Si fitoi popullaritet përkthimi King James?

KËTË vit në Angli u bënë sa e sa festime me rastin e 400-vjetorit të përkthimit King James të Biblës, i quajtur ndryshe Versioni i Autorizuar. U dhanë dokumentarë të posaçëm në TV e radio dhe u mbajtën konferenca, fjalime e seminare.

Princi Çarls ishte në krye të kremtimeve për nder të këtij thesari kombëtar, që mban emrin e mbretit të Anglisë, Xhejmsi I. Por, si zuri vend të veçantë në zemrat e anglishtfolësve versioni King James, i botuar në maj të vitit 1611?

Hapa viganë në përkthim

Nga mesi i shekullit të 16-të, njerëzit në mbarë Evropën ishin të etur të njihnin Biblën. Rreth dy shekuj më parë, më 1382, Xhon Uajklifi ua kishte hapur oreksin për Biblën anglishtfolësve me anë të një përkthimi nga latinishtja. Gjatë dy shekujve vijues, pasuesit e tij, lolardët, hodhën në qarkullim anekënd vendit fragmente të Biblës të shkruara me dorë.

Versioni Besëlidhja e Re i studiuesit biblik Uilliam Tindal ishte një tjetër arritje e shënuar. Më 1525 përfundoi ky përkthim nga gjuha origjinale greke në anglisht. Nuk kaloi shumë dhe, në vitin 1535, Majls Koverdali botoi një version të plotë të Biblës në anglisht. Një vit më parë, Henri VIII i kishte prishur marrëdhëniet me Romën dhe kishte bërë një manovër strategjike. Për të fuqizuar pozitën e tij si kreu i Kishës Anglikane, Henri VIII autorizoi një përkthim të Biblës në anglisht, që quhet Great Bible. U botua më 1539 dhe ishte një vëllim i madh me germa gotike të trasha.

Refugjatë puritanë e protestantë të ardhur nga mbarë Evropa u vendosën në Gjenevë të Zvicrës. Më 1560 doli Bibla e Gjenevës, e para Bibël në anglisht me shkronja që s’ta lodhin syrin dhe me kapituj të ndarë në vargje. Ai përkthim u çua nga Evropa kontinentale në Angli dhe shpejt fitoi popullaritet. Pastaj, në vitin 1576, Bibla e Gjenevës u shtyp edhe në Angli. Falë hartave dhe shënimeve anësore, u hodh më shumë dritë mbi Shkrimet. Por ato shënime i acaruan disa lexues, ngaqë flitnin kundër ofiqit të papës.

Mbylli një hendek

Përkthimi Great Bible nuk u pranua gjerësisht dhe Bibla e Gjenevës përmbante shënime që ndiznin debate, ndaj u vendos të bëhej  një version i rishikuar i Biblës. Si bazë për të u zgjodh Great Bible dhe detyra iu besua peshkopëve të Kishës Anglikane. Në vitin 1568 u botua Bibla e Peshkopëve. Ishte një vëllim i trashë, plot e përplot me gravura. Mirëpo kalvinistët, që i hidhnin poshtë titujt fetarë, kishin zët që dilte fjala ‘peshkopë’ në këtë titull. Kështu, Bibla e Peshkopëve nuk pati edhe aq sukses në Angli.

Pasi hipi në fronin e Anglisë më 1603, * mbreti Xhejmsi I autorizoi të përgatitej një përkthim tjetër i Biblës. E bëri të qartë se përkthimi duhej të pëlqehej nga të gjithë, prandaj duhej hequr çdo shënim a koment fyes.

Mbreti Xhejms i dha shtysë projektit. Me kalimin e kohës, 47 studiues të ndarë në gjashtë grupe anembanë vendit përgatitën pjesë të ndryshme të tekstit. Studiuesit, që shfrytëzuan punën e Tindalit dhe të Koverdalit, në thelb rishikuan Biblën e Peshkopëve. Megjithatë, morën edhe nga Bibla e Gjenevës e nga versioni katolik i Rimzit Besëlidhja e Re i vitit 1582.

Vetë Xhejmsi ishte studiues i nderuar i Biblës, dhe dedikimi në krye të përkthimit «Lartësisë dhe Madhërisë së tij, princit Xhejms» pranonte se kjo ishte iniciativë e tij. Populli e kuptoi se Xhejmsi, si kreu i Kishës Anglikane, po ushtronte autoritetin e tij për ta bashkuar kombin në një.

Kryevepër letrare

Kleri u kënaq që mori nga dora e mbretit një Bibël «të caktuar për t’u lexuar në kisha». Gjithsesi, mbetej pyetja: si do ta priste kombi atë përkthim të ri të Biblës?

Në parathënien e gjatë origjinale, përkthyesit shprehnin mëdyshjet e merakun në do të pranohej apo jo përkthimi i ri. Megjithatë, versioni King James pati sukses, paçka se iu deshën rreth 30 vjet që të zinte vendin e Biblës së Gjenevës në zemrat e njerëzve.

«Në atë kohë,—thotë libri Bibla dhe populli anglosakson,—ai ishte Versioni i Autorizuar, ndonëse e vetmja gjë që e bënte të autorizuar ishte përkthimi i shkëlqyer.» Në botimin Historia e Biblës e Kembrixhit nxirret ky përfundim: «Teksti i tij fitoi një shenjtëri që i përket me të drejtë veç zërit që vjen drejtpërdrejt nga Perëndia; masave të të krishterëve  anglishtfolës u dukej gati-gati blasfemi të prekeshin fjalët e versionit King James.»

