Të jetosh me sklerozën e shumëfishtë

EVISA po ngiste makinën. Ishte vetëm e po kthehej në shtëpi kur befas iu mjegullua shikimi. Menjëherë ndaloi makinën. Pas pak minutash shikimi iu qartësua dhe vazhdoi rrugën. Mendoi se e kishte pasur nga lodhja. Katër vjet më vonë, ndërsa ishte me pushime, Evisa u zgjua në mes të natës me një dhembje koke të fortë. Shkoi në spital, ku një mjek i dha një qetësues dhe e mbajti nën mbikëqyrje, pasi dyshonte mos kishte aneurizëm (zgjerimi i mureve të arterieve).

Ditën tjetër dhembja i kishte kaluar. Megjithatë Evisa ndihej shumë e dobët. Mezi mbante një gotë uji dhe ndiente një sëmbim dhe djegie në anën e djathtë të trupit. Të shqetësuar, ajo dhe i shoqi i ndërprenë pushimet dhe u kthyen në shtëpi. Ditën tjetër, kur po hante mëngjes, Evisa nuk e drejtonte dot pirunin dhe tani ndiente dobësi në krejt anën e djathtë të trupit. Shkoi në spital, ku mjekët i bënë një sërë analizash që nxorën si përfundim se ajo nuk kishte apopleksi pra gjakrrjedhje në tru. Ngaqë nuk e dinin se çfarë kishte ndodhur para katër vjetësh, mjekët mendonin se analizat nuk po tregonin ndonjë sëmundje. Pas disa muajsh Evisa filloi ta përdorte prapë anën e djathtë. Ajo nxori si përfundim se kishte një virus të çuditshëm.

Kaluan edhe katër vjet të tjerë. Pastaj, një të premte në mëngjes, Evisa u zgjua dhe shikonte mjegullt me syrin e majtë. Mjeku e lidhi këtë me stresin. Por aty nga e diela nuk shikonte fare me syrin e majtë. E tmerruar dhe duke qarë, i telefonoi mjekes së saj, e cila menjëherë e dërgoi për ekzaminim. Mjekimi me steroide ia ktheu pjesërisht shikimin. Pas ca analizash të mëtejshme, mjekët e diagnostikuan problemin e Evisës. Kishte sklerozë të shumëfishtë.

Çfarë është skleroza e shumëfishtë?

Skleroza e shumëfishtë është një sëmundje kronike dhe pezmatuese e sistemit nervor qendror (SNQ), i cili përbëhet nga truri dhe palca e kurrizit. Shumë mjekë besojnë se skleroza e shumëfishtë është një sëmundje autoimunitare. Ky term lidhet me një grup sëmundjesh te të cilat sistemi imunitar pëson një çrregullim dhe sulmon inde të caktuara të trupit. Shkaku i sklerozës së shumëfishtë nuk dihet, por infeksioni viral është quajtur një faktor i mundshëm nxitës. Duket se si rezultat i këtij infeksioni, përbërësit e sistemit imunitar sulmojnë shtresën e mielinës që mbulon fijet nervore të sistemit nervor qendror. Nga këto sulme krijohen ca të ashtuquajtura pllaka ose dëmtime në mielinë, e cila është një lëndë e yndyrshme e rëndësishme. Pra emri sklerozë e shumëfishtë lidhet me zonat e  shumta të dëmtuara të indeve, që shfaqen në fijet nervore.

Mielina mbështjell disa fije nervore, duke siguruar kështu një lloj izolimi elektrik. Prandaj kur mielina dëmtohet, impulset elektrike mund të bllokohen krejtësisht ose mund të krijojnë një qark të shkurtër me nervat fqinjë, duke prodhuar kështu një impuls jonormal. Dhe meqë dëmtimet mund të ndodhin në çdo pjesë të sistemit nervor qendror, asnjëherë dy pacientë nuk kanë të njëjtat simptoma. Madje një pacient mund të ketë simptoma të ndryshme në çdo krizë, varet se cila pjesë e sistemit nervor qendror është prekur. Megjithatë, shpesh simptomat përfshijnë: këputje, dobësi, mpirje të gjymtyrëve, vështirësi në të ecur, shikim të mjegullt, sëmbime, djegie, si dhe shqetësime në fshikëzën e urinës e në funksionimin e zorrëve, po ashtu edhe mungesë përqendrimi e gjykim të turbullt. Por të paktën shumë pacientë «nuk gjymtohen rëndë», siç thotë Shoqëria Kombëtare e Sklerozës së Shumëfishtë e Shteteve të Bashkuara.—Shih kutinë «Katër llojet kryesore të sklerozës së shumëfishtë».

