Londonska kula — spomenik burne prošlosti

POKRENI

Londonska kula — spomenik burne prošlosti

OD DOPISNIKA PROBUDITE SE! IZ BRITANIJE

U ISTOČNOM delu Londona, na obali Temze, uzdiže se jedan od najčuvenijih svetskih spomenika — Londonska kula (Tauer). Ta ogromna tvrđava, palata i tamnica skoro hiljadu godina je igrala značajnu ulogu u burnoj istoriji Engleske. Kroz njene kapije su prolazili kraljevi, kraljice, dvorani, sveštenici, političari i sudije. Neki su se trijumfalno vraćali iz nje, a neki su nestali bez traga. Zašto je Tauer podignut i koji su dramatični događaji unutar njegovih zidina odredili tok engleske istorije?

Kraljevska tvrđava

Nakon što je 1066. izvršio invaziju na Englesku, Vilijam Osvajač je sagradio niz zamkova kako bi zastrašio neprijateljski nastrojene Anglosaksonce. Građevinu koja je najviše ulivala strah podigao je u Londonu. Drveno utvrđenje koje se nalazilo na jugoistočnom delu starih rimskih zidina, ubrzo je zamenjeno ogromnim kamenim zdanjem koje je nazvano Velika kula (Grejt Tauer). Naoko kvadratnog oblika, dužine 32 i širine 36 metara, uzdizala se 27 metara u visinu i lokalnom stanovništvu ulivala strah u kosti. Kasnije je po nalogu jednog kralja okrečena u belo, tako da je postala poznata kao Bela kula (Vajt Tauer).

Naredni kraljevi su dodali kule različite veličine, dva masivna bedema i duboki jarak s vodom, što je tu tvrđavu učinilo jednom od najjačih u Evropi. Zato su neki vladari, kada su bežali pred pobunjenicima, tražili utočište unutar njenih zidina. U vreme građanskog rata, pobednička strana je bila ona koja je držala Tauer, simbol moći i vlasti. Tokom mira, odatle su kretale veličanstvene povorke povodom krunisanja novog vladara. Kada su boravili u njemu, kralj i njegova svita su odsedali u bogato ukrašenim odajama, gde su za prijatelje priređivali raskošne gozbe. Međutim, za kraljeve neprijatelje pripreman je drugačiji doček.

Državni zatvor

Tauer je 1100. godine prvi put poslužio kao zatvor. Ali, to je bio drugačiji zatvor. Bio je rezervisan za ljude na položaju. Među uglednim zatočenicima nalazili su se poraženi kraljevi Škotske i Francuske, kao i pripadnici aristokratije i crkve koji su se našli u nemilosti ili su postali izdajnici. Ponekad su vršena pogubljenja. Dešavala su se čak i ubistva — u Taueru je ubijen Henri VI, kao i 12-godišnji Edvard V i njegov mlađi brat.

Zatvorenici su držani gde god je bilo mesta. Jedni su čuvani pod stražom, a drugima je bilo dozvoljeno da se kreću unutar zamka. Neke zatvorske kazne su bile kratke, a neke dugačke. Vilijam Pen, koji je kasnije osnovao američku koloniju Pensilvanija, zbog svojih religioznih uverenja proveo je u zatvoru osam meseci. Nakon poraza u bici, bratanac francuskog kralja, Šarl, vojvoda od Orleana, bio je zatvoren ukupno 25 godina, sve dok za njega nije plaćen basnoslovni otkup. Tokom 13 sumornih godina koje je tu proveo, dvoranin, istraživač i pisac ser Volter Rali napisao je Istoriju sveta. Nakon toga bio je nakratko oslobođen, a kasnije pogubljen.

Sve više pogubljenja

Tauer je postao poznat po surovom ophođenju sa zatvorenicima u vreme Reformacije. Henri VIII je očajnički želeo muškog naslednika i zato je istupio iz Rimokatoličke crkve i počeo da ubija one koji ga nisu priznavali kao poglavara Engleske crkve. Pošto mu njegova druga supruga, Ana Bolejn, nije rodila sina, u Taueru joj je odrubljena glava zbog navodne izdaje i preljube. S njom su bili pogubljeni njen brat i još četiri osobe. Katarina Hauard, Henrijeva peta supruga, doživela je istu sudbinu. Osim toga, mnogi plemići iz kraljevske loze, koji su samim tim predstavljali pretnju po vladara, zatvarani su u Tauer i završavali na gubilištu.

Henrijev mladi sin Edvard VI, koji je bio protestant, po dolasku na presto takođe je stajao iza brutalnih pogubljenja. Umro je nakon šest godina vladanja, a nasledila ga je Henrijeva ćerka, Marija Tjudor, koja je bila revna rimokatolikinja. Ona je odmah po dolasku na presto naredila da se odrubi glava 16-godišnjoj ledi Džejn Grej i njenom mladom suprugu, koje su neki koristili u borbi za vlast. Sada je došlo vreme da katolici ubijaju svoje neprijatelje. Marijina polusestra Elizabeta provela je mnoge nedelje nespokojstva u Taueru, ali kada je i sama postala kraljica, bacala je u zatvor i ubijala one koji su odbijali da se odreknu katoličke vere ili su se suprotstavljali njenoj vladavini.

Iako je u Taueru bilo na hiljade zatvorenika, unutar njegovih zidina pogubljeno je samo pet žena i dva muškarca, čime su bili pošteđeni sramote pri javnom odrubljivanju glave. Tri od tih pet žena bile su kraljice — Ana Bolejn, Katarina Hauard i Džejn Grej koja je bila na vlasti samo devet dana. Većina ostalih pogubljenja, uglavnom odrubljivanjem glave, vršila se na Tauer Hilu pred okupljenom razjarenom svetinom. Odrubljene glave su postavljane na vrh Tauer Bridža kao upozorenje drugima, a obezglavljena tela su odnošena u Tauer gde su sahranjivana ispod jedne kapele. Tu je sahranjeno više od 1 500 leševa.

