Çokollata: Rruga e saj për te ju!

LUAJ

Çokollata: Rruga e saj për te ju!

NGA NJË SHKRIMTAR I ZGJOHUNI! NË BREGUN E FILDISHTË

Shija e veçantë e çokollatës pëlqehet nga njerëzit e çdo skaji të botës. Nga vjen çokollata dhe si prodhohet ajo? Ejani me ne dhe do të mësojmë së bashku historinë e çokollatës.

BOTANISTËT thonë se mijëra vjet më parë, pema e egër e kakaos rritej në Amazonë dhe në luginat Orinoko të Amerikës Jugore. Banorët maja mund të kenë qenë të parët që e kultivuan kakaon, të cilën e morën me vete kur emigruan në Jukatan. Anëtarët e familjes perandorake acteke kënaqeshin duke pirë pije të bëra me çokollatë të hidhur. Ato përgatiteshin duke përzier kokrra kakaoje të thërrmuara me misër të fermentuar ose verë, të cilat pastaj shërbeheshin në kupa të arta. Thuhej se perandori actek Montezuma, pinte në ditë më shumë se 50 kupa me çokollatë.

Pushtuesit spanjoll Erman Kortesit (1485-1547), i interesonin më shumë kupat prej ari, sesa lëngu që pihej me to. Megjithatë, vuri re se actekët i përdornin kokrrat e kakaos si para. Pa humbur kohë, ai mbolli menjëherë plantacione me kakao. Këto plantacione «ari ngjyrë kafe» dolën dobiprurëse dhe, gjatë gjithë shekullit të 18-të tregun e kakaos e kontrollonte kryesisht Spanja.

Spanjollët i çuan kokrrat e kakaos në Haiti, Trinidad dhe në ishullin Bioko të Afrikës Perëndimore. Një bishtajë me kokrra u mor nga ishulli dhe u çua në kontinentin afrikan, kështu tregu i kakaos sot po lulëzon në katër shtete të Afrikës Perëndimore.

Çokollata në Evropë

Në shekullin e 16-të, Kortesi e solli pijen me çokollatë të actekëve në oborrin mbretëror spanjoll. Zonjat e familjes mbretërore i hidhnin çokollatës erëza dhe disa herë piper, dhe pastaj e rrufitnin atë fshehurazi. Me kalimin e kohës këtë pije filluan ta përdornin dhe zyrtarët e lartë të shoqërisë evropiane.

Evropianët u dashuruan pas shijes së re dhe gjithashtu, pas aftësive të supozuara kuruese të çokollatës. Në vitin 1763, prodhuesit e birrës britanike dhe të birrës së zezë, u ndien kaq të rrezikuar nga popullariteti i madh që po fitonte çokollata, saqë kërkuan të vendosej një ligj për të kufizuar prodhimin e saj. Konkurrenca e ashpër bëri që disa, për t’ia shtuar sasinë, i hidhnin çokollatës niseshte. Madje, për t’ia theksuar më shumë ngjyrën, anglezët i hidhnin pak pluhur tulle. Kërkesat për një çokollatë më të mirë dhe më të shijshme u shtuan.

Revolucioni industrial futi mekanizimin në procesin e prodhimit të çokollatës, duke bërë që makineritë të cilat bluanin kokrrat e kakaos të viheshin në punë nga motorët me avull. Kështu, kokrrat e kakaos nuk bluheshin më me dorë. Në vitin 1828, çokollata provoi një tjetër ndryshim edhe më të madh, kur kimisti gjerman Kynret van Hauten mësoi si ta ndante pluhurin dhe gjalpin e kakaos nga brumi i përftuar prej kokrrave të bluara të kakaos. Si rezultat, për të prodhuar «çokollatën e ngrënshme» të fortë, më vonë u shpik kombinimi i saktë i likerit të çokollatës (një brumë i trashë me ngjyrë të errët), i gjalpit të kakaos dhe i sheqerit.

Nga gjysma e dytë e shekullit të 19-të, zvicerianët zhvilluan një proces që e përpunonte më tej çokollatën. Gjatë këtij procesi, i njohur si konçing (spiralja), brumi i kokrrave të bluara kalon për disa orë rresht mes disqeve prej porcelani, duke formuar kështu një çokollatë të shkrifët që të shkrin në gojë. Ekspertët thonë se që çokollata të dalë sa më e mirë, duhet të përpunohet në këtë proces jo më pak se 72 orë.

Shumë sipërmarrës të zgjuar, si Hershi, Këleri, Lindti, Nestleja, Peteri, Zyherdi dhe Tobleri,—emra që mund t’i shihni edhe në kutitë e çokollatave—dhanë një kontribut të rëndësishëm në industrinë e çokollatës, qoftë duke shpikur makineri të tjera shumë efikase, qoftë duke përmirësuar recetat e çokollatës.