Si në rastin e Evisës, diagnoza nuk arrihet të përcaktohet menjëherë, sepse simptomat ngjajnë me shumë çrregullime të tjera. Por pasi është parë që ka shpesh përsëritje të simptomave, zakonisht mjekët mund të bëjnë një përcaktim më të saktë.—Shih kutinë «Analiza bazë për sklerozën e shumëfishtë».

Në mbarë botën, afro 2,5 milionë njerëz kanë këtë sëmundje. Te kjo shifër futen afërsisht 50.000 kanadezë dhe 350.000 banorë të Shteteve të Bashkuara, ku çdo javë rreth 200 njerëz diagnostikohen me këtë sëmundje. «Me përjashtim të dëmtimeve në trup, [skleroza e shumëfishtë është] shkaku më i shpeshtë i çrregullimeve neurologjike që në fillim të moshës së rritur deri në moshën e mesme»,—pohon një libër mjekësor. Gjithashtu, prek afërsisht dy herë më shumë gratë se burrat dhe zakonisht simptomat bëhen të dukshme ndërmjet moshës 20 deri 50-vjeçare.

Trajtimi i sëmundjes

Ngaqë skleroza e shumëfishtë ende është e pashërueshme, mjekët përpiqen ta trajtojnë sëmundjen duke ndalur ose duke ngadalësuar përparimin e saj, si edhe duke trajtuar simptomat. Ilaçet që janë bërë për të ndalur ose ngadalësuar përparimin e sëmundjes dhe për të lehtësuar krizat janë të paktën dy: interferoni (një proteinë natyrore që nxirret nga qelizat imunitare), si dhe një ilaç që quhet acetat glatirameri.

Gjithashtu, mjekët u japin disa pacientëve ilaçe që quhen kortikosteroide, me qëllim që të pakësojnë pezmatimin dhe të përshpejtojnë shërimin kur ka përsëritje të simptomave. Gjithsesi, «trajtimi për një kohë të gjatë me kortikosteroide zakonisht nuk është i këshillueshëm dhe mund të shkaktojë ndërlikime të panumërta, përfshirë edhe osteoporozën, ulcerat dhe diabetin», thotë  botimi mjekësor The Merck Manual. Për më tepër, terapia me steroide mund të mos e ndryshojë ecurinë afatgjatë të sëmundjes. Prandaj disa mjekë vendosin të mos e kurojnë një krizë të lehtë. *

Disa kërkues po provojnë një metodë tjetër. Po studiojnë disa mënyra si ta përtërijnë mielinën e dëmtuar. Gjatë studimeve laboratorike ata kanë zbuluar disa qeliza pararendëse ose paraardhëse, nga të cilat mund të dalin qeliza të rritura, që prodhojnë mielinën. Nëse mësojnë si ta nxitin këtë proces, ata mund të jenë në gjendje të nxitin trupin që të rregullojë nervat e dëmtuar.

Të jetosh me sëmundjen

Më se 50 për qind e të sëmurëve me sklerozë të shumëfishtë thonë se këputja është një nga problemet më të vështira që ndeshin. Këputja mund t’i rëndojë simptomat e sëmundjes, duke ndikuar kështu në punën e një individi dhe në mundësitë për t’u punësuar. Gjithashtu gërryen besimin e të sëmurit se sëmundja mund të mbahet nën kontroll. Për këtë arsye, shumë të sëmurë që gjatë pasditeve ndiejnë këputje kanë parë se është më mirë ta bëjnë punën më herët dhe të marrin një sy gjumë rregullisht pasditeve. Për shembull, një orë pushimi çdo pasdite e ka ndihmuar Evisën të vazhdojë punën e saj si vullnetare në kohë të plotë.

Në lidhje me kujdesin e përgjithshëm për shëndetin e këtyre të sëmurëve, Harrison’s Principles of Internal Medicine thekson rëndësinë e ruajtjes së shëndetit, «ku futen: pakësimi i stresit, ushqyerja e përkorë, shmangia e rënies së shpejtë në peshë dhe pushimi i mjaftueshëm». Shumica e kërkuesve mendojnë se stresi mund të përshpejtojë përsëritjen e sëmundjes. Prandaj ka rëndësi që individët të përcaktojnë faktorët specifikë që i stresojnë, të cilët mund të shmangen sa të jetë e mundur.

