanda yashapusha kalolo, tabaadi na kungi kwa kwenda su akimbi kupeta kipandjilo ky’Efile Mukulu na kupeta mwabi wa muwa wa ikalaika.

10. Lelo uno twi balombeene kwambula lukumiino lwa Mpyeele naminyi?

¹⁰ Bino nyi byopusha namu su? Mbya malwa, mwanda bantu bebungi bakwete kwiamba byabadi bafule Yesu, anka ta be na lulamato kwadi nya. Lulamato lwa binyibinyi kwi Kidishitu alutungu’shi twikale na mweneno baadi naye Mpyeele pabitale malongyesha a Yesu. Abitungu twialongye, twiapushe, na kwiatumikila​—sunga twakutwa kwiapusha kalolo sunga akutwa kwipusheena na byatukumiina. Twi kukulupila kupeta muwa wa ikalaika anka su twi na lulamato mwi Yesu.​—Badika  Misambo 97:10.

11. Yesu baadi mwende na balongi baaye kunyi? (Tala dingi mayi e kushi kw’esaki.)

¹¹ Mafuku apeela kunyima kwa wawa mwanda, Yesu baatshile batumiibwa na bangi balongi enda nabo ku Nord (kunundu). Ku nsongo ya Mwengye wa Hermone kubaadi akunoko milemba ku mukalo wa kunundu wa Nsenga ya mulayilo, ibaadi ayimweka ingi nsaa kwi muntu e ku meema a Kalunga ka Ngalileeya. Wawa mwengye ubaadi aunyiisha kwenda na kumweneka pabaabadi abefubwila peepi n’eshinda dibaadi adyende ku kibundji kya Kezaree a ku Fidipe. b Pa yaaya mbalo ibuwa ibaabadi abamono Nsenga ya Mulayilo dya kupona nguba, Yesu bayipwishe balongi baaye lukonko lwi na muulo ukata.

12, 13. (a) Bwakinyi Yesu baadi akyebe kuuka bibaabadi abamwamba kwi bantu? (b) Nsaa yaluula Yesu, Mpyeele baadi muleeshe’shi e na lukumiino naminyi?

 ¹² Yesu bayipwishe balongi baaye’shi: “Nee’nyi, muyiile abyakula bantu?” Banda kunangusheena Mpyeele atala Yesu mu bana ba meeso, apusha’shi Nfumwa’aye e na kalolo na bukome, na kiukilo. Yesu baadi akyebe kuuka bibaadi abimwamba bantu. Balongi ba Yesu babamwalulwile muyiile binangu bilube bya bantu pabitale Yesu. Kadi Yesu baadi akyebe kuuka ungi mwanda. Baadi akyebe kuuka su balondji baaye abaadi na uno mweneno ebubi. Bebayipwishe’shi: “Anwe naamu anwamba’shi nee’nyi?”​—Luk. 9:18-20.

¹³ Pano’nyi, Mpyeele baadi mwaluule’nka musango umune. Baadi mwakule patooka kibaadi mu mashimba a benaaye abaadi paapa. Amba’shi: “We Kidishitu [Mwan’] Efile Mukulu.” Banda kunangusheena Yesu apa Mpyeele mboko na kumungamunga ku meeso. Yesu balungwile Mpyeele’shi nyi Yehowa Efile Mukulu​—ta muntu​—mufumbulwile bantu basha lukumiino uno mwanda wa binyibinyi. Mpyeele baadi mupete ngobesha ya kushinguula mwanda ukata wa binyibinyi ubaadi Yehowa mufumbule pabitale Mesiya sunga Kidishitu abaabadi balee takudi bipwa bibungi!​—Badika Mateo 16:16, 17.

14. Yesu bapeele Mpyeele mashito kinyi?

¹⁴ Uno Kidishitu nyi abaabadi abayitanyina kwi batemuki bu ebwe dibaadi disumbulwe kwi bantu abayibaka. (Mis. 118:22; Luk. 20:17) Yesu baadi anangusheena ku ano matemuki pabaadi apatuula’shi Yehowa akashimika kakongye p’ebwe, sunga pa lubwebwe na bino bibaadi bikwashe Mpyeele bwa kumutundula bu Kidishitu. Kunyima Yesu baadi mupe Mpyeele mashito akata mu kakongye. Tabaadi mutuule Mpyeele kunundu kwa bangi batumibwa bu abipwandikisha bangi nya, kadi bamupeele mashito. Bapeele Mpyeele “nfungula ya bufumu.” (Mat. 16:19) Mpyeele bapetele kineemo kya kufungwila bantu belekeenelekeene lukulupilo lwa kutwela mu Bufumu bw’Efile Mukulu​—babangile na beena Yunda, akupu kwi beena Samaadiya, kunyima afungwila bantu ba ingi miilo sunga bashii beena Yunda.