Burimi i çokollatës

Pema tropikale e kakaos rritet më mirë në vendet që ndodhen 20 gradë në veri ose në jug të ekuatorit. Ajo rritet në vende me hije dhe me klimë të lagësht. Pema prodhon lule dhe fruta gjatë gjithë vitit. Fruti, një bishtajë që ngjan si pjepër (1), rritet direkt në pjesën ku trungu bashkohet me degët e poshtme.

Çfarë ndodh në plantacionet e kakaos gjatë kohës së korrjes? Bishtajat e pjekura priten me hanxhar ose me një shufër bambuje që ka një thikë të mprehtë në majë. Bishtajat hapen (2) për të nxjerrë kokrrat. Një bishtajë ka 20 deri në 50 kokrra, të cilat janë të mbështjella me një tul të bardhë që është edhe i hidhur edhe i ëmbël. Pastaj, kokrrat fërkohen me duar që t’u hiqet lëvozhga. Gjatë periudhës së korrjes, korrësit shpesh e nisin punën që pa gdhirë dhe vazhdojnë deri sa të ngryset, duke hapur bishtajat dhe duke nxjerrë kokrrat. Pastaj, kokrrat i mbulojnë dhe i lënë ashtu për disa ditë. Gjatë kësaj faze tuli fermentohet dhe reaksionet kimike i shndërrojnë kokrrat e kakaos në ngjyrë kafe si të çokollatës. Më pas, kokrrat thahen (3) ose duke i hapur jashtë që t’i kapë dielli i nxehtë, ose duke përdorur ndonjë ngrohës. Kështu të thara, ato ruhen për t’u shitur dhe për t’u magazinuar.

Ka dy lloje bazë farash të kakaos, forastaroja dhe kriolloja. Forastaroja, që është lloji bazë ose standard, siguron pjesën më të madhe të prodhimit botëror. Zonat kryesore që kultivojnë kakao ndodhen në Afrikën Perëndimore, në Brazil dhe në Azinë Juglindore. Kriolloja është fara që ka më shumë shije. Ajo kultivohet në një shkallë më të vogël në Amerikën Qendrore, në Ekuador dhe në Venezuelë. Ajo i shton çokollatës shije si të arrës ose të luleve.

Pas procesit të tharjes, kokrrat e kakaos janë gati për t’u grumbulluar në thasë (4) dhe për t’iu dërguar prodhuesve të çokollatës në të gjithë botën, por kryesisht në Evropë dhe në Amerikën Veriore. Nga rreth dy grushta me këto kokrra të thara (5) do të prodhohen 0,454 kilogramë çokollatë për ëmbëlsira. Është e vështirë të imagjinosh se fara e hidhur e frutit të kakaos, mund të transformohet në një ëmbëlsirë të shijshme që e gjejmë nëpër kutitë me çokollata. Megjithatë, në thelb procesi nuk ka ndryshuar për shekuj me radhë.

Si bëhet çokollata?

Sapo mbërrijnë në fabrikë, farat pastrohen dhe klasifikohen. Siç bëhet me kokrrat e kafesë që piqen për të pasur më shumë shije, kështu bëhet edhe me kokrrat e kakaos. Pastaj kokrrat hapen (6). Pjesa e brendshme me ngjyrë kafe të errët, pra thelpinjtë, janë baza si për kakaon, ashtu edhe për çokollatën.

Thelpinjtë bluhen për të formuar një masë të trashë dhe të errët, që quhet liker çokollate (7). Kur ngurtësohet, ai shitet si çokollatë që përdoret për të bërë ëmbëlsira. Më pas, likeri i nënshtrohet një presioni të lartë—proces i shpikur nga Van Houteni—dhe nxirret gjalpi i kakaos, duke lënë mënjanë pluhurin e tij. Nëse likerit i shtohet akoma gjalpë kakaoje, shija e përzier kthehet gradualisht në çokollatë të ngrënshme, në atë të cilën e njohim kaq mirë. Me anë të procesit konçing (8) dhe të përpunimeve të mëtejshme, nxirret lloji i çokollatës që preferohet sot nga blerësit (9).

Kështu, herën tjetër kur të shijoni një çokollatë, mendoni një çast për udhëtimin e gjatë që ka bërë ajo, nga fara e hidhur e rritur në tropik, deri te çokollata që keni përpara jush.

[Burimi i figurës në faqen 24]

[Burimi i figurës në faqen 25]

ZGJOHUNI!