Hekurudhat e Indisë​—Viganë që shtrihen në një shtet të tërë

NGA NJË SHKRIMTAR I ZGJOHUNI! NË INDI

Më shumë se 4.000 vjet më parë, në Indinë Veriore disa ndërtues bënin tulla. Megjithatë, atyre as që u shkonte ndër mend se ato tulla do të përdoreshin për të ndërtuar një rrjet hekurudhor vigan në nënkontinentin indian.

HEKURUDHAT e Indisë formojnë një rrjet vigan. Trenat e tij janë mjeti kryesor i transportit në Indi, vend që ka një popullsi më shumë se një miliard. Përveç udhëtimeve të zakonshme e të përditshme të popullsisë në përgjithësi, kultura tradicionale indiane kërkon që miliona njerëz, të cilët jetojnë larg të afërmve, të bëjnë udhëtime të shpeshta për raste familjare të tilla, si: lindje, vdekje, festa, martesa ose sëmundje.

Çdo ditë mesatarisht më shumë se 8.350 trena përshkojnë afro 80.000 kilometra shina, duke transportuar më shumë se 12,5 milionë pasagjerë. Trenat e mallrave mbartin më tepër se 1,3 milion tonë mallra. Të gjithë bashkë, çdo ditë përshkojnë një largësi tri herë e gjysmë më të madhe sesa largësia tokë-hënë.

Mendoni pak për 6.867 stacionet, për 7.500 lokomotivat, për më tepër se 280.000 vagonët e pasagjerëve e të mallrave. Mendoni edhe për gjatësinë e përgjithshme të linjave hekurudhore prej 107.969 kilometrash, përfshirë edhe linjat anësore dhe do ta kuptoni pse Hekurudhës së Indisë i duhet të punësojë rreth 1,6 milionë njerëz. Kjo është shoqëria që ka fuqinë punëtore më të madhe në mbarë botën. Po, një vigan i vërtetë!

Si lindi ky vigan?

Çfarë e nxiti ndërtimin e hekurudhave në Indi? Kur filloi ky projekt madhështor ? Dhe ç’të  themi për tullat 4.000-vjeçare?​—Shih kutinë sipër.

Në mesin e shekullit të 19-të, India prodhonte një sasi të madhe pambuku të papërpunuar, i cili nëpërmjet transportit tokësor çohej në porte për t’u eksportuar. Gjithsesi, për fabrikat britanike të tekstilit, India nuk ishte furnizuesi kryesor i pambukut. Pjesën më të madhe ato e merrnin nga shtetet juglindore të Amerikës së Veriut. Sidoqoftë, kriza në prodhimin e pambukut amerikan në vitin 1846, që u pasua nga Lufta Civile, gjatë viteve 1861-1865, solli nevojën e ngutshme për t’u furnizuar diku tjetër. India ishte zgjidhja. Por, nevojitej një transport më i shpejtë, në mënyrë që të mbaheshin me punë fabrikat e Lankashirit të Anglisë. U krijua Shoqëria e Hekurudhave të Indisë Lindore (1845) dhe Hekurudha e Madhe e Gadishullit Indian (1849). Gjithashtu, u firmosën kontrata me Shoqërinë Angleze të Indisë Lindore, që kishte tregtarët më të mëdhenj të nënkontinentit indian. Puna eci shpejt. Më 16 prill 1853 treni i parë në Indi nisi udhëtimin nga zona e dokut, e njohur si Bori Bunder, në Bombej (tani Mumbai), për në qytetin e Thanes, duke përshkuar 34 kilometra shina.

