Nagli porast nataliteta putem potpomognute reprodukcije

Beba po imenu Luiza Džoj Braun došla je na svet na jedinstven način, 25. jula 1978. u Oldhamu u Engleskoj. Luiza je bila prva beba iz epruvete.

DEVET meseci ranije, Luiza je začeta u laboratoriji putem metode koja se naziva vantelesna oplodnja (IVF). Prilikom ovog postupka jajna ćelija njene majke stavljena je sa spermom oca u posebnu staklenu posudu. Dva i po dana kasnije, nakon što se oplođena jajna ćelija podelila na osam sićušnih ćelija, ta mala skupina ćelija koje se neprestano dele smeštena je u matericu njene majke gde je dalje tekao normalan razvoj. Luizino rođenje otvorilo je novo poglavlje u lečenju neplodnosti.

Vantelesna oplodnja (IVF) dala je novu snagu danas poznatoj tehnici potpomognute reprodukcije (ART), koja obuhvata sve vrste lečenja neplodnosti pri kojima su u postupak uključene i jajna ćelija i sperma. Osmotrimo neke primere. Jedna žena iz Kalifornije je 1984. godine rodila bebu koja se razvila iz jajne ćelije druge žene koja je bila donor. Iste godine, u Australiji je rođena beba koja se razvila iz embriona koji je bio zamrznut. Godine 1994, jedna 62-godišnja žena iz Italije rodila je dete koje je začeto pomoću sperme njenog supruga i jajne ćelije žene donora.

Metode koje se sve više koriste

Do sada, oko 25 godina nakon rođenja Luize Džoj Braun, istraživači su pronašli raznorazne lekove i osmislili savremene metode koje su u potpunosti promenile način lečenja neplodnosti. (Vidite okvire „Neke metode lečenja neplodnosti“ i „Koji su rizici?“.) Takvi značajni napreci doveli su do toga da sve više dece dolazi na svet zahvaljujući potpomognutoj reprodukciji. Primera radi, samo u Sjedinjenim Državama je 1999. godine zahvaljujući ovim metodama rođeno 30 000 beba. U nekim skandinavskim zemljama, od 2 do 3 posto dece koja se rode svake godine bude začeto na ovaj način. Širom sveta se godišnje rodi oko 100 000 dece koja su začeta putem vantelesne oplodnje. Procenjuje se da je  od 1978. do danas na taj način došlo na svet oko milion dece.

Potpomognuta reprodukcija je uglavnom zastupljena u razvijenim zemljama. Svako lečenje, to jest čitava procedura lečenja, košta na hiljade evra, a državno zdravstveno osiguranje, osiguranje koje radniku uplaćuje poslodavac, ili pak privatno osiguranje obično ne može da pokrije cenu lečenja. U časopisu Time je primećeno da „bi lečenje koje uključuje sedam različitih tretmana povezanih s vantelesnom oplodnjom, jednu 45-godišnju ženu verovatno koštalo 90 000 evra“. Pa ipak, potpomognuta reprodukcija ulila je nadu mnogim bračnim parovima koji su jedino putem usvajanja mogli da imaju decu. Danas se različitim metodama lečenja rešava problem neplodnosti kako žena tako i muškaraca. a

Zašto je toliko popularna?

Jedan od razloga zbog kog je potpomognuta reprodukcija toliko popularna jeste savremeni način života. U jednom izveštaju koji je objavio Američki zavod za reproduktivnu medicinu navodi se sledeće: „U protekle tri decenije povećala se prosečna starost trudnica, pošto se većina žena opredeljuje za  visoko obrazovanje i karijeru te stoga kasnije stupa u brak. U isto vreme, veliki broj žena koje su rođene tokom perioda naglog porasta nataliteta (1946-1964) sada je u godinama kada je teže ostati u drugom stanju, zbog čega sve više njih traži medicinsku pomoć.“

Neke žene možda ne shvataju da im se s godinama smanjuje sposobnost rađanja. Prema izveštaju Američkih centara za kontrolu i prevenciju bolesti, šanse da jedna žena od 42 godine dobije bebu oplodnjom njene jajne ćelije manje su od 10 posto. Zato se prilikom potpomognute reprodukcije kod starijih žena često uzimaju jajne ćelije donora.

