Vredni kao kranjska pčela

Od dopisnika Probudite se! iz Slovenije

PČELE su poznate po svojoj marljivosti. Ipak, jedna vrsta se posebno ističe u tom pogledu. To je kranjska pčela. a Ova medonosna pčela dobila je ime po oblasti Kranjska, koja se nalazila u zapadnom delu današnje Slovenije. Kranjska pčela se nekada mogla naći samo na području od Balkanskog poluostrva do Karpata na severu. Međutim, zahvaljujući tome što je pčelari veoma cene, ona je danas nadaleko poznata i dospela je u sve delove sveta.

Zbog čega je kranjska pčela toliko omiljena? Osim toga što proizvodi veliku količinu izuzetno kvalitetnog meda i što je veoma otporna na bolesti i hladno vreme, ova pčela je pitoma i miroljubiva. Njena sklonost da se roji, koja može otežavati uzgajanje velikog broja pčela, umanjena je putem selektivnog uzgajanja. Ali zbog čega se kranjske pčele smatraju marljivijim od ostalih? Jedan razlog je što one ujutro kreću na posao pre svih drugih pčela. Tako imaju vremena da donesu u košnicu više nektara od kog se pravi med, a mogu ga doneti i iz udaljenijih mesta.

„Narod pčelara“

Pčelarstvo u Sloveniji ima dugu i zanimljivu istoriju. Slovenački biolog Janez Gregori čak opisuje svoje sunarodnike kao „narod pčelara“. U stvari, Slovenci su bili poznati kao dobri pčelari još u osmom veku naše ere. Od tada, pa do 19. veka, pravili su košnice od šupljih stabala. Ove košnice su u nekim delovima Slovenije bile poznate kao korita. Međutim,  negde u 15. veku, kada su otvorene prve pilane, stara drvena korita postepeno su zamenjivana košnicama napravljenim od dasaka. Njih su u šali nazivali truge, ili mrtvački sanduci, jer su imale izduženi pravougaoni oblik.

Zbog velike potražnje za medom i pčelinjim voskom, pčelarstvo je postalo važna privredna grana te je privuklo pažnju vladara ove zemlje koji su nekim povlašćenim pojedincima dodeljivali isključivo pravo da se bave tom delatnošću. Sasvim je razumljivo što su se vlasti interesovale za pčelarstvo s obzirom na to da je pčelinji vosak bio neophodan za proizvodnju sveća koje su se najviše koristile u crkvama i manastirima, kao i zbog toga što je med tada bio jedino sredstvo za zaslađivanje. Nakon što su u 16. veku zemljoradnici počeli da seju heljdu, pčele su imale nove zalihe hrane i u jesen, što je uticalo na povećanje proizvodnje meda. Nedugo zatim, Kranjska je izvozila velike količine meda i pčelinjeg voska. U 17. veku, kranjski istraživač Valvazor pisao je da se do sredine tog veka, iz te oblasti samo u područje grada Salcburga u Austriji godišnje izvozilo „više hiljada kvintala“ meda. b

Kranjska pčela postaje sve poznatija

Tokom godina, Kranjska je značajno doprinela razvoju pčelarstva kao nauke i umeća. Godine 1770, carica Marija Terezija imenovala je Antona Janšu, poreklom iz Gorenjske, za prvog učitelja pčelarstva u tek osnovanoj školi pčelarstva u Beču. Do kraja 19. veka, izučavaoci su ustanovili da izdržljiva kranjska pčela može udovoljiti potrebama pčelara u mnogim područjima. Baš u to vreme dobila je svoje ime i počela je da se gaji širom sveta. U stvari, do početka 20. veka, Kranjska je izvozila „čitave vagone pune košnica“. U svakoj od njih se nalazila kolonija kranjskih pčela.