Për të arritur nga Bombeji në zonën e thellë ku prodhohej pambuku duhej të kaloheshin Gatet Perëndimore, një vargmal me reliev të thyer. Inxhinierët dhe punëtorët britanikë, së bashku me mijëra punëtorë indianë, që ndonjëherë arrinin gjithsej deri në 30.000 veta, u robtuan në punë pa pasur ndihmën e teknologjisë moderne. Duke përdorur për herë të parë në botë rrugët hekurudhore me zigzage, ata shtrinë shinat edhe aty ku ishte një e përpjetë prej 555 metrash në vetëm 24 kilometra. Hapën 25 tunele me një gjatësi të përgjithshme prej 3.658 metrash. U arrit deri në Rrafshnaltën e Dekanit dhe hekurudha u vu në punë. Puna përparoi me ritme të shpejta në gjithë vendin. Ajo u nxit jo vetëm nga tregtia, por edhe nga rritja e interesave të Britanisë për nënkontinentin. Kjo kërkonte të përshpejtohej udhëtimi i trupave ushtarake dhe i punonjësve.

Në shekullin e 19-të, udhëtimi i klasës së parë në tren bënte që, për ata pak veta që mund të përballonin shpenzimet, të durohej pluhuri dhe nxehtësia. Në një kabinë private kishte një shtrat të rehatshëm, banjë, shërbëtorë që siguronin ushqim e pije, duke filluar që me çajin e mëngjesit e deri me darkën. Kishte edhe ventilator që rrotullohej mbi një mbajtëse akulli për të freskuar mjedisin, një berber dhe literaturë nga koleksioni i Bibliotekës së Hekurudhës së Uillërit, duke përfshirë këtu edhe romanet e fundit të autorit me prejardhje indiane Rudjard Kiplingut. Lui Rusleti, i cili kishte udhëtuar në vitet 60 të shekullit të 19-të, tha se ai mund «të udhëtonte nëpër gjithë këtë largësi të pafund pa shumë lodhje».

Vigani rritet

Deri në fillim të shekullit të 20-të, rrjeti hekurudhor i Indisë ishte bërë i pesti në botë për nga madhësia. Lokomotivat me motorë me avull, dizel dhe elektrikë, si dhe vagonët, përfshirë këtu edhe vagonët e pasagjerëve, ndërsa më parë importoheshin, në këtë kohë po prodhoheshin në vend. Disa nga lokomotivat ishin vërtet gjigante. Kishte lokomotiva që peshonin deri në 230 tonë, me motorë elektrikë me 6.000 kuaj-fuqi dhe me një motor dizel 123-tonësh me 3.100 kuaj-fuqi. Në vitin 1862 u vu në punë treni i parë në botë me dy kate. India  krenohet me platformën hekurudhore më të gjatë të botës, 833 metra që gjendet në Kharagpur të Bengalit Perëndimor dhe me platformat më të gjata të mbuluara, afro 305 metra secila që gjenden në Shialdah të Kalkutës.

Trenat e parë ecnin nëpër shina që kishin një largësi të madhe nga njëra-tjetra. Më pas, për të kursyer para, largësia mes shinave u zvogëlua në një metër dhe në kodra përdoreshin traversa edhe më të shkurtra. Më 1992 filloi Projekti i Standardizimit të Traversave dhe me kalimin e kohës pothuajse 7.800 kilometra linjë hekurudhore që kishin traversa të shkurtra ose një metër u zëvendësuan me traversa të gjata.

Me trenat e periferisë së Mumbait udhëtojnë miliona banorë të periferisë dhe duket se janë përherë të tejmbushur, shumë më tepër sesa mund të mbajnë. Metroja e Kalkutës mund të mbartë çdo ditë 1,7 milionë pasagjerë. Në Kenai (më parë Madrasi) gjendet hekurudha e parë e mbingritur e Indisë. Kohët e fundit është futur rezervimi i vendeve me anë të kompjuterit dhe jepen të dhëna me kioskat multimediale. Ky është një vigan tepër i ngarkuar me punë dhe ai është gjithnjë e në rritje.

