Enda bua kuleshe mianda i muanka

Buakinyi abaadi babingiebingie Tumonyi tua Yehowa mu mafuku a ba Nazi?

Buakinyi abaadi babingiebingie Tumonyi tua Yehowa mu mafuku a ba Nazi?

 Mu Tumonyi tua Yehowa tufikie ku 35 000 tubaadi mu Allemagne, Tumonyi tua Yehowa tufikie ku 1 500 tubaadi tuipayibue mu mafuku a bena Nazi. Kabingilo ka lufu luabo t’akakamba kuukibua. Bu biabidi’shi baki’abatungunuka na kukimbuula, ingi mianda atuende na kuiyiuka kalolo mu mafuku e kumpala.

 Mushindo kinyi ubabafuile?

Guillotine (kiamo kibabaadi abafubisha bua kutshiba bantu mitue) ababaadi abafubisha kui bena Nazi

  •   Kuipayibua: Tumonyi tufikie ku 400 tubaadi tuipayibue mu Allemagne na mu maumbo abaadi ku bukunkushi buabo. Be bungi abaadi bebasambishe ku tumiladi, nkuibatshibila kibawe kia lufu, na bangi nkuibatshiba mitue. Bangi namu abaadi bebaase ma mputu sunga kuibatundika kushi kuibasambisha.

  •   Nshalelo e bukopo mu lukano: Tumonyi tukile pa 1 000 ntufue mu camp ka midimo i bukopo na mu nkano ya bena Nazi. Mbafue pa muanda wa kuibafubisha midimo i bukopo, kuibakiengiesha ngofu, nsala, mashika, maladi sunga kukutua kua kubukiibua. Pa muanda wa kuno kukiengieshibua kui bukopo bui bino, bangi mbafue mafuku apela kunyima kuabo kuibafungula, kunyima kua Ngoshi ya kabidi ya nsenga ishima.

  •   Tungi tubingilo: Tungi Tumonyi abaadi abetuipaa mu tudimbo tui na gaz, bangi mbafue muanda wa buanga bubabaadi abebatapa bua kuibutompa, bangi namu abaadi abebatapa buanga bua kuibepaa.

 Buakinyi abaadi abebabingabinga?

 Tumonyi tua Yehowa abaadi abetubingabinga muanda tubaadi tulamate ku malongiesha a mu Bible. Nsaa ibaadi bena Nazi abatekie Tumonyi bua kukita mianda yabadi bapele kui Bible, Tumonyi tubaadi atupele kui bakookiela. Tubaadi tusangule bua ‘kukookiela Efile Mukulu bu nfumu pamutue pa kukookiela bantu.’ (Bikitshino 5:29) Tala mianda ibidi ibaadi ibatakule bua kuata kino kitshibilo.

  1.   Kupela kutuelakana mu mianda ya politike. Nka bu Tumonyi tua Yehowa tui mu nsenga ishima lelo, Tumonyi tubaadi ku bukunkushi bua Nazi ta tubaadi atutuelakana mu mianda ya politike. (Yowano 18:36) Biabia, tubaadi atupele

  2.   Kukita mianda ipushene na lukumiino luabo. Sunga bibabaadi bebakandikie, Tumonyi tua Yehowa tubatungunukile na

 Professeur Robert Gerwarth alesha’shi Tumonyi tua Yehowa “nyi penda kisaka kimune mu Empire a Kasatu kibabaadi babingiebingie penda pa muanda wa lukumiino luabo.” a Mu ma camp a mifubo i bukopo, be na lukano abaadi abalakila bena lukano nabo Tumonyi tua Yehowa pa muanda wa kitshibilo kiabo kia kushala balamate ku lukumiino luabo. Ungi muina lukano a mu Autriche amba’shi: “T’abendaa ku ngoshi. Mbakumiine kuipayibua, pamutue p’abo kuipaa ungi muntu.”

 Mbafuile mbalo kinyi?

  •   Ma camp a midimo i bukopo: Tumonyi tua Yehowa tui bungi tubaadi tufuile mu camp a midimo i bukopo. Abaadi bebeele mu camp ka Auschwitz, Buchenwald, Dachau, Flossenbürg, Mauthausen, Neuengamme, Niederhagen, Ravensbrück, na Sachsenhausen. Abashinkamisha’shi penda’nka mu Sachsenhausen, Tumonyi tua Yehowa tufikie ku 200 ntufue.

  •   Nkano: Tungi Tumonyi tua Yehowa abaadi betukiengieshe ngofu mpa na kuibayipaa mu nkano. Bangi mbafue muanda wa malonda abaadi abebatapa p’ababaadi abebele nkonko ku tumiladi.

  •   Mbalo ibabaadi abebayipayila: Tumonyi tua Yehowa abaadi abakamba kuituipayila mu lukano lua Berlin-Plötzensee, Brandenburg, na mu lukano lua Halle-sur-Saale. Na dingi, kui angi ma mbalo 70 ababaadi abayipayila Tumonyi tua Yehowa.

 Bamo ba ku baaba abaadi bayipayibue

  •  Eshina: Helene Gotthold

     Mbalo ibabaadi bamuipayile: Plötzensee (Berlin)

     Helene, baadi muibakilue na baadi na bana babidi. Abaadi bamukuate misango i bungi. Mu 1937, abaadi bamukiengieshe ngofu nsaa ibabaadi abamuele nkonko, pa muanda wa biabia aye nkutanda muana mufue. Mu le 8/12/1944, abaadi bamutshibe mutue mu lukalo lua Plötzensee, mu Berlin.

  •  Eshina: Gerhard Liebold

     Mbalo ibabaadi bamuipayile: Brandenburg

     Gerhard baadi na bipua 20 abaadi bamutshibe mutue mu 6/5/1943, bipua bibidi kunyima kuabo kutshiba nshaye mutue mu luno lukano lumune. Mu mukanda wa kulaa kifuko kiaye na mukashi abaadi mubangile, bafundile’shi: “Kushi bukome abufiki kui Muanana, ntshi nadia kobesha kunyingiila luno lukalakashi.”

  •  Eshina: Rudolf Auschner

     Mbalo ibabaadi bamuipayile: Halle/Saale

     Rudolf baadi na penda na bipua 17 nsaa ibabadi bamutshibe mutue mu 22/9/1944. Mu mukanda wa kulaa nyinaye ubaadi mumufundile, bafundile’shi: “Bakuetu be bungi mbakidile mu uno muanda, uno namu musango wande.”

a Hitler’s Hangman: The Life of Heydrich, esaki 105.