Tokom istog perioda, tradicionalna košnica od drvenih dasaka dobila je ime kranjič, ili „kranjska košnica“. Ono što ove košnice čini posebno zanimljivim jeste jedinstveni vid umetnosti koji ih je nekad krasio. (Vidite okvir „Slike na košnicama“, na 24. strani.) Danas u Sloveniji ima više od 7 000 pčelara koji brinu o preko 160 000 košnica. U gradu Radovljica čak postoji poseban muzej posvećen razvoju pčelarstva u ovoj zemlji.

Omiljeni simbol

Slovenci prilično dugo smatraju pčelu simbolom marljivosti i praktične mudrosti. Prvo slovenačko naučno društvo, osnovano 1693. godine, zvalo se Academia operosorum (Udruženje marljivih) i na njegovom amblemu nalazila se pčela. Njegovi članovi su čak nazivali sebe apes, što na latinskom znači „pčele“. Pošto je u Sloveniji poznata i kao oličenje štedljivosti, pčela se koristi kao simbol i u svetu finansija. Ona se može videti na koricama štednih knjižica, kao i na slovenačkom metalnom novcu.

Slovenci vole pčele zbog toga što su i sami poznati kao vredan narod. Jedna slovenačka poslovica glasi: „Posmatraj pčele i uči od njih.“ Zato, kad god vidite vredne pčele ili probate med — slatki plod njihovog rada — možda ćete se setiti neumornih kranjskih pčela.

[Fusnote]

 [Okvir/Slike na 24. strani]

Slike na košnicama

U tipičnom slovenačkom pčelinjaku, košnice su postavljene jedna pored druge poput fioka u velikoj pravougaonoj komodi, s kraćom stranom okrenutom napred. Umetnost slikanja uljanim bojama na prednjem delu košnica cvetala je od početka 18. pa sve do 20. veka. Iako je sačuvano oko 3 000 ovih jedinstvenih umetničkih dela, to je samo mali deo od mnoštva košnica koje su napravljene i ukrašene tokom godina.

Na košnicama se nalaze uglavnom religiozni motivi, kao što su slike „svetaca“ i prikazi biblijskih priča. Ali na njima su takođe naslikane i životinje i ljudi koji obavljaju svoje poslove, kao i različiti izmišljeni i šaljivi prizori. Motivi nekih slika su porodični odnosi. Na primer, na nekim su prikazana dva demona koja koriste tocilo kako bi naoštrili jezik lažljive žene, dok se na drugim može videti žena koja pokušava da odvede muža iz kafane kući.

Slike na košnicama su cenjene kao „dragulji slovenačkog kulturnog nasleđa“, kao „najstarija enciklopedija narodne mudrosti“, i kao „verovatno najizvornija slovenačka umetnost“. Ali, one su imale i praktičnu primenu. Pošto se veliki broj košnica nalazio na istom mestu, pčela bi mogla da napravi kobnu grešku i uđe u pogrešnu košnicu gde bi bila ubijena kao nepoželjni uljez. Pčelari su smatrali da različite živopisne slike na prednjem delu košnica služe pčelama kao putokaz ka njihovoj košnici.

[Slike]

„Adam i Eva“

„Prodaja Josifa u Egipat“

„Isusov dolazak u Jerusalim“

Tipičan slovenački pčelinjak s tradicionalnim slikama na košnicama

[Izvor]

Sve fotografije pčelinjaka: Z dovoljenjem upravitelja rojstne hiše pisatelja Josipa Jurčiča

[Mapa na 21. strani]

(Za kompletan tekst, vidi publikaciju)

AUSTRIJA

ITALIJA

SLOVENIJA

Kranjska

HRVATSKA

JADRANSKO MORE

[Izvor]

Karta: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Slika na 22. strani]

Slovenački metalni novac na kom je prikazana čuvena kranjska pčela

 [Slika na 23. strani]

Kranjska pčela je poznata kao pitoma i miroljubiva

[Slika na 23. strani]

Larve

[Slika na 23. strani]

Matica okružena mladim radilicama

[Izvor]

Fotografija: Janez Gregori