15. Nkinyi kibaadi kitakule Mpyeele bwa kutopeka Yesu, na mu mayi kinyi?

¹⁵ Anka kunyima Yesu bambile’shi, baaba babadi bape bibungi abakebateka bibungi, na ano mayi a binyibinyi abaadi alombeene Mpyeele. (Luk. 12:48) Yesu batungunukile na kufumbula myanda ya binyibinyi pabitale Mesiya, mpa na makyenga na kwipayibwa  kwaye bibaadi abimutengyela mu Yeelusaleme. Mpyeele baadi mukalakashwe pa kupusha ino myanda. Bakakile Yesu ku lupese, amutopeka’shi: “Efile Mukulu akukumbe, kwanka Mwanana!”​—Mat. 16:21, 22.

16. Yesu baludikile Mpyeele naminyi, na elango kinyi dyatudi balombeene kupeta mu mayi a Yesu?

¹⁶ Mpyeele baadi akyebe kukwasha Yesu, nyi bwakinyi lwaluulo lwa Yesu lubaadi lumukemeshe. Batapile Mpyeele mongo, atala kwi bangi balongi—abaadi abanangusheena mu mushindo umune​—akula’shi: “Ekumbe! Kila ku mongo kwande Kafilefile’be! We kikokoshi kyande, mwanda koobe kumona tankw’Efile Mukulu nkwa bantu.” (Mat. 16:23; Mak. 8:32, 33) Mu ano mayi a Yesu mwi elango dikata ditutale. Mbibofule bwa’shi binangu bya bantu bikile kumpala kwa binangu by’Efile Mukulu. Su tubakitshi byabya, sunga twekala na lukalo lwa kukwasha muntu, twi bya kwikala bantu abakwatshisheena mpàngo ya Satana pamutwe pa kukwatshisheena mpàngo y’Efile Mukulu. Kadi, Mpyeele balulwile naminyi?

17. Nkinyi kibaadi akikyebe kwakula Yesu pabalungwile Mpyeele bwa ‘kukila ku mongo’ kwaye?

¹⁷ Mpyeele baadi muukye’shi Yesu ta mumwitanyine bu Satana a binyibinyi nya. Mushindo ubaadi Yesu mwisambe na Mpyeele ngwilekeene na ubaadi mwisambe na Satana. Pabaadi esamba na Satana Yesu bambile’shi: “Katuka”; kadi balungwile Mpyeele’shi: “Kila ku mongo kwande.” (Mat. 4:10) Yesu tabaadi mubingye uno mutumiibwa abaadi mumone na ngikashi ibuwa, kadi baadi mumuludikye bwa binangu byaye bibubi pa uno mwanda. Bibaadi abitungu’shi Mpyeele alekye kwikala bu kikokoshi kwi Yesu akumiine kumukwatshisheena.

18. Mpyeele baadi muleeshe lulamato naminyi, na twi kumwambula naminyi?

¹⁸ Mpyeele batupakeene na Yesu, afiita munda sunga kushingila su? Nya; baadi mukumiine elango na kwiyisha kooso. Baadi muleeshe’shi e na lulamato. Bantu booso abalondo Kidishitu be na lukalo na malango nsaa yooso. Kukumiina dinyooka na kwiyisha kooso na kwiditumikila nkulombeene kwitwikasha peepi na Yesu Kidishitu na Nshaaye Yehowa Efile Mukulu.​—Badika Nkindji 4:13.

19. Yesu bakwile mayi kinyi a kukaanya, na Mpyeele baadi pangi mwiyipushe naminyi?

¹⁹ Kunyima Yesu bakwile ano mayi a kukaanya: “Biinyibiinyi  nenulungula’shi: munkatshi mwa bano be pano, bangi taabakafu kumpala kwa kumona Mwan’a-muntu afiki bu nfumu-mukata.” (Mat. 16:28) Kushii mpaka ano mayi abaadi ape Mpyeele kisukusuku kya kwipusha. Yesu baadi akyebe kwakula kinyi? Pangi Mpyeele baadi mwiyipushe su pa mwanda wa dino elango dikata dibapete adileesha’shi tapete dingi ano mashito atengyelanga.