Na jedan sasvim nov način, neki parovi bez dece opredeljuju se za „usvajanje“ embriona, to jest korišćenje embriona koji je ostao od nekog drugog para koji se lečio od neplodnosti. Prema nekim procenama, samo u Sjedinjenim Državama ima oko 200 000 zamrznutih embriona. Nedavno je u vestima na CBS-u objavljeno: „Donacija embriona se već godinama praktikuje u malom obimu i bez mnogo publiciteta.“

Stoga ne iznenađuje što napredak na području potpomognute reprodukcije vodi do brojnih pitanja. Kako sa etičke strane gledati na ovakav način donošenja dece na svet? Kakvo je gledište Biblije o tome? Ova, kao i neka druga pitanja biće razmatrana u narednom članku.

[Fusnota]

[Okvir/Slika na 4. strani]

NEKE METODE LEČENJA NEPLODNOSTI

VEŠTAČKA OPLODNJA. Postupak prilikom kog seme muškarca ne dospeva prirodnim putem u reproduktivne organe žene već na neki drugi način. Obično se najpre pokuša sa ovom metodom, a potom s metodama koje slede.

SMEŠTANJE GAMETA U JAJOVOD. Postupak koji obuhvata uzimanje jajnih ćelija iz jajnika, zatim združivanje sa spermom i potom, kroz mali prorez na donjem delu stomaka žene, smeštanje neoplođenih jajnih ćelija i sperme u jajovod. To se čini pomoću laparoskopa, instrumenta koji se koristi za ispitivanje trbušne duplje.

UBACIVANJE SPERME U CITOPLAZMU (ICSI; prikazano na uveličanoj slici levo). Prilikom ovog postupka izdvojeni spermatozoid ubacuje se direktno u jajnu ćeliju.

VANTELESNA OPLODNJA. Kod ove metode, jajne ćelije se uzimaju iz jajnika i oplodnja se vrši van tela. Zatim se formirani embrioni preko grlića materice vraćaju u matericu.

SMEŠTANJE ZIGOTA U JAJOVOD. Prilikom ovog postupka jajne ćelije se vade iz jajnika i oplodnja se vrši van tela buduće majke. Zatim se oplođena jajna ćelija smešta u jajovod kroz mali rez na donjem delu stomaka.

[Izvori]

Tekst iz okvira temeljen na Reproductive Health Information Source, U.S. Centers for Disease Control and Prevention

Courtesy of the University of Utah Andrology and IVF Laboratories

[Okvir/Slika na 5. strani]

KOJI SU RIZICI?

LJUDSKA GREŠKA. U Sjedinjenim Državama, Holandiji i Velikoj Britaniji, ponekad se na klinikama za lečenje neplodnosti napravi greška tako što se zameni sperma ili embrioni. Tako je jedan bračni par dobio blizance druge rase, a u drugom slučaju žena je rodila blizance različitih rasa.

RAĐANJE VIŠE BEBA. Istraživanja pokazuju da nošenje više beba — zbog toga što se više embriona stavi u matericu — povećava rizik od prevremenog porođaja, rađanja beba s veoma malom težinom, mrtvorođenja, kao i trajne invalidnosti deteta.

UROĐENE ANOMALIJE. Prema jednom istraživanju, deca začeta vantelesnom oplodnjom u većoj su opasnosti da imaju urođene anomalije kao što su srčane mane, problemi s bubrezima, nesraslo nepce i testisi koji se nisu spustili u mošnice.

ZDRAVLJE MAJKE. Komplikacije usled hormonalnog lečenja ili trudnoće prilikom koje majka nosi više beba povećavaju rizik po njeno zdravlje.