Da bi se iz njih izvuklo priznanje, ponekad su zatvorenici bili mučeni i to uglavnom samo uz zvanično odobrenje. Gaj Foks, koji se 1605. spremao da u Barutnoj zaveri digne u vazduh kralja i Parlament, mučen je u Taueru na spravi za rastezanje da bi otkrio imena saradnika, a na kraju je bio i pogubljen.

Tokom 1600-ih, Engleska i Tauer nakratko su se našli pod upravom Olivera Kromvela i pristalica Parlamenta. Kada se na presto vratio Čarls II, u Tauer se slalo manje zatvorenika. Poslednje odrubljivanje glave odigralo se 1747. na Tauer Hilu, ali Tauer je i dalje služio kao državni zatvor. Tokom Prvog svetskog rata, u njemu je bilo utamničeno 11 nemačkih špijuna pre nego što su izvedeni pred streljački vod. U Drugom svetskom ratu, u njemu su se nakratko nalazili ratni zarobljenici, uključujući i Rudolfa Hesa, Hitlerovog zamenika. Špijun Jozef Jakobs, koji je streljan u avgustu 1941, bio je poslednji koji je ubijen unutar njegovih zidina.

Kraljevska garda i krunski nakit

U Taueru su zatvorenici oduvek bili čuvani pod stražom. Ali 1485. oformljena je posebna kraljevska garda. Tada su zatvorenici često pristizali rekom i ulazili u Tauer kroz Izdajničku kapiju. Kad bi se optuženik vraćao sa suđenja, posmatrači su upirali pogled u sekiru kraljevskog tamničara. Ako ju je držao tako da je oštrica bila okrenuta prema zatvoreniku, to je značilo da se sprema još jedno pogubljenje.

Kraljevski gardisti i danas čuvaju Tauer i uz to služe kao dobro upućeni vodiči. Prilikom svečanosti, oni oblače blistavu tjudorsku skerletno-zlatnu tuniku s belim okovratnikom, dok prilikom uobičajenih dužnosti nose teget-crvene viktorijanske uniforme. U vreme kada je harala glad, oni su podrugljivo nazvani mesožderima, što je nadimak po kom su i danas poznati. Dok su stanovnici Londona gladovali, kraljevska garda je redovno dobijala meso kako bi se osiguralo da će ostati verna kruni.

Čuvar kraljevskih gavranova odgovoran je za velike gavranove koji se nalaze u Taueru. Strogo se vodi računa o tome da su im krila uvek potkresana zbog sujeverja da će Englesku zadesiti propast ako ikada odlete iz Tauera.

Čuvari nakita paze na čuveni britanski krunski nakit koji je izložen javnosti još od 17. veka. Najveći prvoklasni dijamant ikada izrezan, Kulinan, jedan je od neprocenjivih dragulja koji se nalaze na kraljevskom nakitu — kruni, kraljevskoj jabuci i skiptru — koji kraljevska porodica još uvek koristi.

Zoološki vrt, kovnica novca i oružana

Početkom 13. veka, kralj Džon je u Taueru držao lavove, ali kraljevska menažerija nastala je tek kada je njegov naslednik, Henri III, od nekih evropskih vladara dobio tri leoparda, jednog polarnog medveda i jednog afričkog slona. Iako su životinje služile za zabavu kralja i njegovog dvora, ceo London je mogao da uživa gledajući medveda kako na povocu pliva u Temzi i hvata ribu. Tokom godina je stizalo mnogo životinja izdaleka, a još od vremena Elizabetine vladavine menažerija je bila otvorena za javnost. Onda je 1830. zatvorena, a životinje su prebačene u novootvoreni zoološki vrt u Ridžent parku u Londonu.

Jedan od glavnih ogranaka kraljevske kovnice novca radio je u okviru Tauera preko 500 godina. Najveći procvat doživeo je tokom vladavine Henrija VIII, koji je raspustio manastire, zaplenio njihovo srebro i od njega kovao novac. Osim toga, u Taueru su se čuvali važni državni i zakonski spisi. Takođe, tamo se pravila i čuvala ratna oprema za kralja i njegovu vojsku.

Podsetnik iz prošlosti

Danas je Londonska kula jedna od glavnih turističkih atrakcija u Britaniji. Skoro da se uopšte nije promenila i zato je teško proći kaldrmom pored njenih sablasnih sivih tornjeva, a ne setiti se nasilja, patnje i ljudske tragedije koji su se vekovima odigravali unutar njenih zidina. Njena burna prošlost odgovarajuće je opisana na gubilištu na Tauer Hilu. Tamo se nalazi mala spomen-ploča ’tragičnoj istoriji i često mučeništvu onih koji su zarad svoje vere, domovine ili uverenja rizikovali život i izgubili ga‘.

[Slike na 13. strani]

Ana Bolejn

Katarina Hauard

Džejn Grej

Vilijam Pen

[Izvori]

Bolejn i Hauard: From the book Heroes of the Reformation, 1904; Grej: From the book The World’s Famous Events; Pen: From the book The Library of Historic Characters and Famous Events, Vol. V, 1895

[Slika na 13. strani]

Odaja u kuli u kojoj su kasnije držani zatvorenici

[Izvor]

[Slika na 14. strani]

Kraljevski tamničar

[Izvor]

[Slika na 15. strani]

Deo krunskog nakita

[Izvor]

[Slika na 15. strani]

Novčić iz 16. veka s likom Henrija VIII

[Izvori slika na 12. strani]

PROBUDITE SE!