Nga ana tjetër, të sëmurët me sklerozë të shumëfishtë duhet të bëjnë një jetë sa më normale dhe aktive që të jetë e mundur, por nuk duhet të punojnë tej mase, të stërmundohen ose të ekspozohen ndaj të nxehtit a të ftohtit të tepërt. Gjithashtu duhet të merren me ushtrime fizike të përshtatshme. The Merck Manual thotë: «Këshillohen ushtrimet e rregullta, (p.sh. pedalimi në një biçikletë të palëvizshme, ushtrimet në një pistë vrapi, noti, ushtrimet për të shtriqur muskujt), kjo madje edhe për pacientët me sëmundje në fazë më  të përparuar, sepse mban në formë zemrën dhe muskujt, pakëson spazmat dhe sjell dobi nga ana psikologjike».

«Është e rëndësishme të njohësh trupin tënd,—thotë Evisa.—Kur filloj të ndihem tej mase e këputur ose kur më sëmbojnë a më mpihen gjymtyrët, atëherë kuptoj se duhet të ngadalësoj ritmin për një ose dy ditë. Kjo më ka ndihmuar ta përballoj sëmundjen.»

Për këta të sëmurë mund të jetë një problem edhe depresioni, por jo medoemos si rrjedhim i drejtpërdrejtë i ecurisë së sëmundjes. Pas tronditjes fillestare nga dioagnoza, zakonisht pacientët kalojnë etapa të ndryshme të hidhërimit. Ndjenjat mund të përfshijnë: mohimin e realitetit, zemërimin, zhgënjimin, trishtimin dhe humbjen e shpresës. Këto ndjenja janë normale dhe zakonisht fashiten, duke ia lënë vendin një gjendjeje mendore më pozitive.

Natyrisht, nga sëmundja mund të ndikohen edhe familjarët e miqtë, shpesh ngaqë edhe ata hidhërohen bashkë me individin e sëmurë. Por këta do ta përballojnë më me lehtësi situatën dhe do ta mbështetin shumë të sëmurin, po të bëjnë përpjekje të mësojnë diçka rreth sëmundjes. Për shembull është mirë të njihet fakti që sklerozta e shumëfishtë nuk ndikon shumë te jetëgjatësia, nuk është ngjitëse dhe nuk është drejtpërdrejt e trashëgueshme. Megjithatë, të dhënat tregojnë se prirja për t’u prekur nga sëmundja është e trashëgueshme.

Gjithsesi, shumë njerëz që janë me këtë sëmundje kanë një jetë frytdhënëse dhe të lumtur. Evisa ka gjetur më shumë forcë në marrëdhënien e saj me Perëndinë dhe në shpresën e saj për të ardhmen, shpresë që bazohet në Bibël. Po, ajo pret me padurim kohën kur nën sundimin e Mbretërisë së Perëndisë askush nuk do të thotë: «Jam i sëmurë.» (Isaia 33:24; Zbulesa 21:3, 4) Nëse vuani nga skleroza e shumëfishtë ose ndonjë problem tjetër i rëndë shëndetësor, shpresojmë që ‘ngushëllimi nga Shkrimet’ t’ju mbështetë dhe t’ju ndihmojë që të përballoni më me sukses mundimet tuaja.—Romakëve 15:4.

[Shënimi]

[Kutia në faqen 12]

Katër llojet kryesore të sklerozës së shumëfishtë

Me simptoma që përsëriten dhe zhduken: Ky është lloji më i zakonshëm i sëmundjes. Në kohën e shfaqjes së simptomave, 70 deri 80 për qind e pacientëve preken kryesisht nga ky lloj. Ka ndryshim të dukshëm ndërmjet përsëritjeve, ose rishfaqjes së simptomave, dhe periudhës së lehtësimit, gjatë së cilës simptomat zhduken pjesërisht ose krejtësisht. Nuk ka ndonjë shenjë të përparimit të sëmundjes gjatë kohës që nuk ka përsëritje të simptomave.