«Trenat xhuxhë» të këndshëm

Për të shpëtuar nga vapa, kolonizuesve anglezë u pëlqente shumë të shkonin në male. Mundësia për të mbërritur më shpejt atje i dha shtysë ndërtimit të hekurudhave në male ku mund të kalonin «trenat xhuxhë». Pas kësaj, udhëtimet u bënë më të shpejta, në krahasim me udhëtimin me kalë ose mbartjen në një vig me tendë. Për shembull, «treni xhuxh» në jug të Indisë i çon pasagjerët e tij në Malet Nilgiri ose në Malet Blu. Ka shpejtësinë mesatare 10,4 kilometra në orë dhe ndoshta është treni më i ngadaltë në Indi. Por, ç’udhëtim që është ai, përmes vendeve malore ku rritet çaji dhe kafeja deri në Kunur në 1.712 metra lartësi! E ndërtuar në fund të shekullit të 19-të, linja hekurudhore ngrihet në shkallën e pjerrësisë 1 me 12 dhe ka 208 kthesa dhe 13 tunele. Ajo përdor sistemin Apt me rrotëza dhe shufra të dhëmbëzuara. Shufrat mbështetëse, të cilat ngjajnë si dhëmbë, veprojnë si një shkallë mbi të cilën ngjitet lokomotiva, e cila është në fund të vagonëve dhe e shtyn trenin nga pas. Kjo linjë hekurudhore është ndër më të vjetrat dhe më të pjerrëtat në botë ku është përdorur teknologjia me binarë të dhëmbëzuar dhe me ngjitje.

Hekurudha e Himalajeve në Darxhiling ngjitet vetëm 610 milimetra, në shkallën e pjerrësisë 1 me  22,5; deri sa arrin në Gum, stacioni më i lartë i Indisë, 2.258 metra mbi nivelin e detit. Linja hekurudhore ka tri kthesa spirale dhe gjashtë zigzage. Pjesa më e famshme e hekurudhës, kthesa spirale e Batasias, i fton pasagjerët të kërcejnë nga treni, të ngjiten në shpatet e maleve me bar dhe t’i hipin trenit pasi ka kaluar kthesën. Çasti më emocionues i udhëtimit vjen me pamjen e Kançenxhungës, mali i tretë në botë për nga lartësia. Më 1999 UNESKO-ja i dha kësaj hekurudhe statusin e Trashëgimisë Botërore, duke e bërë të ardhmen e saj më të sigurt.

Për të shkuar në lartësinë 2.200 metra në Simla, e cila nën sundimin britanik ishte qendra kryesore e Indisë gjatë verës, treni kalon në 102 tunele, 869 ura dhe në 919 kthesa vetëm në 95 kilometra rrugë. Mund të shohësh peizazhe mahnitëse përmes dritareve të mëdha dhe një tavani të tejdukshëm me xhamoplast. Po, «trenat xhuxhë» janë një ëndje e vërtetë. Mirëpo, meqenëse çmimi i biletës ka qenë mjaft i ulët, mjerisht hekurudhat e maleve po dalin me humbje. Admiruesit e hekurudhave shpresojnë që të gjendet një zgjidhje për të shpëtuar këta trena të këndshëm.

Udhëtim i gjatë

Është thënë se në Indi përfundimi i hekurudhës shënoi «fundin e një epoke dhe fillimin e një tjetre» dhe se «hekurudha lidhi së bashku pjesët e Indisë ashtu si asnjë tjetër program bashkimi nuk ia ka dalë deri tani». Sa e vërtetë është kjo! Nëse dëshironi mund t’i hipni një treni në Xhamu, në rrëzë të Himalajeve dhe të zbritni në Kaniakumari, skaji më jugor i Indisë, ku takohen Deti Arabik, Oqeani Indian dhe Gjiri i Bengalit. Do të udhëtoni 3.751 kilometra përmes 12 shteteve dhe do të kaloni 66 orë në tren. Duke përfshirë në çmim edhe vendin e fjetjes mund të harxhoni më pak se 15 dollarë për biletën. Do të keni mundësinë për t’u njohur me njerëz nga kultura të ndryshme, miqësorë e të muhabetit, dhe do të shihni shumë vise të këtij vendi tërheqës. Rezervoni vendin dhe udhëtim të këndshëm!