Deri në skajet e dheut

Emigrantët e hershëm që shkuan nga Anglia në Amerikën Veriore morën me vete Biblën e Gjenevës. Por më vonë, në Amerikë u pëlqye më shumë versioni King James. Dora-dorës që Perandoria Britanike zgjeronte kufijtë nëpër botë, misionarët protestantë e përhapën gjithnjë e më tepër këtë version. Mjaft prej tyre e përkthenin Biblën në gjuhën e vendeve ku shkonin, por nuk i dinin hebraishten dhe greqishten biblike, ndaj përdorën si bazë për këto përkthime në gjuhë të tjera versionin në anglisht King James.

Sot, sipas Bibliotekës Britanike, «përkthimi King James i Biblës, ose Versioni i Autorizuar, mbetet libri më i botuar në gjuhën angleze». Disa llogaritje tregojnë se në mbarë botën janë shtypur mbi një miliard kopje të versionit King James.

Erdhi koha për ndryshim

Në rrjedhën e shekujve, shumë veta e mbanin versionin King James si të vetmen Bibël «të vërtetë». Më 1870, në Angli nisi puna për një rishikim të plotë të tij dhe doli English Revised Version. Më vonë amerikanët bënë një rishikim të shpejtë të tij, që u botua me emrin American Standard Version. * Në parathënien e Versionit të Autorizuar të Rishikuar, që doli në vitin 1982, thuhet se u bënë përpjekje që «të ruhej stili lirik i bukur dhe fort i vyer i Versionit të Autorizuar» të vitit 1611.

Ndonëse Bibla mbetet libri më i shitur​—dhe versioni King James është më i pëlqyeri—​profesori Riçard G. Moltëni vërejti: «Kemi bërë thuajse çdo gjë që kishim në dorë me këto shkrime hebraike dhe greke. . . . I kemi përkthyer [dhe] kemi rishikuar përkthimet . . . Prapë, mbetet edhe një gjë që duhet bërë me Biblën: thjesht, të lexohet.»

Pa dyshim, versioni King James është një kryevepër letrare, i çmuar e i vlerësuar për bukurinë e pashembullt të gjuhës. Po ç’të themi për mesazhin që përçon? Sa peshë ka? Shkrimet e frymëzuara të Biblës tregojnë zgjidhjen e përhershme për problemet e kohëve tona kritike. Pavarësisht cilin version a përkthim preferoni, Dëshmitarët e Jehovait do t’ju ndihmojnë me kënaqësi ndërsa studioni Biblën.

[Shënimet]

[Kutia dhe figura në faqen 23]

AMERICAN STANDARD VERSION

Më 1901 u botua American Standard Version, që bazohej në versionin King James. Në parathënie thuhet: «Nuk e shpërfillim stilin e bukur e të gjallë të Versionit të Autorizuar [King James] të cilit i janë thurur lavde me të drejtë.» Megjithatë, American Standard Version bëri një ndryshim domethënës.

Në parathënie shpjegohet se komiteti i përkthimit të këtij versioni, «pas një shqyrtimi të kujdesshëm, arriti në të njëjtin mendim se besëtytnia judaike, sipas së cilës Emri Hyjnor ishte tepër i shenjtë për t’u shqiptuar, nuk duhet të ndikojë më në versionin anglisht ose në asnjë version tjetër të Besëlidhjes së Vjetër. Sa mirë që kjo besëtytni nuk ka ndikuar te versionet e shumta që kanë nxjerrë misionarët e kohëve moderne!»

Nuk është puna se në versionin King James s’përmendet fare emri hyjnor Jehova. Në fakt, shfaqet në katër vende: Dalja 6:3, Psalmi 83:18, Isaia 12:2 dhe Isaia 26:4. Megjithatë, American Standard Version i vitit 1901 e rivendosi emrin në Bibël në afro 7.000 vende ku i takon të jetë.

[Figura]

1901

[Kutia dhe figura në faqen 24]

PLOTËSOHET NJË NEVOJË E VEÇANTË

Në vitin 1907, Shoqata Watch Tower Bible and Tract nxori në Shtetet e Bashkuara të Amerikës Botimin e Studentëve të Biblës të versionit King James. Ai përfshinte një shtojcë të hollësishme që quhej «Manuali i mësuesve të Biblës Berease». Më vonë, Dëshmitarët e Jehovait shtypën në shtypshkronjat e tyre versionin King James. Deri në vitin 1992 Dëshmitarët kishin nxjerrë 1.858.368 kopje.

[Figura]

1907

[Kutia dhe figura në faqen 24]

NJË PËRKTHIM I VYER I KOHËVE MODERNE

Gjatë gjysmës së dytë të shekullit të kaluar kanë dalë sa e sa përkthime të Biblës (disa prej tyre në mjaft gjuhë). Ndër to, shumë veta çmojnë sidomos Shkrimet e Shenjta​—Përkthimi Bota e Re. Janë shpërndarë mbi 170 milionë kopje të tij, të plota ose të pjesshme, në 100 gjuhë. Falë hartave, renditjes së fjalëve biblike dhe shtojcave, lexuesit mund të kuptojnë më qartë mesazhin e Biblës për kohën tonë.

[Figura]

1961

[Figura në faqen 22]

1611

[Burimi i figurës në faqen 22]

Art Resource, NY