Lloji përparues i shkallës së dytë: Te rreth 70 për qind e pacientëve tek të cilët fillimisht shfaqet lloji me përsëritje dhe zhdukje zhvillohet skleroza e shumëfishtë përparuese e shkallës së dytë. Ndoshta vazhdojnë të kenë përsëritje, por gjithashtu pësojnë një humbje të ngadaltë e të vazhdueshme të funksionit neurologjik.

Lloji përparues me përsëritje: Prek rreth 10 për qind të pacientëve. Ky lloj i sëmundjes keqësohet vazhdimisht që nga çasti i shfaqjes së simptomave. Pacientët kanë përsëritje akute me ose pa përmirësim. Ndryshe nga lloji me përsëritje dhe zhdukje, sëmundja përparon në periudhën midis përsëritjeve.

Lloji përparues i shkallës së parë: Ky lloj i sklerozës së shumëfishtë prek 10 deri në 15 për qind të pacientëve. Që nga çasti i shfaqjes së saj, përparon pothuajse pa ndërprerje, pa pasur përsëritje dhe zhdukje të simptomave. Sidoqoftë, shpejtësia e përparimit mund të ndryshojë gjatë ecurisë së sëmundjes, duke pasur përmirësime të vogla të përkohshme. Kjo është më e zakonshme te ata njerëz tek të cilët sëmundja zhvillohet pas moshës 40-vjeçare.

[Burimet]

Burimet: Shoqata Kombëtare e Sklerozës së Shumëfishtë e SHBA-së dhe libri Multiple Sclerosis in Clinical Practice (Skleroza e Shumëfishtë në Praktikën Mjekësore). Në varësi të burimit, shifrat me përqindje kanë ndonjë luhatje të vogël.

[Kutia në faqen 13]

Analiza bazë për sklerozën e shumëfishtë

Imazhi me rezonancë magnetike (IRM): Meqë është një nga teknikat më të dobishme kompjuterike që përdoret, IRM-ja mund të nxjerrë pamje tepër të hollësishme të indeve të trurit. Këto pamje mund të zbulojnë shenjat që tregojnë se ka sklerozë të shumëfishtë ose të paktën përjashtojnë sëmundjet e tjera, nëse pacienti ka këtë sëmundje.

Analiza e lëngut truno-shpinor (LTSH-së): LTSH-ja merret nga shtylla kurrizore. Mjekët shohin se mos ka nivele jonormale të disa lëndëve të sistemit imunitar dhe të lëndëve që formohen nga dëmtimi i mielinës.

Prova e reagimeve të provokuara: Pajisjet kompjuterike përdoren për të matur sa kohë duhet mesatarisht që sinjalet nervore të përcillen nëpër kalimet nervore. Te 80 deri 90 për qind e pacientëve me sklerozë të shumëfishtë shihet një përgjigje jonormale.

[Kutia dhe figurat në faqen 14]

Të përballosh sklerozën e shumëfishtë

Mbështetja: Po të kesh një marrëdhënie të ngushtë me të afërm e miq që të kuptojnë dhe të mbështetin, kjo nxit mirëqenien tënde. Prandaj kërko ndihmë kur ke nevojë dhe mos u veço.

Komunikimi i hapur: Gatishmëria për të folur hapur për sëmundjen dhe për problemet që sjell ajo, nxit mirëkuptimin dhe i ndihmon të sëmurët t’ia dalin mbanë. Nga ana tjetër, nëse nuk ekziston dëshira për komunikim, kjo mund të shkaktojë keqkuptime, zhgënjim dhe veçim.

Gjendja frymore: Gjithnjë e më shumë fakte po tregojnë se gjendja frymore i sjell dobi shëndetit dhe nxit veçori të tjera pozitive, përfshirë edhe një pikëpamje optimiste për të ardhmen. Kjo është në përputhje me fjalët e Jezuit: «Njeriu s’duhet të jetojë vetëm me bukë, por me çdo shprehje që del nga goja e Jehovait.»—Mateu 4:4.

Ndjenja e humorit: Ndonëse kjo sëmundje nuk është aspak për të qeshur, e qeshura mund të jetë një terapi e mirë për trupin dhe mendjen.

[Burimi]

Bazuar në librin Multiple Sclerosis in Clinical Practice.

[Figura në faqen 11]

Skleroza e shumëfishtë prek dy herë më shumë gratë se burrat

[Figura në faqen 13]

Ushtrimet e rregullta fizike i bëjnë mirë trupit dhe mendjes