[Kutia në faqen 14]

Ato tulla të lashta

Gjatë kohës së sundimit britanik (1757-1947) hekurudhat në nënkontinentin indian dolën ideale për lëvizjen e trupave në largësi të mëdha. Brenda tre vjetëve pas përurimit të trenit të parë të Indisë, inxhinierët po shtrinin shinat ndërmjet Karaçit dhe Lahorës, aty ku sot është Pakistani. Nuk kishte gurë për zhavorr që të vendoseshin shinat, por afër fshatit të Harapës, punëtorët gjetën tulla të pjekura. Inxhinierët skocezë Xhon dhe Uilliam Brunton mendonin se këto tulla do të ishin një zëvendësues i përshtatshëm dhe ekonomik. Ndërkohë që punëtorët nxirrnin nga toka depozitat e mëdha me tulla, u zbuluan statuja të vogla argjile dhe vula me mbishkrime në një gjuhë të panjohur, megjithatë kjo nuk u bë shkak për ndonjë ndërprerje në punimet tepër të rëndësishme të ndërtimit të hekurudhës. Me tullat e Harapës u shtrinë 160 kilometra shina. Gjashtëdhjetë e pesë vjet më vonë, arkeologët gërmuan sistematikisht në truallin e Harapës, duke nxjerrë nga toka mbetjet e qytetërimit mahnitës të luginës së Indit, i cili daton më se 4.000 vjet më parë, bashkëkohës me Mesopotaminë e lashtë.

 [Kutia dhe figura në faqen 14]

HEKURUDHA E KONKANIT​—Një mrekulli e ditëve tona

Konkani është një rrip toke, rreth 75 kilometra në pjesën e tij më të gjerë dhe ndodhet në bregdetin perëndimor të Indisë, ndërmjet Detit Arabik dhe vargmalit të Sahiadrit. Hekurudha e Konkanit i jep shumë mundësira tregtisë, duke qenë se shtrihet drejt jugut nga Mumbai, qendra tregtare e Indisë, deri në portin e madh të Mangalorit. Për shekuj të tërë portet detare i dhanë dorë tregtisë së brendshme dhe të jashtme të Indisë. Por udhëtimi në det ishte i rrezikshëm, veçanërisht gjatë stinës së musoneve kur edhe lumenjtë ishin të palundrueshëm. Që të kaloheshin shumë pengesa natyrore, rrugët automobilistike e hekurudhore u shtrinë deri në brendësi të vendit. Njerëzit e atij rajoni pritnin me padurim që të kishin një rrugë tokësore më të shkurtër, e cila t’i çonte drejt e në bregdet, në mënyrë që të transportonin shpejt mallrat për në tregjet e mëdha, e sidomos mallrat që prisheshin. Cila ishte zgjidhja?

Hekurudha e Konkanit ishte projekti më i madh hekurudhor i nënkontinentit për shekullin e 20-të. Çfarë përfshinte ai? Shtrimin e një linje hekurudhore 760 kilometra të gjatë; me skarpate traseje deri në 25 metra të lartë dhe me kanale 28 metra të thella. Ngritjen e më shumë se 2.000 urave, përfshirë edhe viaduktin Panval Nadi 64 metra i lartë, më i larti në Azi, i cili përshkon një luginë 500 metra të gjerë, si dhe ndërtimin e urës 2.065 metra të gjatë të lumit Sharavati. Shpimin e vargmaleve për ta bërë hekurudhën sa më të drejtë që të ishte e mundur, duke hapur 92 tunele, 6 prej të cilëve janë më shumë se 3,2 kilometra të gjata. Në të vërtetë, njëri prej tyre është deri më sot tuneli më i gjatë i Indisë, tuneli i Karbudes 6,5 metra i gjatë.