20, 21. (a) Leesha kimonwa kibamwene Mpyeele. (b) Mwisambo ubaadi munkatshi mwa bantu babaatukile ubakwashishe Mpyeele naminyi?

²⁰ Kunyima kwa lubingo, Yesu baatshile Shake, Yowano, na Mpyeele enda nabo ku “mwengye ula”​—pangi ku Mwengye wa Ermone ubaadi mu bilometre 25. Abimweneka’shi bibaadi bufuku mwanda bano bantu basatu abaadi ababunguta. Anka pabaadi apatekye Yesu, kubakitshikile mwanda ubaadi wibapudishe tulo.​—Mat. 17:1; Luk. 9:28, 29, 32.

²¹ Yesu babangile kwaluluka kumpala kwabo. Mpala yaaye ibaabangile kutuusha nsembwe ayo nkubanga kubadima mpa’nka na  payibabangile kupenyapenya bu nguba. Bilamba byaye byoso bibaafikile’nka soo. Akupu, ako nkutuuka bantu abaadi mbwipi mwa Yesu, umune baadi na mpala ya Moyiise ungi na ya Eliya. Abaadi abesamba na Yesu pabitale “kufwa kwaye kubaadya nkakumbeena ku Yeelusalema”—na lusangukilo lwaye. Mpyeele bapushishe’shi baadi mwidimbe p’aye kwela binangu’shi Yesu tabaadi na kya kukyenga na kufwa nya!​—Luk. 9:30, 31.

22, 23. (a) Mpyeele balesheshe muloo na kukimba kuuka myanda naminyi? (b) Mpyeele, Shake, na Yowano babapetele dingi efuto kinyi bwabwa bufuku?

²² Mpyeele bamwene’shi baadi na kya kutwela nabo mu mwisambo​—pangi kwelesha kyakya kimonwa bula. Abimweneka’shi Moyiise na Eliya abaadi abende na kwilekeena na Yesu. Nyi bwakinyi Mpyeele bakwile’shi: “Mwanana, bibuwa twayikala pano; tushimikye mapema asatu; dimune bwobe, dimune bwa Moyiise, dimune bwa Eliya.” Kino kimonwa kibaadi na bafubi ba Yehowa ba kala bashibaadi lukalo na mapema. Mpyeele tabaadi auku kibaadi akula nya. Twe mulombeene kwifubwila peepi na uno muntu mwanda wa muloo waye bwa kukimba kuuka myanda bukidi su?​—Luk. 9:33.

²³ Mpyeele, Shake na Yowano babapetele dingi efuto dikata bwabwa bufuku. Ekumbi dibatukile adyo kwibapuuta ku mwengye. Eyi dy’Efile Mukulu dibaatukile! Adyo nkwamba’shi: “Uno mmwana’nde andi musangule; muteemesheeyi!” Kimonwa kibapwile bashala bupenka na Yesu ku mwengye.​—Luk. 9:34-36.

24. (a) Kimonwa kya kwaluluka kibakwashishe Mpyeele naminyi? (b) Kyakya kimonwa ki kwitukwasha naminyi?

²⁴ Kino kimonwa kya kwaluluka kwa Yesu nkiikale kineemo kikata kwi Mpyeele na kwatudi! Kunyima kwa bipwa bibungi, bafundjile bwa kineemo kibapetele bwabwa bufuku kya kubadiila kumona ntumbo ya Yesu bu Nfumu mwiyilu na kwikala umune a ku bantu “bamumone na meeso . . . mu ntumbo yaaye yooso.” Kyakya kimonwa kibaadi kilombashe matemuki a Eyi dy’Efile Mukulu akyo nkunyingisha lukumiino lwa Mpyeele bwa kukambila bitompwanga bibadya kumukwata mafuku e kumpala. (Badika 2 Mpyeele 1:16-19.) Mbilombeene kwikala mumune n’atwe namu lelo uno, nka bu Mpyeele, atushaala na lulamato kwi Nfumu abadi basangule kwi Yehowa bwa kwitukunkusha kwitulongyesha, kukumiina buludiki na dinyooka dyaye, na kumulonda na kwiyisha efuku dyooso.