Problemet ishin tejet të mëdha: shirat e rrëmbyeshëm, rrëshqitjet e tokës, ortekët e baltës, si edhe hapja e tuneleve përmes shkëmbinjve të fortë e, madje, një gjë edhe më e vështirë ishte trualli i butë me argjilë të bardhë, për të cilën thuhet që ngjan si pastë dhëmbësh. Të gjitha këto pengesa natyrore duhej të kapërceheshin me anë të mjeshtërisë inxhinierike dhe teknologjisë. Sistemi i ajrosjes me ventilator centrifugal dhe tepër të shpejtë në tunele, së bashku me të tjera masa sigurie, ishin në vetvete sipërmarrje të jashtëzakonshme. Duhej të merrej toka e më shumë se 42.000 pronarëve të ndryshëm të tokave, një punë kolosale për nga ana ligjore.

Sidoqoftë, më 26 janar 1998, vetëm pas shtatë vjetësh ndërtimi​—kohë rekord për një projekt të tillë madhështor​—treni i parë në Hekurudhën e Konkanit lëshoi sinjalin e nisjes. Udhëtimi nga Mumbai për në Mangalor u shkurtua me 1.127 kilometra në krahasim me rrugën e mëparshme gjarpëruese dhe koha e udhëtimit u pakësua me 26 orë. Hekurudha e Konkanit krijoi mundësi që udhëtarët të shijonin panorama të reja mahnitëse, kurse turistët të eksploronin vende të reja magjepsëse dhe përmirësoi gjendjen ekonomike të miliona njerëzve.

[Harta]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

MUMBAI

Mangalor

[Figura]

Viadukti Panval Nadi, ura më e lartë në Azi

[Burimi]

Dipankar Banerjee/STSimages.com

[Kutia dhe figura në faqen 16]

MBRETËRESHA PËRRALLORE

Lokomotiva me avull më e vjetër në botë, që punon ende është Mbretëresha përrallore. U ndërtua në Lids të Anglisë më 1855 nga firma inxhinierike e Kitsonit, Tompsonit dhe Hjuitsonit. Ajo i çonte trenat postarë nga stacioni i Hourahut, afër Kalkutës, deri në Raniganj të Bengalit. Në vitin 1909 u nxor jashtë përdorimit dhe u ruajt në Muzeun Kombëtar të Hekurudhave në Nju-Delhi për t’u sjellë ëndje admiruesve të trenave. Kjo lokomotivë e vjetër besnike u vu përsëri në punë për të kremtuar 50-vjetorin e pavarësisë së Indisë. Që nga viti 1997 treni ekspres Mbretëresha përrallore ka bërë çaf-çuf, çaf-çuf, duke i mbartur turistët për 143 kilometra nga Delhi deri në Aluar të Raxhastanit.

 [Kutia dhe figurat në faqen 17]

Trenat e Indisë​—LUKSOZË DHE TË SHPEJTË!

LUKSI India është një vend i lashtë që në të kaluarën ka qenë mjaft e pasur. Udhëtimet me trena luksozë japin mundësinë për t’i hedhur një sy kalimthi e me rehati historisë së saj, ndonëse kjo kushton shumë. Pallati me Rrota, i tërhequr nga një lokomotivë me avull, u vu në punë në vitin 1982. Vagonët luksozë të meremetuar, të përdorur më parë nga maharaxhatë dhe mëkëmbësit e mbretit, ruajnë atmosferën e trashëgimisë së tyre mbretërore. Një mjedis madhështor krijohet nga ngjyra e bardhë si margaritar e pjesës së jashtme, nga panelet prej dru tiku të Burmës, nga llambadarët e kristaltë dhe nga qëndismat me reliev në pëlhura me ngjyra të ndezura. Kabinat e fjetjes, dhomat e ngrënies, salloni e biblioteka, që të gjitha luksoze, gatimi i shkëlqyer ndërkombëtar dhe shërbimi i shoqëruesve me uniformë, bëjnë që pasagjerët të ndihen vërtet të llastuar.

Më 1995, për shkak të një ndryshimi në gjatësinë e traversave, u ndërtua një tren i ri, Pallati, dhe vagonët e vjetër u nxorën jashtë funksionimit. Një tren i ri luksoz, Orienti Mbretëror, ecën ende nëpër shtetet perëndimore të Gujaratit dhe të Raxhastanit në hekurudhën me traversa një metër të gjata. Trenat udhëtojnë kryesisht gjatë natës dhe pasagjerët i kalojnë ditët duke bërë vizita turistike. Udhëtarët kalojnë përmes shkretëtirës së madhe Tar, me tempujt, fortesat dhe kështjellat e saj të lashta. Mund t’i hipësh devesë për të shkuar përmes dunave dhe mund t’i hipësh një elefanti për të arritur në fortesën e famshme Amber. Aty afër është Jaipuri, Qyteti i Trëndafiltë, me një histori të pasur dhe i famshëm për xhevahiret e punimet artistike të bëra me dorë. Gjatë udhëtimit mund të shihen edhe rezervate zogjsh, një rezervat tigrash dhe habitati i luanëve të vetëm aziatikë që kanë mbetur në natyrë. Mos lini pa parë pallatin e liqenit të Udaipurit dhe sidomos Taj Mahalin. Të gjitha këto dhe të tjera e bëjnë edhe më emocionues udhëtimin me tren.

SHPEJTËSIA Trenat indianë nuk mund të maten me trenat e shpejtësisë së lartë të Francës dhe të Japonisë. Megjithatë, me 106 çiftet e trenave ekspres tejet të shpejtë të hekurudhave të Indisë mund të bëhet një udhëtim i rehatshëm e i shpejtë në largësi të mëdha. Udhëtimi me trenat Rajdhani dhe Shatabdi, që ecin pothuajse me 160 kilometra në orë, konkurron me udhëtimin me avion për sa u përket kushteve të mira dhe lehtësive. Vagonët me ajër të kondicionuar kanë ndenjëse që shtrihen ose krevate të rehatshëm për të fjetur. Në këta trena me famë, ushqimet dhe aperitivët, mbulesat prej linoje të krevatit, uji i pijshëm i sigurt dhe ndihma mjekësore futen në çmimin e biletës.

[Harta]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

Jaipur

Udaipur

[Figurat]

Hava Mahali, Jaipur

Taj Mahali, Agër

Orienti Mbretëror

Brenda «Pallatit me Rrota»

[Burimi]

Hira Punjabi/STSimages.com

[Harta dhe figurat në faqen 13]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

NJU-DELHI

[Figurat]

Disa nga linjat kryesore hekurudhore

Tren me avull, Zavar

Tren me avull, Hekurudha Darxhiling e Himalajeve (DHR)

Tren elektrik, Agrë

Tren elektrik, Mumbai

Tren dizel, Hajdarabad

Tren dizel, Simla

[Burimi]

Harta: © www.MapsofIndia.com

[Harta dhe figura në faqen 15]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

MUMBAI

[Figura]

Stacioni Çërçgeit, Mumbai

[Burimi]

Sandeep Ruparel/STSimages.com

[Harta dhe figura në faqen 15]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

Malet Nilgiri

[Figura]

Lokomotiva me avull shtyn «trenin xhuxh» të Nilgirit mbi të përpjetën e madhe

[Harta dhe figurat në faqen 18]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

Darxhiling

[Figurat]

Kthesa e Batasias ku linja hekurudhore kalon sipër vetes

Pamje e malit Kançenxhunga nga kthesa spirale e Batasias

[Burimi i figurave në faqen 14]

Trenat në faqet 2 dhe 13, treni në mes të faqes 15 dhe ata në faqet 16-18: Riprodhuar me lejen e Riçard Wollisit